به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ فروپاشی دولت بشار اسد و به قدرت رسیدن هیئت تحریر الشام توجه بسیاری از تحلیلگران سیاسی و سیاستمداران را به خود جلب کرده است. در همین حال، واکنش کشورهای مختلف از جمله مصر به تحولات سوریه قابل توجه بوده، هرچند در مجاورت مصر مسائل مهم‌تری مانند لیبی، سودان و غزه نیز وجود دارند.
پیشینه روابط سوریه و مصر
روابط مصر و سوریه تاریخچه‌ای طولانی و پیچیده دارد. این دو کشور که در سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ تحت جمهوری متحده عربی برای مقابله با رژیم صهیونیستی یک اتحاد تشکیل دادند. پس از فروپاشی این اتحاد هر دو کشور سیاست خارجی متفاوتی را اتخاذ کردند. با آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، مصر در مقاطع مختلف مواضع متفاوتی نسبت به این بحران برگزید. در زمان ریاست جمهوری محمد مرسی، رئیس‌جمهور وابسته به اخوان‌المسلمین، قاهره از مخالفان بشار اسد حمایت می‌کرد. اما با ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی، سیاست مصر به حمایت ضمنی از دمشق و ثبات سوریه تغییر یافت.
سابقه روابط این دو کشور عربی منحصر به فرد است. زیرا در جنگ اکتبر ۱۹۷۳ (جنگ یوم کیپور)، مصر و سوریه عملیات مشترکی علیه رژیم صهیونیستی در شرق کانال سوئز و بلندی‌های جولان انجام دادند. مردم مصر به دلیل ریشه‌های تاریخی مشترک، تحولات سوریه را دنبال می‌کنند. به همین دلیل، وزارت خارجه مصر به نیز تمایل خود برای حمایت از سوریه در این مرحله را اعلام کرده است.
تحولات منطقه‌ای، از جمله کاهش نفوذ گروه‌های تروریستی مانند داعش و نزدیکی برخی کشورهای عربی به دولت سوریه، بر سیاست‌های مصر تأثیر گذاشته است. بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در سال ۲۰۲۳ نیز نقطه عطفی در روابط کشورهای عربی با دمشق بود. مصر که همواره به دنبال حفظ نقش رهبری خود در جهان عرب بوده، از این تحول استقبال کرده و تلاش کرده است حضور خود در معادلات منطقه‌ای را تقویت کند.
رویکرد متفاوت مصر در قبال سوریه قبل و بعد از فروپاشی حکومت بشار اسد
با آغاز عملیات گروه‌های مسلح علیه دولت بشار اسد در ۲۷ نوامبر، مصر اولین کشوری بود که موضع خود را نسبت به تحولات سوریه اعلام کرد. وزارت امور خارجه مصر در ۳۰ نوامبر، پس از مکالمه تلفنی میان بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر و بسام صباغ، وزیر خارجه سوریه در جمعه ۲۸ نوامبر، بیانیه‌ای صادر کرد. در این بیانیه آمده است: «پس از پیشروی و کنترل گروه‌های مخالف مسلح سوری در حلب، ادلب و سایر مناطق، مصر با ابراز نگرانی از تحولات اخیر در سوریه، حمایت خود از دولت سوریه و نهادهای آن را اعلام کرد و بر اهمیت نقش این کشور در دستیابی به ثبات، مبارزه با تروریسم و گسترش حاکمیت و ثبات کشور، استقلال و تمامیت ارضی آن تأکید نمود».
در حاشیه کنفرانس بین‌المللی حمایت از غزه که ماه گذشته در قاهره برگزار شد، وزیر خارجه مصر اظهار داشت: آنچه در سوریه اتفاق می‌افتد نگران‌کننده است. مصر علاقه‌مند به حفظ دولت سوریه و نهادهای آن است و در این راستا، ارتباطات گسترده‌ای با همه طرف‌ها، از جمله طرف‌های عربی، منطقه‌ای و بین‌المللی تأثیرگذار برقرار کرده است.
وی همچنین بر «تداوم تلاش‌ها برای مهار وضعیت در حال گسترش و دور نگه داشتن سوریه از هرگونه خطری که امنیت و سلامت شهروندان بی‌گناه آن را تهدید کند، و همچنین حمایت کامل از مردم آن» تأکید کرد. از بیانیه‌های اولیه صادر شده توسط حکومت مصر پس از تحولات سوریه می‌توان دریافت که مصر از تمامیت ارضی سوریه حمایت و با هرگونه تجزیه کشور مخالف است. قاهره معتقد است که حفظ وحدت سوریه برای امنیت و ثبات منطقه ضروری است و تجزیه آن می‌تواند پیامدهای منفی گسترده‌ای داشته باشد. بنابراین، السیسی رئیس جمهور مصر تلاش کرده است رویکردی متوازن مبتنی بر منافع ملی نسبت به تحولات سوریه اتخاذ کند، اما او تا حدودی از بشار اسد نیز حمایت کرده است.
السیسی در اظهارات خود درباره تحولات سوریه پس از سقوط اسد، اعلام کرد که قاهره مسائل و تحولات سوریه را دنبال می‌کند. وی تأکید کرد که سفارت مصر در دمشق به فعالیت‌های خود ادامه خواهد داد. السیسی همچنین بر ضرورت حفظ وحدت و تمامیت ارضی سوریه و امنیت مردم آن و همچنین خواستار یک فرایند سیاسی جامع شد به طوری که طی آن هیچ گروهی کنار گذاشته نشود و همه اجزا و بخش‌ها را در بر گیرد. رئیس‌جمهور مصر معتقد است که رژیم صهیونیستی توافقنامه عدم درگیری مصوب سال ۱۹۷۴ را با زیر پا گذاشتن منطقه حائل با سوریه و اشغال اراضی این کشور نقض کرده است. رئیس‌جمهور مصر همچنین بیان کرده است که کشورش هدف‌گیری زیرساخت‌ها و توانایی‌های دولت سوریه از سوی رژیم صهیونیستی را رصد کرده و خواستار فشار بر این رژیم برای توقف حملات خود به سوریه شده است.
یکی از دلایل اصلی نگرانی‌های مصر در مورد تحولات سوریه، افزایش ملموس فعالیت گروه‌های تروریستی در منطقه، به‌ویژه در مصر است. با توجه به تجربه مصر در مبارزه با تروریسم در شبه‌جزیره سینا و سایر نقاط این کشور، دولت مصر به‌شدت نگران گسترش تروریسم در منطقه است. به همین دلیل، قاهره تلاش می‌کند هر کاری برای جلوگیری از ظهور دوباره گروه‌های افراطی در منطقه انجام دهد.
به گزارش رأی‌الیوم، یک هفته پس از فروپاشی دولت سوریه، السیسی با فرماندهان نیروهای مسلح و نهادهای امنیتی مصر دیدار کرد. در این نشست که در زمانی بسیار مهم و حساس برگزار شد، السیسی به‌صراحت اعلام کرد که ارتش مصر آماده مقابله با هرگونه خطر داخلی و خارجی است. وی همچنین تأکید کرد: «جامعه را می‌توان با صلح اجتماعی اداره کرد؛ صدای مردم باید شنیده شود، قبل از آنکه خشم آنان به تنش تبدیل شود». بنابراین، آشکار است که دیدار السیسی با نیروهای مسلح و نهادهای امنیتی مصر یک هفته پس از سقوط بشار اسد، پیام روشنی به مردم مصر می‌دهد که السیسی قدرت و توانایی حفظ دولت خود را دارد و نیروهای مسلح از دولت حمایت می‌کنند.
در دیداری با خبرنگاران در ۱۵ دسامبر، رئیس‌جمهور مصر سوریه را دارای موقعیت ژئوپلیتیکی مهم توصیف کرد و گفت: کسانی که در حال حاضر در سوریه تصمیم می‌گیرند، صاحبان کشور هستند. آن‌ها یا سوریه را ویران می‌کنند یا آن را می‌سازند.
پیش‌بینی رفتار مصر در تحولات آینده سوریه
در سوریه پس از بشار اسد، رفتار مصر با حاکمان جدید دمشق می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله منافع مصر، تحولات منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی قرار گیرد. در ادامه، رفتار احتمالی مصر بررسی می‌گردد:
1. حمایت از دولت انتقالی: مصر ممکن است از دولت انتقالی تشکیل‌شده پس از سقوط اسد حمایت کند. این اقدام می‌تواند در راستای تلاش‌های قاهره برای ایفای نقش سازنده در حل بحران سوریه و تقویت جایگاه خود در جهان عرب باشد. در خصوص آینده سوریه و مرحله انتقالی، تمیم خلاف، سخنگوی وزارت خارجه مصر، تأکید کرد که این مرحله باید با مشارکت فرقه‌ها و ادیان مختلف طی شود و تمامی نیروهای سیاسی سوریه در مدیریت فرایند انتقالی نقش داشته باشند. به گزارش شبکه خبری الحره، بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر، درباره دولت انتقالی سوریه گفت که کشورش متعهد به حمایت از یک فرایند انتقالی مسالمت‌آمیز و فراگیر در سوریه است، در حالی که هم‌زمان خواهان رعایت حقوق همه اقلیت‌های سوری، از جمله علویان و مسیحیان است. وی همچنین بر اهمیت مبارزه با تروریسم و تضمین امنیت تأکید کرد.
2. تقویت همکاری با بازیگران منطقه‌ای: سقوط دولت اسد ممکن است مصر را به همکاری با بازیگرانی چون ترکیه و قطر ترغیب کند. این دو کشور تاکنون نقش فعالی در تحولات سوریه داشته‌اند و قاهره می‌تواند از طریق همکاری با آن‌ها منافع خود را دنبال کند. به گزارش روسیا الیوم، وزیر خارجه مصر چندین تماس با طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برقرار کرده است تا مواضع را هماهنگ کرده و در مورد دیدگاه‌ها درباره وضعیت سوریه به تبادل نظر بپردازد.
3. تعامل با قدرت‌های جهانی: مصر همواره سعی کرده است سیاست خارجی خود را بر اساس توازن میان قدرت‌های جهانی تنظیم کند. در موضوع سوریه نیز قاهره تلاش می‌کند روابط خود را با بازیگران اصلی حفظ کرده و از تنش‌های غیرضروری پرهیز کند.
4. تمرکز بر امنیت ملی: یکی دیگر از اولویت‌های مصر پس از سقوط اسد می‌تواند امنیت ملی باشد. قاهره نگران گسترش تروریسم و فعال‌شدن مجدد گروه‌های وابسته به اخوان‌المسلمین در این کشور است. پس از تحولات سوریه، «جنبش تغییر اخوان‌المسلمین» خواستار اتحاد گروه‌های این جنبش شد.
در بیانیه «جنبش تغییر اخوان‌المسلمین» که روزنامه القدس العربی آن را منتشر کرد، آمده است: پس از فروپاشی انقلاب ملت‌های ما، پیروزی انقلاب سوریه امید را به قلب بهار عربی بازگرداند و ثابت کرد که اراده مردم اگر پایدار و متعهد باقی بماند، شکست‌ناپذیر است. اکنون برای همه آشکار شده که رژیم نظامی در مصر از زمان کودتای وحشیانه خود [در سال ۲۰۱۳] به بی‌عدالتی، سرکوب و استبداد ادامه داده است. مقابله با این رژیم دیگر یک انتخاب نیست، بلکه وظیفه‌ای است که نمی‌توان آن را به تأخیر انداخت. این بی‌عدالتی تنها با یک انقلاب متحد که برای درهم‌شکستن محدودیت‌ها و تقویت اراده مردم تلاش می‌کند، سرنگون خواهد شد. این پیروزی با مذاکرات تحقیرآمیز با رژیمی که چیزی جز سرکوب و بی‌عدالتی نمی‌شناسد، موفق نخواهد شد.
«جنبش تغییر اخوان‌المسلمین» در ادامه بیانیه خود که در القدس العربی منتشر شد، تاکید کرد: دولت السیسی از بین نخواهد رفت مگر با انقلاب و زندانیان آزاد نخواهند شد مگر با یک انقلاب واقعی که شجره استبداد را ریشه‌کن کند و حق را به صاحبان آن بازگرداند. با مذاکرات تحقیرآمیز با رژیمی که چیزی جز ظلم و بی‌عدالتی نمی‌شناسد، این پیروزی محقق نخواهد شد.
این بیانیه که بعد از سرنگونی حکومت بشار اسد صادر شده است، نشانگر تندتر شدن مواضع جنبش تغییر اخوان‌المسلمین است و مسلما دولت حاکم بر مصر را نگران می‌کند. از این رو تشدید تدابیر امنیتی در مصر در چند از هفته اخیر چیزی دور از ذهن نیست.
5. مشارکت در بازسازی سوریه: در سال‌های اخیر یکی از اولویت‌های مصر گسترش همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه بوده است. در این راستا، بازسازی زیرساخت‌های سوریه فرصتی برای شرکت‌های مصری فراهم می‌کند تا نقشی فعال ایفا کنند. این اقدام نه‌تنها به تقویت روابط قاهره با دمشق کمک می‌کند، بلکه فرصت‌های اقتصادی برای شرکت‌های مصری ایجاد خواهد کرد.
6. مبارزه با تروریسم: واقعیت این است که از همان ابتدای درگیری‌ها در سوریه، مصر موضع خود را در قبال این بحران مشخص کرد و آن حمایت از دولت سوریه و نهادهای حکومتی برای حفظ ثبات و مبارزه با تروریسم بود. این موضع‌گیری به این دلیل است که مصر در صحن داهلی با چالش‌های امنیتی مواجه است و مبارزه با تروریسم را یکی از اصول سیاست خارجی خود می‌داند. بنابراین، قاهره از هرگونه ابتکار منطقه‌ای مشترک برای مقابله با گروه‌های افراطی در سوریه حمایت می‌کند.
7. حفظ روابط دیپلماتیک با حاکمان جدید سوریه: وزیر خارجه مصر در دیداری با خبرنگاران خارجی در قاهره گفت: قاهره همچنان در سوریه حضور میدانی دارد و سفارت مصر در این کشور فعال است که نشان‌دهنده تعهد قاهره به حفظ روابط دیپلماتیک و حمایت از ثبات سوریه است.
چالش‌ها و فرصت‌های مصر پس از اسد
سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، چالش‌ها و فرصت‌هایی را پیش روی مصر خواهد گذاشت. از جمله این چالش‌ها می‌توان به رقابت اجتناب‌ناپذیر با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، مدیریت بحران‌های داخلی و مقابله با تهدیدات امنیتی اشاره کرد. از سوی دیگر، تحولات سوریه فرصت‌هایی را برای قاهره ایجاد می‌کند، از جمله تقویت نفوذ منطقه‌ای و بهره‌برداری اقتصادی از بازسازی سوریه. با این حال، به دلیل محدودیت‌های اقتصادی داخلی، ممکن است مصر نتواند به‌طور مؤثر در بازسازی سوریه مشارکت کند. علاوه بر این، تقویت روابط با سوریه می‌تواند نفوذ قاهره را در جهان عرب افزایش داده و جایگاه آن را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی تثبیت کند.
در پایان باید گفت که اظهارات مقامات مصری در آغاز تنش‌ها در سوریه مشابه مواضع قبلی آن‌ها درباره این کشور بود. موضع مصر در قبال سوریه بر حفظ کشور و نهادهای حکومتی و مخالفت با هرگونه مداخله خارجی یا حمایت از گروه‌های مسلح در هر کشوری استوار است.
اما رفتار مصر پس از سقوط حکومت سوریه نشان‌دهنده تمایل به حفظ توازن میان منافع ملی، روابط منطقه‌ای و تعهدات بین‌المللی است. قاهره با اتخاذ رویکردی محافظه‌کارانه و تأکید بر راه‌حل‌های سیاسی، تلاش می‌کند نقشی سازنده در سوریه ایفا کند. با این حال، محدودیت‌های داخلی و بین‌المللی ممکن است توانایی مصر در دستیابی به اهداف این کشور را محدود سازد. پیش‌بینی می‌شود السیسی پیش از هر چیز بر امنیت ملی تمرکز کند تا از فعال‌شدن گروه‌های تروریستی در مصر جلوگیری کرده و همکاری خود با بازیگران کلیدی در سوریه را تقویت کند. مصر همچنین از دولت انتقالی حمایت خواهد کرد، به‌شرط آنکه مشارکت همه جناح‌ها در آینده سیاسی کشور تضمین شود.
**************
پایان پیام/ 345