به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا ـ در نگاه اسلام، محیط زیست و طبیعت از نشانه‌های عظمت خداوند هستند و انسان‌ها وظیفه دارند که از این نعمات الهی مراقبت کنند. آموزه‌های اسلامی در قالب احادیث و آیات قرآن کریم بر حفظ محیط زیست و اجتناب از تخریب آن تأکید ویژه‌ای دارند. بیایید با هم به بررسی جایگاه محیط زیست در دین اسلام بپردازیم و ببینیم چه راهکارهایی برای حفظ آن ارائه شده است.
محیط زیست و طبیعت به عنوان یکی از مهم‌ترین مواهب الهی در آموزه‌های دینی اسلام مورد توجه قرار گرفته است. در بسیاری از روایات و آیات قرآن کریم به اهمیت حفاظت از منابع طبیعی، درختان، آب‌ها و حیوانات اشاره شده است. طبیعت، به عنوان آیتی از آیات الهی، نشانه‌ای از قدرت و عظمت خداوند است و انسان به عنوان خلیفه خداوند در زمین، وظیفه دارد که از آن مراقبت کند. در این مقاله، به بررسی نگاه اسلام به محیط زیست و دستورات دینی مرتبط با حفاظت از آن خواهیم پرداخت.
۱. نگاه اسلام به طبیعت: نشانه‌های خداوند در آفرینشدر آیات قرآن کریم، طبیعت و محیط زیست به عنوان نشانه‌هایی از قدرت و حکمت خداوند معرفی شده‌اند. در سوره روم، آیه ۴۱ آمده است: «فساد در خشکی و دریا ظاهر شده است به سبب آنچه دست‌های مردم به آن پرداخته است، تا جزای برخی از اعمالشان را به آن‌ها بچشاند، شاید بازگردند» . این آیه به وضوح به تأثیرات منفی اقدامات انسان بر محیط زیست اشاره می‌کند.
امام علی (ع) نیز در خطبه‌ای از نهج البلاغه فرموده‌اند: «زمین را برای شما آفرید تا در آن زندگی کنید و از آن بهره‌مند شوید، نه آنکه آن را خراب کنید» . این سخن، به وظیفه انسان در قبال محیط زیست اشاره دارد و تأکید می‌کند که زمین امانتی از خداوند است که باید از آن مراقبت شود.
رفتار پیامبر (ص) با درختاندر روایتی آمده است که پیامبر اسلام (ص) هنگامی که از زیر سایه درختی عبور می‌کردند، شاخه‌های آن را نمی‌شکستند و همیشه با احترام از کنار آن‌ها می‌گذشتند. این رفتار، نشان‌دهنده اهمیت و احترام پیامبر (ص) به طبیعت و درختان است .
۲. توصیه‌های دینی درباره حفظ آبآب به عنوان مهم‌ترین منبع طبیعی و مایه حیات، جایگاه ویژه‌ای در آموزه‌های اسلامی دارد. در قرآن کریم، آب به عنوان منبعی پاک و الهی معرفی شده است که همه موجودات زنده به آن نیازمند هستند: «و جعلنا من الماء کل شیء حی» (ما از آب، هر چیز زنده‌ای را آفریدیم) .
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «اسراف در مصرف آب، حتی اگر در کنار یک رودخانه جاری باشی، ناپسند است» . این روایت نشان‌دهنده اهمیت حفظ آب و جلوگیری از اسراف است، حتی در شرایطی که به نظر می‌رسد منابع آب فراوان هستند.
امام علی (ع) و حفر چاهدر روایتی آمده است که امام علی (ع) برای تأمین آب مردم مدینه، با دستان خود یک چاه آب حفر کردند و آن را به فقرا و نیازمندان وقف کردند. این اقدام امام (ع) نشان‌دهنده اهمیت تأمین آب و کمک به حفظ منابع طبیعی در اسلام است .
۳. حفاظت از حیوانات و حقوق آن‌ها در اسلاماسلام به حقوق حیوانات نیز توجه ویژه‌ای دارد و توصیه می‌کند که با آن‌ها با مهربانی رفتار شود. پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: «هر که پرنده‌ای را بی‌دلیل بکشد، در روز قیامت باید پاسخگو باشد» . این حدیث نشان می‌دهد که حتی کشتن یک پرنده بدون دلیل می‌تواند موجب عقوبت الهی شود.
امام سجاد (ع) در دعای معروف صحیفه سجادیه، برای تمامی موجودات زنده دعا می‌کند و از خداوند می‌خواهد که آن‌ها را از بلایا و آفات محافظت کند. این دعا نشان‌دهنده نگرش عمیق دینی به اهمیت حفظ حیوانات و احترام به حقوق آن‌ها است.
زنی که به سبب رفتار با یک گربه عذاب شددر حدیثی از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است که زنی به دلیل بی‌رحمی و بستن یک گربه بدون آب و غذا، وارد دوزخ شد. این داستان بیانگر اهمیت رفتار مهربانانه با حیوانات و عواقب منفی رفتار نادرست با آن‌ها است .
۴. تأکید اسلام بر کاشت درخت و حفظ جنگلهاکاشت درخت و حفظ جنگل‌ها از توصیه‌های مهم اسلام است. پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «هر که درختی بکارد، تا زمانی که انسان‌ها و حیوانات از میوه و سایه آن استفاده کنند، برای او ثوابی نوشته می‌شود» . این حدیث نشان‌دهنده پاداش الهی برای کسانی است که به کاشت و حفظ درختان اهتمام می‌ورزند.
کاشت درخت توسط پیامبر (ص)در روایتی آمده است که پیامبر اسلام (ص) خود شخصاً در کاشت یک درخت خرما به مردم کمک کردند و فرمودند: «این درخت برای مردم سودمند خواهد بود». این مثال نشان می‌دهد که حتی پیامبر (ص) به عنوان رهبر دینی، خود در حفظ طبیعت مشارکت می‌کردند .
حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی، یکی از وظایف مهم مسلمانان است. اسلام به عنوان دینی جامع و کامل، به انسان‌ها توصیه می‌کند که با احترام به طبیعت و منابع آن، از این مواهب الهی بهره‌مند شوند و در عین حال، به حفظ و حراست از آن‌ها بپردازند. این آموزه‌ها می‌توانند راهنمایی ارزشمند برای جامعه امروز باشند تا از آسیب‌های زیست‌محیطی جلوگیری کرده و زمین را به نسل‌های آینده به عنوان امانتی گران‌بها منتقل کنند.
منابع
۱. قرآن کریم، سوره روم، آیه ۴۱
۲. نهج البلاغه، خطبه ۱۶۴
۳. سنن ابن ماجه، حدیث ۴۳۱
۴. الکافی، جلد ۶، صفحه ۴۸۴
۵. عیون اخبار الرضا، جلد ۲، صفحه ۱۵۲
۶. الغدیر، جلد ۷، صفحه ۱۹۹
۷. قرآن کریم، سوره انبیاء، آیه ۳۰
８. بحارالانوار، جلد ۷۶، صفحه ۲۵۳
９. صحیفه سجادیه، دعای شماره ۳
10. سنن النسائی، حدیث ۲۷۵۰