به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ با توجه به ضرورت وحدت در دنیای اسلام كه هر روز تهاجمات استكبار بیش از گذشته و در ابعاد بزرگتر دامان آن را فرا می گیرد، به بررسی این مهم پرداختیم. علامه «سید جعفر مرتضی العاملی» عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) و نویسنده و مورخ شهیر لبنانی كه تالیف اثر ارزشمند «الصحیح من سیرة النبی» را در كارنامه علمی خود دارد و تاكنون دو دوره برگزیده كتاب سال جمهوری اسلامی شده است، در گفتگوی پیش رو به بیان جایگاه غدیر در وحدت اسلامی پرداخته است كه در زیر میآید
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به کوشش: طیبه مروت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ــ دیدگاه قرآن، شریعت اسلام و شخص پیامبر اعظم(ع) درباره «وحدت» چیست؟
جعفر مرتضی: بهترین مطلبی كه نشان دهنده اهتمام پیامبر(ص) به «وحدت امت اسلامی» است، مساله عقد برادری بین مسلمانان در سال اول هجرت است. در این رویداد تاریخی - فرهنگی پیامبر(ص) بین مهاجرین وانصار و انصار با هم عقد برادری بستند و این عقد بر روی دو اصل بسته شد، یكی اینكه این برادری باید بر «حق» استوار باشد و اصل دوم «مواسات» است. مواسات یعنی اینكه هر چیزی برای خود می پسندی، برای دیگران هم بپسند. این دو اصل، پایه های برادری بود كه پیامبر(ص) بسته بودند. این دو اصل نشان می دهد كه وحدت مسلمانان یك امر ضروری است، چون مسلمانان در آن عصر از طبقات مختلف و نژادها و فرهنگ‌های مختلف بودند، در آن جمع عالم و جاهل، فقیر وغنی و عشایر و شهرنشین و عرب و عجم حضور داشتند. بنابراین مسلمانان باید در مواجهه با دنیای شرك و كفر متحد باشند تا در برابر تنگناها و مشكلات درونی و بیرونی مقاومت كنند و جامعه تازه تاسیس اسلامی با معضلات درونی و بیرونی مواجه نشود.
این اقدام پیامبر حاكی از این مسأله بود كه جماعت مسلمانان به هم احتیاج دارند این احتیاج در همه مواضع زندگی مطرح بود، اعم از غم وشادی و مشكلات و آسانی ها. با توجه به این اختلاف و عدم تباین در فرهنگ‌ها پیوندشان ضروری بود، بخصوص در آن زمان كه قبیله گری وعشیره پرستی زیاد بود.
این الگوی وحدت اسلامی بود كه به ابتكار پیامبر (ص) صورت گرفت.وقتی حق میزان شود تباین بین گروه‌ها و اختلاف‌های فرهنگی ونژادی در روابطشان تاثیری نخواهد گذاشت، در غیر این صورت چون مصالح متضاد می شود، باعث بروز اختلاف‌هایی در مراودات اجتماعی خواهد شد.
زمانی كه مشكلات فراوان شد، نیاز به یك راه حلی برای رفع آن است كه ایجاد رابطه ای دوستانه برمدار حق بهترین روش در رفع این مشكل است.
«حق» یك واقعیت مشترك بین همه ملت‌هاست. به عبارت دیگر حق یك اصل مشترك بین همه فرهنگ‌هاست.
لذا این اختلاف دیدگاه‌ها به یك مرجعیت نیاز دارد تا این نزاعها را طبق این قاعده حل كند و پیامبر هم فرمودند كه حق میزان است برای همه، ولی از برخی جهات این اجتماع غیر متجانس از نظر مشكلات و گرفتاری‌ها به یكدیگر احتیاج دارند و هر كس نمی تواند تنها به خودش متكی باشد وخود را بی نیاز از دیگران بپندارد، بر این اساس پیامبر(ص) با ایجاد پیوند برادری بین مسلمانان به این نكته مهم اشاره كردند كه زندگی برپایه فردگرایی اداره نخواهد شد و انسان برای زندگی اجتماعی خلق شده و به حضور سایرین در زندگی اش نیازمند است. چون رفع مشكلات اجتماعی مبتنی بر مواسات است و مواسات جز از راه محق دانستن دیگران در شادی‌ها و داشته ها فراهم نخواهد شد.
در حال حاضر هم مسلمانان جهان دیدگاه‌ها و فرهنگ‌ها ومذاهب و نژادهای مختلف دارند كه نمی شود تنها با حرف و دعوت به وحدت آنها را گرد هم آورد بلكه نیازمند یك رابطه وضابطه اند. در این قاعده، ضابطه همان حق است و حق همان عین اسلام است. به هر حال این اجتماع بزرگ مسلمان اختلاف‌هایی با هم پیدا می كنند، چون از طبقات و دیدگاه‌ها و فرهنگ‌های مختلف هستند و این جمع مختلف باید به صورت یك امت واحد معرفی شوند، در غیر این صورت بسیاری از مشكلات برآنان فایق خواهد آمد كه دامان همه را خواهد گرفت، این جمع باید با یك ضابطه منسجم شوند و یك دید، هدف و انگیزه واحد به وجود بیاید تا به واسطه آن گرد هم جمع شوند. تجمع پیرامون «حق» تنها مستمسكی است كه مسلمانان را در حفظ امت اسلامی كمك می كند. برای اتصال مسلمانان باید رشته اتصالی چون رشته تسبیح كه مهره های جداگانه و مستقل تسبیح را بهم وصل می كند، معرفی كرد.همانطور كه گفته شد، بین مسلمانان اختلاف‌هایی وجود دارد و كسی نمی تواند منكر آن شود و باید بین آنها اتصال ایجاد كرد. وجود مذاهب گوناگون نباید موجب افتراق و اختلاف در بین مسلمانان شود.پس معلوم می شود كه ما به وحدت حقیقی نیازمندیم.
ــ رشته اتصال مسلمانان چیست؟
جعفر مرتضی: به نظر من هیچ رشته اتصالی مستحكم تر از «اهل بیت(ع)» نیست. همه مسلمانان نسبت به اهل بیت پیامبر(ص) احترام می گذارند و به آیاتی كه درباره مودت و عظمت ایشان نازل شده اعتقاد دارند.
در تمام مذاهب اسلامی محبت واحترام به اهل بیت پیامبر یك اصل مشترك است، زیرا پیروان مذاهب مختلف اسلامی در بسیاری از اصول و فروع با هم اختلاف دارند كه نمی تواند به عنوان رشته اتصال و وحدت آنان عمل كند. اما در مورد اهل بیت(ع) تا یك حد خاصی هیچ اختلافی وجود ندارد و تقویت اشتراك در محبت اهل بیت در بین مذاهب اسلامی بهترین راه برای گسترش مراودات بین مذاهب وتقریب است.
چون كسی منكر لزوم محبت به اهل بیت پیامبر نیست، چون این مساله جزء قرآن است وكسی نمی تواند منكر قرآن شود. اما موارد تكمیلی مثل عصمت و امامت می ماند كه می شود به همین مقدار تفاهمی كه هست به فكر تحكیم روابط وتقریب مذاهب و وحدت امت اسلامی بود.
ــ امام علی (ع) چه دیدگاهی درباره وحدت اسلامی دارند؟
جعفر مرتضی: هنگام خلافت علی(ع)، زمینه اختلاف‌ها تشدید شده بود و پس از آن در دوران خلافت وی بر اثر جنگ‌ها و حوادث ناخواسته، شدت بیشتری پیدا كرد و به همین خاطر، مبارزه با اختلاف و دعوت به وحدت در رأس برنامه های آن حضرت قرار داشت. اختلاف‌ها و عداوت‌های قبیله ای كه در تاریخ عرب ثبت شده، قرآن مكرراً به آنها اشاره و از آنها منع كرده است و بسیاری از آنها به اختلاف قومی و قبیله ای برمی گردد، این اختلاف‌ها هر چند بطور موقت، با آمدن اسلام فروكش كرد، اما رسوبات آنها باقی بود و در تحولات و حوادث مهم در طول تاریخ اسلام نقش داشت. علی(ع) وارث این رقابت‌های قبیله ای و دسته بندی های سیاسی بود، دیدگاه علی(ع) در وحدت اسلامی در دو بخش قابل بحث است: بخش اول مربوط به سخنان آن حضرت است كه امت اسلامی را به وحدت كلمه دعوت كرده اند و بخش دیگر به عملكرد ایشان در دوره خلافت باز می گردد كه تا پایان عمر هم ادامه داشت.
به عقیده من، نظریه وحدت امام علی در دوره خلفای پیشین هم استوار است زیرا امام (ع) برای حفظ اساس اسلام با مخالفت‌های موجود كنار آمدند و از هرگونه اقدام پرهیز نمودند. بر این اساس امام (ع) امت اسلامی را به حفظ وحدت فرا می خوانند و برخی از نقاط اختلاف را در رفتارهای اجتماعی آنان جستجو كرده به آنان نشان می دهند.
لذا نقشی كه امیرالمومنین(ع) در این زمینه ایفا كردند، باعث تقویت پایه های اسلام و مانع انحطاط امت اسلامی شد.
ــ واقعه غدیر به عنوان یكی از رویدادهای تاریخی صدر اسلام مطرح است كه یكی از حلقه های ارتباطی مهم با سیاست‌های امام علی (ع) است از آنجا كه بحث اصلی ما وحدت اسلامی در آیینه غدیر است بفرمایید نظر راویان اهل سنت درباره حدیث غدیر چیست؟
جعفر مرتضی: واقعه غدیر به صورت یك اتفاق و رخداد بی ریشه نبود، بلكه یك واقعه ریشه دار است. پیامبر(ص) مردم را برای بیان پیام غدیر آماده كردند. واقعه غدیر بیعت با امام و جانشین بعد از پیامبر است. 70 روز قبل از فوت پیامبر این واقعه اتفاق افتاد كه در كتب شیعی و صحاح سته آمده است. در این كتب كه مورد اعتماد اهل سنت نیز هست، حدیثی آمده است كه به 12 جانشین بعد از پیامبر اشاره دارد.در صحاح سته مثل صحیح مسلم آمده است كه پیامبر (ص) در عرفه یا منا درهمان حجة الوداع در اجتماع مسلمانان به 12 خلیفه پس از خود اشاره كردند.
جابر بن سمره میگوید: زمانی كه پیامبر درباره جانشینان پس از خود سخن می گفتند، هیاهو بود و ازدحام موجود نگذاشت ایشان سخن خود را به اتمام برسانند. سؤال این است كه چرا پیامبر(ص) قبل از واقعه غدیر خم در منا وعرفات این مساله را مطرح می كنند و مردمی كه آنجا حاضر بودند، اكثرا قریشی ها واهالی مكه بودند و این جمعیت هیاهو برپا كردند، در حالی كه خداوند میفرماید: «ولاترفعوا اصواتكم فوق صوت النبی»، خداوند درباره احترام به پیامبر(ص) می فرماید كه اعمال شما باطل خواهد شد اگر صدایتان از صدای پیامبر بالاتر برود. اما در آن روز در عرفات یعنی مقدس ترین مكان و بهترین روزها كه روز عبادت وبندگی و در بهترین حالات كه حال احرام است مردم در برابر افضل مخلوقات خداوند واعظم الانبیاء هیاهو كردند تا جایی كه ایشان سخنان خود را نیمه تمام رها كردند. این تأكید پیامبر(ص) دلیل براهمیت طرح این قضیه است. این چیزی است كه در كتب معتبر اهل سنت روایت شده است.
پیامبر(ص) بعد از اینكه اعمالشان به پایان رسید، بدون آنكه به زیارت وداع بروند، فورا از مكه خارج شدند وعده زیادی از مسلمانان نیز ایشان را همراهی كردند. زمانی كه ایشان به جحفه رسیدند، در همان مكان همه كاروان‌ها را جمع كردند و مسأله امامت امام علی(ع) را مطرح نمودند. بنابراین معلوم می شود كه طرح مساله امامت ائمه در حجة الوداع در دو مرحله اتفاق افتاد. زمانی كه تهدید خداوند درباره ولایت علی (ع) شنیده شد، همه ساكت شدند و به فرمان الهی گوش فرا دادند: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و ا... یعصمك من الناس.
زمانی كه این پیام خدا كه اتمام حجت با مسلمانان بود بر ایشان قرائت شد، سكوت كردند و پیامبر پیام رسالت خود را كه اعلام ولایت علی (ع) بود را برای ایشان بیان نمودند.
ــ اهمیت رویداد غدیر در سرنوشت جهان اسلام چه بود كه این همه تاكید از ناحیه خداوند بر آن وارد شده بود؟
جعفر مرتضی: مهمترین دلیلی كه برای این پرسش می توان گفت در همین آیه یا ایها الرسول ... نهفته است. اعلام ولایت علی (ع) آنقدر مهم است كه خداوند به پیامبر می فرماید اگر اعلام نكنی مثل این است كه رسالت خود را به پایان نرسانده ای. این پیام خداوند و تاكید صریح قرآن است. معلوم است كه ولایت علی(ع) موازی همه اسلام است. چون اگر ولایت نبود، كل اسلام از بین می رفت، لذا خداوند به صراحت میفرماید كه اگر آن را اعلام نكنی تمام زحمات پیامبر از بین میرود.
ولایت علی(ع)، روح اسلام است. شما پیكر یك انسان را در نظر بگیرید كه هرچند زیبا باشد تا زمانی كه روح نداشته باشد هیچ كاری از آن برنمی آید، اما زمانی كه روح در آن دمیده شود هزاران فعل مفید از او سر می زند كه بر زیبایی آن پیكر می افزاید و در واقع به آن جان و ارزش می دهد.
شما به واقعه تاریخی نیشابور و حدیث سلسلة الذهب نگاه كنید، حضرت در آنجا در حضور بیست هزار كاتب به ولایت به عنوان شرط پذیرش توحید اشاره می كنند، در نگاه امام رضا(ع) ولایت و توحید رابطهای دو سویه و تنگاتنگ دارند و از هم جدا شدنی نیستند.
گفتنی است، علمای اهل سنت علاوه بر روایت حدیث غدیر در صحاح سته، كتب مستقلی درباره غدیر نوشته اند، از جمله می توان به طبری مورخ اشاره كرد كه در جلد 28 كتاب خود به سند حدیث غدیر و راویان آن اشاره كرده است.
ــ آیا این اشتراك در بیان حدیث غدیر را می توان مبنای وحدت امت اسلامی قرار داد؟
جعفر مرتضی: یك دین باید حافظ و راهبر داشته باشد، نمی توان گفت دین اسلام تنها صراط مستقیم است و آن وقت نیاز به نقطه اتصال مردم به راه مستقیم نداشته باشد.
«شهرستانی» صاحب ملل و نحل از علمای بزرگ اهل سنت می گوید: هیچ اختلافی بین مردم به اندازه اختلاف بر سر امامت نیست. و همه شمشیرها بر سر همین اختلاف كشیده شد. درحالی كه پیامبر(ص) صریحا قرآن و اهل بیت را تنها راه نجات از ضلالت معرفی می كنند.
ما در بیان قضیه وحدت اسلامی نباید به دنبال اختلاف‌ها بگردیم. دنیای اسلام در جهان امروز نیازمند یكپارچگی و اتحاد بر سر مشتركات است. درغیر این صورت نمی توانیم مشكلاتی كه درامت اسلامی ریشه دوانده را درمان كنیم، دنیای اسلام امروز بیش از پیش به وحدت و انسجام نیاز دارد. مسلمانان باید بیدار باشند و بدانند كه هر ضربه ای كه به یكی از این بدنه واحد وارد شود، همه اعضا را در برخواهد گرفت، بنابراین نباید به دنبال ریشه دواندن در حوزه های اختلاف همت گماشت، بلكه به عقیده من علمای مسلمان باید به دنبال یافتن راهی برای پر رنگ كردن اشتراكات باشند.همان گونه كه پیامبر با ابتكار خود راه همدلی و یكی شدن را به مسلمانان آموختند ما نیز امروز نیازمند روشهای ابتكاری با تاسی به سیره پیامبر هستیم.واقعه غدیر خم به عنوان یكی از مشتركات جهان اسلام می تواند محور این وحدت قرار گیرد تا آنچه حق امت واحده اسلامی است محقق شود. با این همه تأكید فراوان كه قرآن بر مسأله وحدت اسلامی و اتحاد دارد ، لكن از این نكته نباید غافل بود كه وحدت، محور می خواهد و هرگز قرآن صامت به تنهایی نمی تواند محور وحدت باشد. زیرا به تعبیر امام علی(ع) قرآن وجوهی دارد كه می تواند لفظ آن را بر هر یك از آن وجوه حمل كرد. پس باید قرآن ناطق كه همان امام(ع) است، در كنار قرآن صامت باشد تا در موارد اختلاف ، بیانگر حق و حقیقت باشد .
ــ راههای عملی دستیابی به وحدت در جوامع اسلامی چیست؟
جعفر مرتضی: امام علی(ع) در لحظات آخر زندگی مباركشان به فرزندان خود و اطرافیان و مردم توصیه كردند كه تقوا و نظم و اصلاح ذات البین را كه همان وحدت و انسجام و همبستگی بین مسلمانان است فراموش نكنند. ایشان تأكید داشتند كه من از پیامبر شنیدم كه اصلاح ذات البین از یكسال نماز و روزه بالاتر است.
درحال حاضر كه دنیای كفر كمرهمت به نابودی اسلام بسته، مسلمانان وظیفه ای جز حفظ وحدت وانسجام خود برای مقاومت ندارند.مهمترین عامل در روند جدایی میان امت اسلامی، تلاش دشمنان مسلمانان است كه درصددند تا با دامن زدن به اختلاف‌ها و درگیر نمودن آنان با یكدیگر فرصتی برای سودجویی و استعمار طلبی خود مهیا كنند.
در این آشفتهبازار برای پیروزی امت اسلامی و عبور از این بحران بزرگ می باید به انسجام میان مسلمانان اندیشید و بیش از هر چیز منافع اسلام را مدنظر قرار داد و در این راستا تفاوت در مذهب و اجتهاد می تواند موجب غنای اندیشه مسلمانان شود، زیرا وقتی هدف انسجام اسلامی باشد، دیگر تعرض به اقلیتهای دینی، معنی ندارد، زیرا همه مسلمانان چنان پیوندی با تعالیم آسمانی اسلام خورده اند كه اساس هویت فرهنگی شان ویژگی اسلامی یافته است. بنابراین وحدت اسلامی بر مبنای مشتركات بهترین راهی است كه در این مسیر به ما كمك خواهد كرد و تمسك به ریسمان محبت اهل‌بیت پیامبر روشنترین راهی است كه نبی مكرم فرا راه ما قرار دادهاند.
.....................
پایان پیام / 101