به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا ـ حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین امین، نویسنده و پژوهشگر دینی، در نوشتاری اختصاصی برای ابنا، به بررسی بحران هویت دینی و ملی و علل کاهش گرایش های دینی در میان جوانان امروز جامعه پرداخته اند.
بحران هویت دینی و ملی؛ نگاهی به کاهش گرایش‌های دینی در بین جوانان ایرانی
محمد حسین امین / نویسنده و پژوهشگر دینی
در جوامع معاصر، به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که تاریخ غنی فرهنگی و دینی دارند، بحران هویت دینی و ملی به یکی از مسایل پیچیده و پرچالش تبدیل شده است. این بحران، به‌ویژه در میان نسل جوان، به یک مساله قابل تأمل تبدیل گردیده و تأثیرات آن در کاهش گرایش به دین، ازجمله دین اسلام شیعی، بسیار چشمگیر است. در این مقاله، به بررسی علل و پیامدهای این بحران پرداخته و تأثیرات آن را بر رفتار و گرایش‌های دینی جوانان ایران بررسی خواهیم کرد.
بخش اول: مفهوم و ابعاد بحران هویت دینی و ملیبحران هویت دینی و ملی به‌معنای عدم توانایی فرد یا گروه در شناسایی و پذیرش خود در چارچوب‌های دینی و فرهنگی جامعه است. این بحران در شرایطی به وقوع می‌پیوندد که ارزش‌ها و باورهای دینی و ملی تحت‌الشعاع تغییرات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قرار گرفته و دچار تزلزل می‌شوند. به‌طور خاص، در جامعه‌ای مانند ایران که دینی بودن و وابستگی به فرهنگ اسلامی شیعی در قلب هویت ملی آن قرار دارد، این بحران می‌تواند تبعات منفی جدی برای آینده نسل‌های جدید به‌همراه داشته باشد.
1.1: عوامل بحران هویت دینییکی از مهم‌ترین عواملی که باعث بحران هویت دینی در میان جوانان شده است، تغییرات سریع اجتماعی و فرهنگی است. گسترش فناوری‌های نوین، شبکه‌های اجتماعی، و تبلیغات جهانی باعث شده‌اند که جوانان با فرهنگ‌های متنوع و گاه مخالف با اصول دینی خود روبه‌رو شوند. در این فضا، بسیاری از جوانان نسبت به هویت دینی خود شک و تردید پیدا کرده‌اند و این امر می‌تواند به کاهش باورهای مذهبی و افزایش گرایش‌های سکولار منجر شود.
1.2: تغییرات در هویت ملیهویت ملی نیز به‌دلیل فشارهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به‌ویژه در دوران پس از انقلاب، دچار چالش‌هایی جدی شده است. احساس سرخوردگی و ناکامی از برخی سیاست‌ها و عملکردها در حوزه‌های مختلف، در کنار گسترش رسانه‌های بیگانه، باعث شکاف‌هایی در هویت ملی و ارزشهای ملی ایرانیان، به‌ویژه در میان نسل جوان، گردیده است.
بخش دوم: پیامدهای بحران هویت دینی و ملی برای جوانان2.1: کاهش گرایش به دین
یکی از پیامدهای مهم بحران هویت دینی و ملی، کاهش تمایل جوانان به دین و اعتقادات دینی است. در این دوران، بسیاری از جوانان دین را نه به‌عنوان یک ارزش اساسی، بلکه به‌عنوان یک عقیده به‌جا مانده از گذشته می‌بینند که به‌هیچ‌وجه با زندگی مدرن و چالش‌های روزمره هم‌خوانی ندارد. این موضوع به‌ویژه در میان جوانان دانشگاهی و طبقات متوسط به بالا که از فضای جهانی و اینترنت بیشتر بهره‌مند هستند، بیشتر به چشم می‌آید.
2.2: گرایش به سمت هویت‌های جایگزیندر پی این بحران، بسیاری از جوانان به‌دنبال یافتن هویت‌های جایگزین در فضای اجتماعی می‌گردند. این هویت‌های جدید می‌تواند شامل تمایلات فردی، گرایش‌های غیر دینی، ملی‌گرایی افراطی یا حتی گروه‌های سلفی و جریان‌های افراطی دینی باشد که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تهدیدی برای هویت دینی و ملی کشور محسوب می‌شود.
2.3: بحران معنویتاز آن‌جا که دین به‌عنوان منبع معنویت در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود، کاهش گرایش به دین می‌تواند به بحران معنویت در جامعه منجر شود. در این راستا، بسیاری از جوانان به‌دنبال پر کردن خلاء معنوی خود از طریق مصرف‌گرایی، گرایش به فرهنگ‌های غربی یا حتی پیوستن به گروه‌های شبه‌دینی و غیرقانونی هستند.
بخش سوم: نقش رسانه‌ها و فضای مجازی در بحران هویترسانهها و فضای مجازی تأثیرات عمیقی بر بحران هویت دینی و ملی دارند. در عصر ارتباطات، شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای ترویج فرهنگ‌ها و ایده‌های مختلف عمل می‌کنند. در ایران، فضای مجازی به‌ویژه در میان جوانان، به‌عنوان یک بستر برای جستجوی هویت‌های جدید و گاه دینی غیر اسلامی، نقش پررنگی دارد. رسانه‌های بیگانه نیز با استفاده از ابزارهای نوین تبلیغاتی به‌دنبال تضعیف اعتقادات دینی و ملی مردم ایران هستند.
3.1: تأثیر رسانه‌های بیگانهرسانههای خارجی، به‌ویژه ماهواره‌ها و شبکه‌های اجتماعی غربی، با ترویج فرهنگ‌های سکولار، لذت‌طلبانه، و ضد دینی، تلاش دارند که نسل جوان ایرانی را از دین و هویت ملی خود دور کنند. بسیاری از این رسانه‌ها با استفاده از ترفندهای تبلیغاتی و ایجاد احساسات منفی نسبت به سیاست‌ها و شرایط کشور، سعی دارند که جوانان را به سمت ایده‌آل‌های خود سوق دهند.
بخش چهارم: راهکارهای مقابله با بحران هویت دینی و ملی4.1: تقویت هویت دینی از طریق آموزشبرای مقابله با بحران هویت دینی، ضروری است که در نظام آموزشی کشور، تأکید بیشتری بر آموزش اصول دین اسلام شیعی و فرهنگ ایرانی صورت گیرد. ارائه دروس دینی جذاب، همراه با توجه به نیازهای جوانان و استفاده از زبان و رسانه‌های جدید می‌تواند موجب تقویت ارتباط نسل جدید با دین شود.
4.2: ارتقاء فرهنگ ملیدولت و نهادهای فرهنگی باید با ترویج مفاهیم ملی و تاریخ‌ساز ایران، به نسل جوان نشان دهند که هویت ملی آنها نه‌تنها ریشه‌دار است بلکه با دینی بودن نیز پیوند عمیقی دارد. می‌توان از الگوهای تاریخی بزرگان دینی و ملی ایران مانند امام علی (ع)، امام حسین (ع) و مشاهیر فرهنگی و علمی بهره برد تا ارتباط میان هویت دینی و ملی روشن شود.
4.3: استفاده از رسانه‌ها برای ترویج هویت اسلامی و ایرانیرسانههای داخلی باید در جهت ترویج ارزشهای اسلامی و ایرانی فعالیت کنند. این امر می‌تواند از طریق تولید برنامه‌های تلویزیونی، مستندها، فیلم‌ها و کتاب‌ها صورت گیرد که در آنها زندگی‌نامه شخصیت‌های دینی و فرهنگی برجسته ایران با تأکید بر پیوند این شخصیت‌ها با هویت ملی و دینی کشور ارائه شود.
بحران هویت دینی و ملی یکی از علل عمده کاهش گرایش جوانان به دین است. این بحران نتیجه تغییرات اجتماعی، فرهنگی و رسانه‌ای است که در آن نسل جوان دچار سردرگمی و عدم اعتماد به ارزش‌ها و باورهای دینی و ملی خود شده‌اند. برای مقابله با این چالش، نیاز است که نهادهای اجتماعی و فرهنگی در جهت تقویت هویت دینی و ملی نسل جوان اقدام کنند و با استفاده از رسانه‌ها و آموزش‌های مؤثر، ارتباط جوانان را با دین و فرهنگ ملی خود تقویت نمایند.
1. منابع:موسوی، علی (1392). جوانان و بحران هویت دینی: تحلیل اجتماعی و فرهنگی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
2. جوادی آملی، عبدالله (1394). اسلام و هویت ملی: پیوندهای معنوی و فرهنگی. قم: موسسه دارالحدیث.
3. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، (1396). بررسی تأثیرات فضای مجازی بر بحران هویت دینی و ملی در ایران. تهران: مرکز پژوهش‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.