به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ شبکه بزرگ وکالت برای برخی از افراد، صرفا ساختاری مالی برای رساندن خمس یا دیگر اموال به امام هر زمان یا سازمانی برای پاسخ گویی به شبهات دینی شیعیان معرفی شده، این در حالی است که مطالعه ساختار و فعالیت این سازمان می تواند ابعاد ناگفته ای از این فعالیت را روشن کند.
بسیاری از منابع شیعی، تاریخ تاسیس شبکه وکالت ائمه معصومین (ع) را در عصر امام صادق (ع) دانسته اند. شیخ طوسی در کتاب الغیبه خود، افرادی مانند عبدالرحمان بن حجاج، معلی بن خنیس، نصر بن قابوس لحمی و دیگران را از وکلای امام صادق(ع) در شهرهای مختلف معرفی می کند. این شبکه وکالت، که وظایف متعددی را بر عهده داشته است، به مرور در دوران ائمه(ع)، بی آنکه تغییری ساختاری داشته باشد، توسعه، تکمیل و تثبیت شد و در زمان امام هادی(ع) و امام عسکری (ع) به اوج ساختار سازی خود رسید.
تاریخ تاسیس شبکه وکالت
اگرچه تاریخ تاسیس شبکه وکالت در تاریخ مشخص نیست اما قطعا زمان تاسیس آن در زمان حیات امام صادق(ع) بوده است. بر همین اساس نیز اگر تاسیس این سازمان را در ۲۰ سال پایانی امام صادق(ع) بدانیم و تاریخ پایان فعالیت این شبکه را پایان عصر غیبت صغری امام زمان(عج) در نظر بگیریم، باید گفت این شبکه در حدود ۲۰۰ سال فعالیت داشته است. اگر چه در نظر برخی از علماء، ایجاد ساختار «فقاهت» در دوران غیبت کبری، تغییر ساختاری در این سازمان ایجاد کرد. این گروه موضوع «نیابت عام» فقیهان جامع الشرایط را در امتداد «شبکه وکالت خاص» می دانند و بر این اساس باید گفت که شبکه وکالت با تغییر ساختاری در قالب «ولایت فقیه و مرجعیت دینی» هم اکنون نیز در ساختار اعتقادی شیعه حضور دارد. نامگذاری این شبکه وکالت در برخی منابع به نام «سازمان امامیه» نیز می تواند دلیلی بر این مدعا باشد.
گستردگی شبکه وکالت
گسترش شبکه وکالت به گونه ای بود که تقریبا همه شهرهای سکونت شیعیان در تمامی مناطق را تحت پوشش قرار می داد. اگر چه نمی توان به دلایلی، لیست کاملی از اعضای شبکه وکالت در طول ۲۰۰ سال فعالیت، به دست آورد، اما می توان گفت که برخی روایات نشانگر آن است حتی زمانی که امام معصوم در شهری مانند مدینه نیز حضور داشت، فعالیت شبکه وکالت در همان شهر نیز گزارش شده است. همچنین در ساختاری که از این این شبکه در منابع تاریخی دیده می شود، ممکن بود گاه در یک شهر مانند بغداد، تا ۲۰ وکیل، تحت نظارت یک «وکیل الوکلاء» فعالیت می کردند.
نشانه های تاریخی از حضور وکلای ائمه معصومین(ع) در مدینه، بغداد، مکه، یمن، کوفه، سامرا، واسط، بصره، مصر، ری، قم، قزوین، نیشابور، بیهق، سبزوار، بخارا، سمرقند، هرات، همدان، آذربایجان، اهواز و حتی سیستان، وجود دارد. این گستردگی به گونه ای بود که حضور هر وکیل در شهری، نشانه ای تاریخی بر وجود شیعیان و حضور شیعیان در هر آن شهر قلمداد می شود، ولو آنکه نام آن وکلا هم اکنون در دسترس ما نیست و در منابع تاریخی دیده نمی شود.
نکته جالب تر این است که براساس برخی منابع، برخی از وکلا به عنوان «وکیلان سیار» شناخته می شدند که علاوه بر سرکشی به فعالیت شیعیان در شهرهای مختلف به عنوان رابط میان امام معصوم و دیگر وکلا، فعالیت داشتند. همچنین در تاریخ از فعالیت خانوادگی اعضای این شبکه نام برده شده است به عنوان نمونه فرزندان و نوادگان «ابراهیم بن محمد همدانی» که وکیل امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) بوده، تا مدتها بعد از فوت او تا گذشت مدتی از عصر غیبت صغری نیز وکالت ائمه معصومین (ع) در این منطقه را برعهده داشته اند.
برخی از مورخین مانند «جاسم حسین» مطابق شواهد تاریخی، مناطق مختلف در سازمان وکالت را براساس چهار ناحیه تقسیم بندی کرده اند: ناحیه اول بغداد، مدائن، قرای سواد و کوفه، ناحیه دوم : بصره و اهواز، ناحیه سوم : قم، همدان و سایر مناطق اطراف جبال و منطقه چهارم حجاز، یمن و مصر بوده است.
همچنین برخی از اعضای این شبکه، با اذن و اجازه امام وقت، در دستگاه خلافت عباسی مشغول به فعالیت بودند. اگر چه شاخص ترین این افراد، «علی بن یقطین» وزیر خلیفه عباسی در دوران امام موسی کاظم (ع) است، اما در تاریخ اسامی اشخاصی مانند «محمد بن اسماعیل بن بزیع» و «احمد بن حمزه قمی»، «نوح بن دراج» قاضی بغداد، «حسین بن عبدالله نیشابوری» حاکم بُست و سیستان و «حکم بن علیا اسدی» به عنوان حاکم بحرین به عنوان برخی از این افراد ثبت شده است که در زمان فعالیت در دستگاه های حکومتی وقت با ائمه معصومین(ع) زمان خود نیز بیعت کرده و به شکل مخفیانه، حمایت از شیعیان را در مناطق تحت حاکمیت خود بر عهده داشتند.
شهیدان شبکه وکالت
زندان ، شکنجه، تبعید و شهادت در تمامی دوران تاریخ به ویژه در دوران بنی عباس، در زندگی شیعیان وجود داشته که داستانهای فراوانی از آن را در منابع تاریخی می توان یافت. طبیعی است که در این میان، اگر امکان گرفتن لیستی از افرادی که از طریق وکلای ائمه(ع) با امام معصوم در ارتباط وجود داشت، شناسایی و قتل آنان راحت بود. وکلای ائمه اطهار(ع) نیز تمامی تلاش خود را به کار می گرفتند تا این امکان برای حاکمان عباسی فراهم نشود.نه تنها شناخت کامل شبکه وکالت در تاریخ ممکن نیست بلکه حتی نمی توان افرادی از وکلا ائمه معصومین(ع) که به شهادت رسیدند نیز کاملا مشخص کرد، اما به عنوان نمونه «معلّی بن خنیس» وکیل امام صادق(ع) حتی پس از تهدید به قتل در پاسخ به «داوود بن علی» که از وی خواسته بود نام اصحاب این امام را فاش نماید، گفت: «مرا تهدید به قتل می کنی! به خدا قسم اگر زیر پایم باشند، پایم را بر نمی دارم». معلی در نهایت به شهادت رسید و قاتل او نیز با نفرین امام صادق (ع) در روز بعد از این ماجرا به هلاکت رسید. «ابوعلی بن راشد» وکیل امام هادی(ع) در بغداد نیز از سوی متوکل عباسی به شهادت رسید و حضرت هادی (ع) در وصف او فرمود: «عاش سعیدا و مات شهیدا».
در بخش بعدی این نوشته، درباره استفاده از تجربه های شبکه وکالت برای ایجاد و حفظ هسته های مقاومت در دوران امروزی خواهیم گفت....
سید علی اصغر حسینی/ خبرگزاری ابنا
..............................
پایان پیام