چرا هر چه دعا می‌کنم فایده ندارد؟

خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا - 

پرسش/ دوستانم بدون دعا و صرفاً با کار و تلاش، به همه چیز رسیده‌اند؛ اما من با اینکه هم تلاش می‌کنم و هم دعا می‌خوانم، به موفقیتی نرسیده‌ام؟! می‌گویند مال آن‌ها برکت ندارد؛ در حالی که خیلی هم بابرکت است و پول روی پول می‌آید! آیا واقعاً دعا تأثیر دارد؟

پاسخ/ خداوند، سنت‌ها و قوانین ثابت و غیرقابل تغییری در دنیا قرار داده است (۱) و موفقیت انسان، در چارچوب همین سنت‌ها و علل و اسباب حاصل می‌شود (۲). دعا نیز یکی از همین علل و اسباب است و زمانی مستجاب می‌شود که سایر علل و اسباب نیز فراهم شوند (۳).

با عنایت به این مقدمه، برای پاسخ به پرسش حاضر، نکاتی بیان می‌شود:

نکته اول: دعا، تنها علت مؤثر در جهان نیست؛ بلکه دعا در تعامل با سایر علل فیزیکی و متافیزیکی، تأثیرگذار خواهد بود. در هر رخداد، با برآیند مجموعه‌ای از علل متافیزیکی و فیزیکی روبرو هستیم؛ به گونه‌ای که گاهی علتی، مانع از تأثیر علت دیگر می‌شود یا علتی به جهت عدم شرایط مناسب، ما را به نتیجه مطلوب نمی‌رساند. به عنوان مثال، آتش، سوزاننده پنبه است؛ اما گاهی رطوبت پنبه، مانع از این می‌شود که توسط آتش سوخته شود. آیا می‌توان گفت، آتش خاصیت سوزانندگی ندارد؟! در مورد دعا هم به همین شکل است. گاهی دعا به جهت وجود موانع یا نبود شرایط لازم، به سرانجام نمی‌رسد. یکی از مهم‌ترین شرایط استجابت دعا، عمل متناسب با آن است. به تعبیر امام علی(ع): «کسی که دعا می‌کند و به دنبال آن تلاش نمی‌کند، مانند آن است که بدون کمان، تیر می‌اندازد». (۴) اگر دعا و عمل مناسب با آن انجام شود، خداوند به کار و کوشش ما برکت می‌دهد و در کسب ثروت و موفقیت کار، فزونی و قوت می‌بخشد.  

نکته دوم: از منظر اسلامی، کسب روزی حلال دارای چارچوب خاصی است و اگر کسی این چارچوب را رعایت کند، هم به روزی حلال می‌رسد و هم رضایت خدا و سعادت اخروی را به دست می‌آورد. اما اگر کسی این چارچوب را رعایت نکند و به اموال کم یا زیاد برسد، مستحق مجازات است؛ اما باید دانست که مجازات او لزوماً در این دنیا انجام نمی‌شود چرا که دنیا سرای امتحان و آزادی عمل است و فقط در آخرت است که هر کسی جزای عمل خود را می‌بیند. طبعاً اگر انسانی ثروتی را از راه غیرمشروع به دست آورده باشد، نمی‌توان این ثروت را لطف و برکت و رحمت خدا دانست. این افراد مستحق مجازات‌اند؛ اما زمان مجازاتشان لزوماً دنیا نیست. بنابراین، ثروت و رفاه آن‌ها به معنای حقانیت آن‌ها یا رضایت خداوند از آن‌ها نیست. (۵)

نکته سوم: افزایش نعمت‌های مادی از جمله ثروت و فرزند، برای سرمستان و مرفهین طغیانگر، لزوماً برای آن‌ها خیر و برکت به همراه ندارد و چه بسا آن‌ها به سبب وفور نعمت، غرق در خوشی‌ها شده و در خواب غفلت فرو روند تا اینکه یکباره خود را در لحظه احتضار و جدایی از دنیا و غرق شدن در عذاب ابدی بیابند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «به‌زودی آنان را از جایی که آن را درک نمی‌کنند به عذاب و هلاکت می‌افکنیم و چند روزی به آنان مهلت می‌دهیم که همانا مکر و عقاب ما متین (حساب‌شده و هیچ‌کس را قدرت فرار از آن نیست) می‌باشد.» (۶) وقتی انسان از خداوند دور می‌شود و تن به عبادت نمی‌دهد و علیه خدا می‌شورد، گاهی خداوند تمام نعمت‌ها را در اختیارش قرار می‌دهد تا با استفاده از این نعمت‌ها از خدا دورتر شود؛ اما شخص تصور می‌کند که در نعمت غرق است؛ لکن این عین غرق در عذاب بودن است. قرآن کریم می‌فرماید: «مبادا اموال و اولادشان مایه اعجاب تو گردد و این برای آن‌ها، نعمت نیست، بلکه خدا می‌خواهد به‌وسیله آن، آن‌ها را در دنیا عذاب کند و جانشان برآید درحالی‌که کافر باشند.» (۷)  

نکته چهارم: فقر و ثروت، بیماری و سلامتی، و هر لحظه و حالتی که در آن به سر می‌بریم، امتحان الهی به حساب می‌آید: «قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم؛ و بشارت ده به استقامت‌کنندگان.» (۸) این سنت الهی، فراگیر است و شامل همه انسان‌ها می‌شود؛ اما مؤمنان که ادعای ایمان به خدا دارند، برای مشخص شدن خلوص و عیار ایمانشان حتماً باید مورد آزمایش قرار گیرند و جایگاه خود را بشناسند: «آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: ایمان آوردیم، آن‌ها را به حال خود رها می‌کنیم و آزمایش نخواهند شد؟!» (۹) البته زمانی که از این آزمایش‌ها با صبر و استقامت، سربلند بیرون بیایند، خداوند به آن‌ها بشارت پاداشی بسیار عظیم داده است: «بشارت ده به استقامت‌کنندگان. آن‌ها که هرگاه مصیبتی به ایشان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خدائیم؛ و به سوی او بازمی‌گردیم. این‌ها، همان‌ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آن‌ها هستند هدایتیافتگان». (۱۰) باید به این نکته ظریف نیز توجه داشت که بسیاری از این موقعیت‌هایی که انسان در آن امتحان می‌شود (فقر و ثروت و...) برخاسته از علل و اسباب مشخصی است و نمی‌توان آن‌ها را لزوماً برخاسته از اراده خاص خدا دانست (چنانکه دزدیده شدن اموال من و شما، قطعاً مورد رضایت خدا نیست) اما همین موقعیت، به عنوان امتحان الهی در نظر گرفته می‌شود و هر کس که بهترین واکنش را از خود نشان دهد، بیشترین موفقیت را به دست می‌آورد.  

دنیا براساس قوانین ثابت و اسباب و مسببات بنا شده است و هر که در دنیا و با هر نیتی تلاش کند، نتیجه آن را خواهد دید. در عین حال یکی از همان علل و اسباب، دعاست که خداوند آن را قرار داده که انسان بعد از کار و تلاش، با بهره‌گیری از آن، از خداوند بخواهد که مسیر صحیح و پرروزی را در پیش روی او قرار بدهد. از این رو صرف دعا کردن بدون تلاش و یا تلاش محدود کفایت نمی‌کند و باید برای رسیدن به هدف، تلاشی مضاعف داشت. خدا نیز بر پایه دعا به زندگی و کار انسان برکت عطا کرده و سرمایه انسان دو چندان می‌شود. با این حال، ممکن است مداخله عوامل محیطی و اجتماعی، در موفقیت انسان اخلال ایجاد کنند. انسان مؤمن، این ناکامی‌ها را به عنوان فرصت و امتحان می‌نگرد و از صبر و استقامت و مقاومت و پشتکار بیشتر، طفره نمی‌رود. همین مطالب در مورد مناسبات سیاسی حاکم بر عالم هم صادق است.

پانویس:

۱. سوره فتح، آیه ۲۳: ﴿سُنَّةَ اللَّهِ الَّتی قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدیلاً﴾.

۲. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۸۳.

۳. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۵، ص۷۷.

۴. «الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۷۲.

۵. به بیان دیگر، خداوند دو اراده دارد: اراده تکوینی و اراده تشریعی. خداوند تکوینا اراده کرده که از هر علتی، معلول و نتیجه مناسبش صادر شود؛ خواه آن نتیجه، مورد رضایت و خواست خدا و منطبق بر اراده تشریعی خداوند باشد یا نه. از این رو، شمشیر برّنده است حتی اگر بر تن مبارک امام حسین(ع) وارد شود؛ اگرچه می‌دانیم اراده تشریعی و خواست و رضایت خداوند، به قتل امام و حجت زمان تعلق نگرفته است بلکه به محبت و پیروی از ایشان تعلق گرفته است.

۶. سوره اعراف، آیات ۱۸۲- ۱۸۳: ﴿وَ الَّذینَ كَذَّبُوا بِآیاتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیثُ لا یعْلَمُونَ َ أُمْلی لَهُمْ إِنَّ كَیدی مَتینٌ﴾.

۷. سوره توبه، آیه ۸۵: ﴿وَ لا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما یریدُ اللَّهُ أَنْ یعَذِّبَهُمْ بِها فِی الدُّنْیا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ﴾.

۸. سوره بقره، آیه ۱۵۵: ﴿ وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ...﴾

۹. سوره عنکبوت، آیه ۲: ﴿َ احَسِبَ النَّاسُ أَنْ یتْرَكُوا أَنْ یقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یفْتَنُونَ﴾.

۱۰. سوره بقره، آیات ۱۵۵-۱۵۷: ﴿... وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ أُولئِكَ عَلَیهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ﴾.