ماه مبارك رمضان در شهرستان كاشمر با آداب و رسوم ويژه اي همراه است كه البته اين آداب و رسوم در گذشته بيشتر نمود داشته و امروزه كمتر مورد توجه شهروندان قرار مي گيرد. اما آنچه اين سنن محلي را همچنان زنده نگه داشته است پايبندي افراد قديمي و به ويژه روستائيان كاشمر به اين سنن مي باشد.
براي آشنايي بيشتر با آداب و سنن ماه مبارك رمضان در شهرستان كاشمر به سراغ يكي از پژوهشگران فرهنگ محلي كاشمر رفتيم.
محمد كريمي فروتقه در اين مورد مي گويد : چند روز مانده به آغاز ماه مبارك ، مردم و به ويژه روستائيان به پيشواز ماه رمضان مي روند به اين طريق كه روستائياني كه فاصله آنها با شهر زياد است و در صورت آمدن به شهر در ماه رمضان روزه آنها به هم مي خورد ، از حدود ده روز مانده به فرا رسيدن ماه رمضان به شهر مي آيند و مايحتاج خود جهت يك ماه را تهيه مي كنند كه مجبور نباشند در ايام روزه به شهر بيايند. همچنين خانم ها معمولاً در آستانه آغاز ماه رمضان يك خانه تكاني مختصري انجام مي دهند تا در طول ماه مبارك مجبور به رفت و روب خانه نشوند چرا كه با دهان روزه هم موجب خستگي بيشترشان مي شود و هم ممكن است گرد و خاك به حلق و بيني آنها راه يابد و روزه شان را باطل كند.
وي ادامه مي دهد : بسياري از خانواده هاي روستايي و برخي خانواده هاي شهري قبل از ماه رمضان گندم به آسيا مي برند و سپس در دو مرحله به پخت نان محلي مي پردازند ؛ در مرحله اول كه قبل از ماه رمضان است ، به اندازه مصرف ده تا پانزده روز نان مي پزند تا در طول ماه مبارك كمتر مجبور شوند به سر تنور گرم بروند و مرحله دوم در روزهاي پانزده يا شانزدهم ماه مبارك اقدام به پخت نان مي كنند و باقي نان مورد نياز خود تا پايان ماه را مي پزند و در اين مرحله كه در آستانه ايام شهادت حضرت اميرالمؤمنين(ع) انجام مي شود علاوه بر نان محلي ، نان جو يا تفتان جو هم مي پزند و در شب هاي قدر در بسياري از خانه ها نان جو وجود دارد و با توجه به اينكه حضرت امام علي (ع) نان جو استفاده مي كرده اند در شب شهادت ايشان مردم در سفره هاي افطار خود نان جو همراه با ماست مي خورند.
كريمي مي افزايد : در سحرهاي ماه مبارك در گذشته كه وسايل ارتباط جمعي كم بوده است به ويژه در روستاهاي كاشمر معمولاً سه مرحله شب خواني وجود داشت ؛ مرحله اول با دهل و شيپور و يك ساعت و نيم مانده به اذان صبح آهنگي معروف به آهنگ ابوعطاء نواخته مي شد و مردم كه آهنگ ابوعطاء را مي شنيدند مي فهميدند كه شب خواني اول است ويك ساعت و نيم تا اذان صبح مانده. نيم ساعت بعد هم با آهنگي معروف به آهنگ حجاز شب خواني صورت مي گرفت و مردم مي فهميدند كه يك ساعت به اذان مانده است و آخرين شب خواني هم از يك ربع به اذان با قرائت دعاي سحر آغاز مي شد و مؤذن ها جهت شب خواني و گفتن اذان به بلندترين نقطه مسجد ، تكيه و يا آب انبار مي رفتند و علاوه بر قرائت دعا اين اشعار را مي خواندند :
شب خيز كه عاشقان به شب راز كنند گرد در و بام دوست پرواز كنند
هر جا كه دري بود به شب مي بندند الا در دوست را كه شب باز كنند
اين پژوهشگر فرهنگ محلي در ارتباط با روزهاي ماه مبارك رمضان در كاشمر هم مي گويد : در هر كوچه و محله اي كه چهل يا پنجاه خانوار باشند حداقل بيست يا سي زن در يك ساعت مشخصي و هر روز در منزل يكي از همسايه ها جمع مي شوند و يك جزء قرآن تلاوت مي كنند.
وي مي افزايد : مردها هم در بيشتر مساجد و تكايا قرآن دوره دارند كه البته بيشتر شب ها و بعد از افطار برگزار مي شود.كريمي همچنين به برنامه هاي ويژه شب قدر و عزاداري شهادت حضرت امير (ع) اشاره مي كند و مي گويد :در روزهاي 19 تا 21 ماه رمضان معمولاً در روستاها تعزيه خواني با موضوع شهادت امام علي (ع) انجام مي شود.
كريمي در ادامه در ارتباط با سنن افطاري در كاشمر مي گويد : يكي از برنامه هاي بسيار خوب كاشمر اين است كه در بسياري از مساجد و تكايا شب ها سفره افطاري ساده اي پهن مي شود و افراد پس از اقامه نماز جماعت روزه خود را باز مي كنند مثلاً در تكيه امام جعفر صادق(ع) گاه تا چهارصد زن و مرد سر سفره افطار مي نشينند ، در واقع بايد گفت مردم كاشمر به افطاري دادن بسيار علاقه دارند به خصوص اينكه به همين بهانه صله رحم هم انجام مي دهند و اقوام و خويشان كنار هم جمع شده و از احوال هم با خبر مي شوند.
وي با بيان اينكه در اين ماه مردم به مستضعفان و يتيمان توجه ويژه اي دارند خاطر نشان مي كند :با توجه به اينكه در كاشمر اماكن زيارتي زيادي وجود دارد مردم در روزهاي جمعه و همچنين روزهاي شهادت اميرالمؤمنين (ع) در سيد مرتضي (ع) يا باغمزار ( سيد حمزه ) و يا در مزار شهيد مدرس (ره) افطاري مي دهند و به ويژه كساني كه نذر دارند و يا كساني كه قصد دارند فرزندان خود را عقيقه كنند گوسفندي را ذبح كرده و گوشت آن را بين فقرا تقسيم مي كنند و يا آن را مي پزند و در سيد مرتضي(ع) يا باغمزار افطاري مي دهند.
كريمي مي افزايد :برخي افراد كه توانايي افطاري دادن را ندارند يك جعبه خرما مي خرند و شب بعد از نماز مغرب و عشاء در بين نمازگزاران مسجد توزيع مي كنند و به اين گونه به حديث پيامبر اكرم (ص) مبني بر اينكه اگر نمي توانيد با يك خرما افطاري بدهيد عمل مي كنند و همچنين عده اي هم در شب هاي قدر نان جو در بين نمازگزاران توزيع مي كنند.وي ادامه مي دهد : در شب بيست و هفتم ماه مبارك كه شب به درك واصل شدن ابن ملجم مي باشد مردم جشن مي گيرند .
كريمي همچنين به بيان احكام در اين ماه اشاره و تصريح مي كند :معمولاً در جلسات قرائت قرآن خانم ها ، يك نفر كه سواد و معلومات بيشتري دارد احكام مختلف را از روي رساله توضيح المسائل براي زنان مطرح مي كند و همچنين روحانيون هم بعد از نماز صبح ، قبل و يا بعد از نماز ظهر و عصر و همچنين بعد از افطار در منابر ، احكام شرعي را براي مردان بازگو مي كنند.اين پژوهشگر فرهنگ و تاريخ محلي كاشمر به حال و هواي كودكان در ماه مبارك رمضان اشاره مي كند و مي گويد : والدين سعي مي كنند در اين ماه كم كم فرزندان خود را به روزه گرفتن عادت دهند و به اين ترتيب كودكاني كه سن و سال كمتري دارند تا ظهر روزه مي گيرند كه در لفظ كاشمري به آن « روزه كلّه چغوكي » گفته مي شود .
كريمي در پايان خاطر نشان مي كند : در گذشته با فرا رسيدن ماه مبارك رمضان كودكان دور هم جمع مي شدند و در كوچه و محله اشعاري را با لهجه كاشمري مي خواندند از جمله اين اشعار را :
رمضون آمد ا... رمضون رمضون آمد ا... رمضون
رمضون آمد با سي تا سوار گفت برخيز و بيا روزه بدار
و بعد گروهي در جواب مي گفتند :
روزه مِگيرُم لاغر مِشُم روزه نگيرُم كافر مِشُم
سرویس شهرستانها/ محمد فیض عارفی
……………………….
پایان پیام/ 118