از دیدگاه امام علی (ع)، پدر نه‌تنها سرپرست خانواده، بلکه آموزگار نسل‌های آینده است. در جامعه‌ای که عدالت و اخلاق بنیان آن است، نقش پدر تنها به امور معیشتی محدود نمی‌شود. او باید الگوی رفتاری، ستون خانواده و پاسدار ارزش‌های الهی باشد. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه و سایر سخنان خود بارها به جایگاه و وظایف پدر در خانواده و جامعه اشاره کرده‌اند.
پدر؛ محور اخلاق و تربیت در خانواده
یکی از آموزه‌های کلیدی امام علی (ع)، تأکید بر تربیت اخلاقی فرزندان توسط پدر است. ایشان می‌فرمایند:
«حقّ الولد علی الوالد أن یحسن اسمه و یحسن أدبه و یعلمه القرآن.» (نهج‌البلاغه، حکمت 399)
ترجمه: حق فرزند بر پدر آن است که نام نیکو برای او انتخاب کند، او را نیکو تربیت کند و قرآن به او بیاموزد.
این سخن امام (ع) نشان می‌دهد که تربیت اخلاقی و معنوی فرزند از مهم‌ترین وظایف پدر است. نام نیکو، آغاز هویت‌بخشی به فرزند است و تربیت صحیح، او را برای زیستن در جامعه آماده می‌کند.
نمونه‌ای واقعی: پدر در زندگی امام حسن (ع) و امام حسین (ع)
امام علی (ع) در تربیت فرزندان خود، امام حسن (ع) و امام حسین (ع)، نقش الگویی داشتند. ایشان از همان دوران کودکی فرزندانشان را با مفاهیم قرآنی و اخلاقی آشنا کردند. نمونه‌ای از این تربیت در دعای امام حسن (ع) برای پدرش قابل مشاهده است:
«پدرم همچون چراغی بود که در تاریکی‌ها می‌درخشید و راه حق را به ما نشان می‌داد.» (بحارالانوار، ج 43، ص 77)
پدر؛ ستون استواری خانواده
امام علی (ع) در سخنان خود پدر را ستون خانواده معرفی کرده‌اند. در نامه‌ای که به امام حسن (ع) نوشتند، فرمودند:
«ای فرزندم! تو پاره‌ای از وجود من هستی و هرچه برای تو رخ دهد، گویی برای من رخ داده است.» (نهج‌البلاغه، نامه 31)
این بیان عاطفی، اهمیت رابطه پدر و فرزند را در نگاه امام (ع) نشان می‌دهد. پدر تنها یک حامی مالی نیست، بلکه حامی عاطفی و معنوی نیز محسوب می‌شود.
وظایف پدر از نگاه امام علی (ع)
1. تأمین نیازهای مادی و معنوی: امام علی (ع) بر مسئولیت پدر در تأمین زندگی شرافتمندانه برای خانواده تأکید کرده‌اند.
2. ایجاد عدالت در خانواده: در نهج‌البلاغه، عدالت یکی از اصول اساسی پدران در برخورد با فرزندان معرفی شده است.
3. الگوسازی برای فرزندان: امام علی (ع) در تمامی ابعاد زندگی، از عبادت گرفته تا رفتار اجتماعی، الگویی برای فرزندان خود بودند.
رفتار امام علی (ع) با یتیمان
پس از شهادت حضرت زهرا (س)، امام علی (ع) با تلاش مضاعف برای فرزندان خود و یتیمان کوفه، نقش پدری مهربان و مسئولی شایسته را ایفا کردند. در توصیف رفتار ایشان آمده است که شب‌ها به خانه یتیمان سر می‌زدند و غذای آنان را فراهم می‌کردند. (نهج‌البلاغه، خطبه 192)
از نگاه امام علی (ع)، پدر نه‌تنها ستون خانواده، بلکه مربی و نگهبان ارزش‌های انسانی و اخلاقی است. امروز نیز جامعه ما برای ساختن آینده‌ای بهتر، نیازمند الگوگیری از این نگاه بلند است. پدران باید با الهام از تعالیم امام علی (ع)، نقشی فراتر از تأمین‌کننده نیازهای مادی ایفا کرده و در ساختن انسان‌هایی اخلاق‌مدار و متعهد سهیم باشند.
پاورقی‌ها
1. نهج‌البلاغه، حکمت 399.
2. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 43، ص 77.
3. نهج‌البلاغه، نامه 31.
4. نهج‌البلاغه، خطبه 192.