به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ابنا ـ حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین امین، نویسنده و پژوهشگر دینی، در نوشتاری اختصاصی برای ابنا، به اهمیت و جایگاه حفظ محیط زیست از نگاه اسلام پرداخته اند.
پیام سبز اهل بیت (ع)؛ چگونه از محیط زیست محافظت کنیم؟
محمد حسین امین / نویسنده و پژوهشگر دینی
طبیعت و منابع آن، امانتی الهی است که خداوند در اختیار بشر قرار داده است. آموزههای اسلامی و سیره اهل بیت (ع) نشان میدهد که حفظ محیط زیست نهتنها یک وظیفه انسانی، بلکه بخشی از عبادت و بندگی است. اهل بیت (ع) با رفتارها و توصیههای خود به ما آموختند که چگونه با طبیعت تعامل کنیم و چگونه از منابع آن بهدرستی بهرهبرداری کنیم. در این مقاله، به برخی از جنبههای اهتمام اسلام به محیط زیست و نمونههایی از سیره عملی اهل بیت (ع) خواهیم پرداخت.
1. زمین، امانت الهی
قرآن کریم انسان را به آبادانی زمین فراخوانده است:
"هو أنشأکم من الأرض و استعمرکم فیها"؛ او شما را از زمین آفرید و مأمور آبادانی آن کرد (سوره هود، آیه 61).
اهل بیت (ع) نیز همواره از تخریب طبیعت و زمین منع کرده و آبادانی را توصیه میکردند.
امام علی (ع)، در دوران حکومت خود، به آبادانی زمینهای بایر اهمیت بسیاری میدادند. ایشان شخصاً در نخلستانهای مدینه کار میکردند و زمینهایی که بیاستفاده مانده بودند را به بهرهبرداری میرساندند. یکی از معروفترین پروژههای ایشان، احیای زمین "عین ابینیزر" بود که پس از آبادانی، آن را به فقرا وقف کردند .
2. مصرف بهینه و جلوگیری از اسراف در منابع طبیعی
اسراف، یکی از عوامل تخریب منابع طبیعی است که اسلام همواره آن را نکوهش کرده است. پیامبر اکرم (ص) میفرمایند:
"لاتسرفوا فی الماء و إن کنتم علی نهر جارٍ"؛ حتی اگر کنار یک رودخانه جاری هستید، در مصرف آب اسراف نکنید .
یکی از یاران امام صادق (ع) هنگام وضو گرفتن، مقدار زیادی آب مصرف کرد. امام (ع) به او فرمودند: چرا اسراف میکنی؟ حتی در عبادت نیز نباید زیادهروی کرد. این روایت، نشاندهنده اهمیت حفاظت از منابع حتی در امور دینی است.
3. احکام اسلامی؛ ارتباطی میان فقه و محیط زیست
یکی از بخشهای مهم در فقه اسلامی، احکام آداب تخلی است که مستقیماً با پاکیزگی محیط زیست و جلوگیری از آلودگی طبیعت ارتباط دارد. برخی از مکروهات تخلی که به حفظ طبیعت کمک میکنند، عبارتاند از:
الف) تخلی در منابع آب
تخلی در منابع آب، بهویژه آبهای راکد، مکروه شمرده شده است. این حکم نهتنها از منظر بهداشتی، بلکه از نظر زیستمحیطی نیز بسیار مهم است.
"لا تبل فی الماء الراکد فإنه یؤذی من یستعمله بعدک"
در آب راکد ادرار نکن، زیرا به کسانی که بعد از تو از آن استفاده میکنند آسیب میرساند.
تخلی در محل عبور و مرور یا سایهگاه
تخلی در محلهای عمومی یا سایهگاهها که مردم یا حیوانات از آن استفاده میکنند، مکروه است. این رفتار میتواند باعث آزار دیگران و آسیب به محیط زیست شود.
"اتقوا الملاعن الثلاث: البراز فی الموارد، وقارعة الطریق، والظل"
از سه عمل که موجب لعنت است، بپرهیزید: تخلی در منابع آب، راهها و سایهگاهها.
تخلی زیر درختان مثمر
اسلام تخلی زیر درختان میوهدار را مکروه میداند، چرا که میتواند به محیط زیست و شاید درختان مثمر و میوه های آنها ضرر برساند.
"لا تبل تحت الشجرة المثمرة، فإنها تلعنک"
زیر درختان میوهدار ادرار نکن، زیرا باعث لعنت میشود.
4. درختکاری و اهمیت آن در اسلام
درختکاری به عنوان یکی از عبادات مورد تأکید در اسلام شناخته میشود. درختان، نقش حیاتی در حفظ تعادل طبیعت و زندگی بشر دارند.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
"إذا قامت الساعة و فی ید أحدکم فسلة، فإن استطاع أن یغرسها فلیغرسها"؛ اگر قیامت برپا شود و نهالی در دست شما باشد، آن را بکارید.
امام باقر (ع) نیز در یکی از سفرهای خود، نخلستانی را با دستان خود کاشتند و آن را وقف نیازمندان کردند. این اقدام نهتنها نشاندهنده اهمیت درختکاری در اسلام است، بلکه الگویی برای مشارکت اجتماعی در حفظ منابع طبیعی نیز به شمار میآید .
5. حیوانات و حقوق آنها در نگاه اهل بیت (ع)
حیوانات نیز بخشی از طبیعتاند و در نگاه اهل بیت (ع)، بهعنوان موجوداتی با حقوق مشخص، مورد توجه ویژه قرار گرفتهاند.
در یکی از سفرها، امام سجاد (ع) دیدند که شتری از خستگی، دیگر توان حمل بار را ندارد. ایشان دستور دادند بار شتر را سبک کنند و زمانی را برای استراحت حیوان در نظر بگیرند. سپس فرمودند: "از خدا بترسید در مورد این حیوانات بیزبان" .
امام علی (ع) نیز فرمودند: "به حیوانات کمتر از توانشان بار نزنید و به آنها در زمان مناسب آب و غذا بدهید" . این سفارشها، اهمیت تعامل انسانی با حیوانات و جلوگیری از ظلم به آنها را یادآوری میکند .
سیره اهل بیت (ع) الگویی بینظیر برای حفاظت از محیط زیست و تعامل صحیح با طبیعت است. حتی در احکام سادهای مانند تخلی، نگاه اسلام به حفاظت از طبیعت بهروشنی دیده میشود. آموزههای اهل بیت (ع) نشان میدهند که محیط زیست، نعمتی الهی است که حفظ آن، بخشی از دینداری و مسئولیت اجتماعی ما است. امروز، با الهام از این الگوها میتوانیم بحرانهای زیستمحیطی را مدیریت کرده و میراثی پاک برای نسلهای آینده بهجا بگذاریم.
منابع:
1. قرآن کریم، سوره هود، آیه 61.
2. نهجالبلاغه، خطبه 25.
3. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی (ره)، جلد 1، باب 13.
4. الکافی، شیخ کلینی (ره)، جلد 3.
5. بحارالأنوار، علامه مجلسی (ره)، جلد 76.
6. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق (ره)، جلد 4.
7. تاریخ طبری، جلد 5.اللهوف، سید بن طاووس (ره).
8. الکافی، شیخ کلینی (ره)، جلد 3، صفحه 66.4.