تفاوت بین عشق و شوق:
برخی از فلاسفه و عرفا معتقدند عشق حقیقی یعنی عشق به ذات الهی و انواع دیگر عشق حقیقی نیستند؛ بلکه در واقع «شوق»اند. فرق بین عشق و شوق آن است که شوق، میل به چیزی است که انسان آن را ندارد و در طلب آن است؛ اما عشق آن است که چه قبل از وصول و چه پس از آن، هر دم میلش بیشتر شده و خاموشی و مردگی ندارد؛ چنین عشقی مختص خداوند است. پس عشق حقیقی و اصلی فقط عشق به خداست؛ اما اینکه برخی عرفا راه رسیدن به عشق الهی را عشق مجازی یا عشق به غیرخدا می‌دانند، توجیهاتی دارد.
از نظر ابن سینا شخص مرید به ریاضت نیاز دارد تا به رشد معنوی و مذهبی برسد. ریاضت سه هدف دارد:
اول، دورکردن غیرحق از حق
دوم، مطیع ساختن نفس اماره
سوم، لطیف ساختن درون برای تنبه و آگاهی
سپس می‌فرماید:«آن غرض سوم را دو امر کمک می‌کند: یکی فکر لطیف و اندیشه صاف و دیگری عشق پاک و عفیف که شمایل معشوق در آن حاکم باشد؛ نه سلطان شهوت.»
فخر رازی در شرح کلام ابن سینا می‌گوید:
«تأثیر عشق در تلطیف سر از آن جهت است که چنین عاشقی همیشه حالات معشوق را از حرکات و سکنات حضور و غیبت و خشم و خشنودی مورد توجه قرار می‌دهد و به طور دائمی ذهن عاشق، متوجه استقرای افعال و تعقیب اقوال معشوق می‌گردد و از این راه به ملکه تلطیف سر دست می‌یابد. لذا نقل کرده‌اند که مجنون را به خواب دیدند و پرسیدند که خدا با تو چه کرد؟ گفت خداوند مرا بر مدعیان محبت خویش حجت قرار داد. خواجه نصیرالدین طوسی نیز در شرح این فقره از کلام ابن سینا معتقد است که عشق مجازی به دل انسان نرمی، تأثر، وجد و رافت می‌بخشد و انسان را از علایق و دلبستگی‌های این جهانی آزاد کرده و او را وادار می‌کند که از هرکس و هر چیزی که جز معشوق وی است، روی گرداند و تمام هموم و خواسته‌ها و امیال و آرزویش بر یک نقطه متمرکز شود. همین کار باعث می‌شود که توجه او به معشوق حقیقی نسبت به دیگران آسان‌تر باشد. چه دیگران باید از هزاران خواسته و هم و هدف دست بردارند؛ اما او از همه دست کشیده فقط از یک مورد باید دل برکند و مهر بردارد تا آن دل را به آستان معشوق حقیقی برده و آن مهر را بر معشوق حقیقی بیفکند.
خداوند متعال برای اینکه بنده حقیقت عشق را بچشد، نمونه‌ی نازل محبت را در وجودش قرار داد تا انسان با رعایت آداب این محبت و داشتن عشقی پاک، به درک آداب عشق الهی نائل آید.
البته همه عشق‌های زمینی پلی به سوی عشق حقیقی نیست و گاه چیزی جز شهوت یا خلاهای روانی در پس نقاب رنگین آن نیست. عشق، زمانی پاک است که وابسته به خوبی‌ها باشد. باید محوری که عشق به دور آن می‌چرخد، صفات انسانی مانند صداقت، وفاداری، همیاری، عفت، همراز و همراه بودن باشد تا انسان طعم عشقی پاک را بچشد. بنابراین حقیقت عشق، دائر مدار صفات انسانی است نه چیزهایی که ارزش نیستند.»
به حضرت یوسف گفته شد:«یوسف چشمانت برون از اندازه زیباست.» در جواب فرمود: «اولین چیزی که در قبر می‌پوسد، چشم است.» یعنی آنچه که پایمال خلایق می‌شود، ارزشمند نیست. عشقی با ارزش است که پاک باشد و برای درک آداب عشق الهی، به آن به چشم یک واسطه نگاه شود. انسان وقتی کسی را دوست دارد فقط به او توجه می‌کند و حتی او را بر خودش مقدم می‌داند. مثلا اگر انسان به راستی همسرش را دوست داشته باشد، قبل از اینکه غذایی بخورد به یاد این است که آیا او غذا خورده است یا نه؟ قبل از اینکه بخوابد به یاد این است که آیا او از کارهای خودش فارغ شده است یا خیر؟ با چنین عشقی، انسان آداب عشق الهی را می‌آموزد و این واسطه‌ای برای تقرب به خداست.
۱۲ راهکار برای تقویت احساسات معنوی:
معنویت بدون مذهب، تأثیر دنیایی کوتاه و ناکارآمدی دارد و هیچ سودی به حال آخرت شما نخواهد داشت؛ پس بهتر است به دنبال معنویت‌های غیردینی نباشید.
دین بر احساسات و عواطف تأکید دارد؛ اما این هیجانات بدون اندیشه و معرفت پاک و محکم ماندگار نخواهد بود. پس بر دانسته‌های عمیق دینی خود بیفزایید.
بنابر توصیه عالمان، بهترین مسیر حفظ و تقویت معنویت و ایمان، عمل به واجبات و ترک محرمات است؛ یعنی اولین و بهترین دستورالعمل عرفانی، رساله مرجع تقلید شماست.
عشق، اتفاقی خارج از دایره خواست خدا نیست؛ دایرهای که با دین مشخص شده است. بنابراین به بهانه این که مذهب عاشق ز مذهب‌ها جداست، هیچ حرامی را برای خود حلال و هیچ حلالی را حرام نکنید .
در انجام مستحبات به افراط نیفتید. آداب غذای روح و جسم شبیه است؛ همان گونه که بهتر است یک لقمه مانده به سیر شدن، دست از غذا بردارید، یک قدم مانده به تمام شدن انرژی معنوی هم دست از مستحب بردارید. خواهید دید که در تجربه بعدی، انرژی بیشتری خواهید داشت؛ اما خلاف این رفتار شما را دلزده خواهد کرد.
امر به معروف و نهی از منکر را در رابطه نامزدی خود داشته باشید؛ اما مراقب تفاوت‌های جنسیتی باشید و به نکاتی که در بحث تغییر همسر خواهد آمد توجه کنید.
تلاوت قرآن را به طور روزانه و مستمر در برنامه روزانه خود داشته باشید.
روایات مربوط به خانواده را مطالعه کنید. کتاب‌هایی مانند «تحکیم خانواده اثر آیت‌الله ری شهری»، «آیین همسرداری اثر آیت‌الله امینی و رضایت» ، «زناشویی اثر دکتر پسندیده»، مفید خواهد بود.
مطالعه روش زندگی خانوادگی معصومین و علما ، الگو و منبع انرژی خوبی است.
توبه کنید اما در گذشته نمانید. با برنامه‌ریزی صحیح آینده، می‌توانید گذشته را جبران کنید.
شنیدن سخن عالم، دل‌ها را نرم می‌کند. این گونه مجالس را از دست ندهید و از تجربیات و توصیات آن‌ها استفاده کنید.
وظایف همسری خود را به خوبی انجام دهید.
سخن آخر:
همانطور که گفته شد، ازدواج مظهر عشق پاک زمینی و مقدمه‌ای برای درک عشق لایزال الهی می‌باشد. در این امر مقدس، به مرور انسان می‌آموزد می‌تواند کسی را بیشتر از خویشتن دوست داشته باشد و بهای این دوست داشتن را با کوتاه آمدن از خواسته‌های فردی خود به نفع رشد نهال خانواده می‌پردازد. همین از خود گذشتن و فداکاری اگر در مسیر صحیح جلو برود، می‌تواند به او کمک کند تا قطره وجودی خویش را به اقیانوس معشوق حقیقی برساند. بنابراین برای درست پیمودن این مسیر باید به طور مستمر به یادگیری مهارت‌های زندگی و زناشویی پرداخت و به جای آن که انتظار شریکی بی‌نقص و اشتباه را داشته باشیم، تمام تلاشمان را انجام دهیم که خودمان شریکی خوب و همسفری بااخلاق برای همسرمان باشیم.