آئین های سوگواری، میراث فرهنگی کاشمر

بسیاری از تکایا و حسینیه های کاشمر چند شب مانده به آغاز محرم ، با برگزاری مجلسی ضمن دعوت از عزاداران و اهالی محل آن حسینیه ، اقدام به جمع آوری کمک های مالی مردم برای برگزاری مجالس دهه اول محرم می کنند و مردم نیز با حضور گسترده در این مجلس با شور و شوق و هر کس در حد وسع و توان خود کمک های خالصانه خود را تقدیم مسئولین هیئات می کند و با صرف شام خود را بیمه امام حسین(ع) می نماید و مسئولین تکیه نیز نام تمامی افراد و میزان کمکی را که به هیأت داشته است در دفتری ثبت می کنند.چند روز مانده به محرم ، فعالان هیئات مذهبی و به ویژه جوانان اقدام به غبارروبی ، تزئین ، سیاهپوش و آماده ساختن هیأت برای پذیرایی از عزاداران می کنند و از شب اول محرم درب تمامی هیئات مذهبی کاشمر بر روی ارادتمندان اهل بیت باز می شود و مردم با حضور در مجالس عزاداری ، ضمن سوگواری برای شهدای کربلا ، روح و دل خویش را از معنویت محافل عاشورایی ، صیقل می دهند.مراسمی که شب ها در تکایا و حسینیه ها برگزار می شود از قسمت های مختلفی تشکیل شده است.برخی از هیئات مراسم شبانه خود را با قرائت زیارت عاشورا آغاز می کنند. معمولاً در حسینیه دو روحانی منبر می روند و روال بر این است که روحانی اول مدت کمتری را به سخنرانی می پردازد و بیشتر در سخنرانی خود به بیان احکام شرعی و نیز توضیح مختصر یک موضوع عقیدتی می پردازد و پس از وی روحانی دوم منبر رفته و در بیانی مفصل تر به بیان موضوعات مختلف و به ویژه ابعاد مختلف قیام عاشورا و اهداف و آرمان های امام حسین (ع) از این قیام پرداخته و مردم را با درس های عاشورا آشنا می سازد.پس از اتمام سخنرانی ها ، نوبت به مداحان و نوحه سرایان اهل بیت(ع) می رسد و اینان با لحنی محزون و دلنشین به قرائت اشعاری در وصف شهدای کربلا و بیان جلوه های مختلف قیام عاشورا می پردازند و سپس نوبت به سینه زنی می رسد که در این قسمت عزاداران و به خصوص جوانان و  نوجوانان با شور و حالی وصف ناپذیر در عزای مولای خویش بر سر و سینه می زنند.در کاشمر بر اساس توافقی که از سالیان دور بین مسئولان و مداحان هیئات عزاداری شکل گرفته است از شب پنجم محرم ، هر شب به نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می شود و این تقسیم بندی در تمامی هیئات و مجالس عزاداری شهر کاشمر رعایت می شود بدین گونه که شب پنجم محرم در تمامی هیئات عزاداری در مصیبت شهادت سفیر امام حسین(ع) یعنی حضرت مسلم بن عقیل(ع) به عزاداری پرداخته می شود و شب ششم متعلق به حضرت علی اکبر(ع) است.شب هفتم که مصادف است با شب بسته شدن آب بر روی امام و یارانش، متعلق به طفل شش ماهه آن حضرت یعنی حضرت علی اصغر(ع) می باشد که در این شب بسیاری از مادرانی که نوزادی شیرخواره دارند ، با بستن سربندهای یاحسین بر پیشانی طفل خود ، او را به مجلس عزای شیرخواره کربلا می آورند.در شب هشتم که در تکایای کاشمر مشهور است به شب یتیم نوازی ، در مصیبت شهادت حضرت قاسم ابن الحسن(ع) سوگواری می شود و شب نهم همانند سایر نقاط جهان تشیع متعلق به علمدار کربلا حضرت ابالفضل العباس(ع) است و از آنجا که مردم اعتقادی عمیق به باب الحوائج بودن آن حضرت دارند بیماران خود را به این مجلس می آورند و شفای بیمار خود را از سقای دشت کربلا طلب می کنند.شب عاشورا نیز مجالس و محافل عزاداری به اوج خود رسیده و مردم با شور و احساسی که در بیان نمی گنجد در عزای سرور آزادگان عالم حضرت امام حسین(ع) به عزاداری می پردازند و شب یازدهم هم که مشهور است به شام غریبان ، محافل ویژه ای در تکایای کاشمر برگزار می شود بدین صورت که عزاداران به یاد شب یازدهم محرم سال 61 هجری که شبی سخت و مصیبت زا برای زنان و فرزندان امام حسین(ع) بود ، به یاد شهدای کربلا شمع روشن می کنند و در مصیبت اسارت اهل بیت امام به سوگواری می پردازند.مردم کاشمر در دهه اول محرم علاوه بر شب ها در روزهای این دهه نیز برنامه های ویژه عزاداری را باشکوه هر چه تمام تر برگزار می کنند.در صبح روز اول محرم بر اساس سنتی دیرینه و به منظور اعلان عزا و اعلام آغاز ماه محرم در سطح شهر تعدادی از هیئات همچون هیأت ذاکرین که گردانندگان آن جمعی از مداحان این شهرستان می باشد با تجمع در مهدیه کاشمر به عزاداری پرداخته و سپس به صورت دسته های سینه زنی با حرکت در خیابان های شهر ، راهی تکیه حسینی این شهرستان می شوند.حرکت رسمی و کلی دسته جات سینه زنی در کاشمر از روز پنجم محرم آغاز می شود و تا یازدهم این ماه ادامه دارد بدین صورت که در هر روز یکی از هیئات بزرگ شهرستان میزبان سایر هیئات می باشد و هیئات عزاداری هم بر اساس برنامه ای که توسط نیروی انتظامی کاشمر تنظیم شده است با حرکت از تکیه خود راهی حسینیه میزبان می شوند و رأس ساعت مقرر وارد شده و پس از عزاداری در مدت مشخصی که برای آنان در نظر گرفته شده است جای خود را به هیأت بعد از خود می دهند.باز هم بر اساس سنت و رسمی دیرینه ، روز پنجم محرم حسینیه بزرگ حیدری میزبان سایر هیئات است و این میزبانی در روز ششم بر عهده حسینیه علی اکبری ، روز هفتم بر عهده حسینیه علی اصغری و روز هشتم بر عهده مهدیه کاشمر می باشد.در روز نهم محرم مصادف با روز تاسوعا ، حسینیه ابوالفضلی کاشمر میزبان عزاداران حضرت ابالفضل العباس(ع) می باشد و در روز عاشورا هم که اوج حرکت دسته جات عزاداری می باشد هیئات عزاداری کاشمر به باغمزار رفته و در جوار امامزاده سید حمزه (ع) در عزای شهدای کربلا بر سر و سینه می زنند. در روز عاشورا خیابان امام خمینی از این نظر دیدنی می شود.مسیر هیئت ها از این خیابان تا باغمزار (امامزاده سیدحمزه) جلوه ای باشکوه دارد. در دو سوی خیابان جمعیتی مشتاق را شاهد هستيم.هیئت ها طبق برنامه ریزی مشخص وارد باغمزار می شوند و دقایقی عزاداری می کنند و جایشان را به هیئت بعدی می دهند. روز یازدهم محرم هم که آخرین روز حرکت دسته جات عزاداری می باشد ، حسینیه حسینی کاشمر مسئولیت میزبانی را بر عهده دارد.روز دوازدهم محرم ، حركتي بسيار جذاب و ديدني و در عين حال حزن آلود ، توسط هيئات عزاداري روستاي فدافن ، انجام مي شود. بعد از ظهر اين روز تمامي هيئات عزاداري روستاي فدافن ، همراه با هم ،  با عنوان « دسته بني اسد » به سمت شهر كاشمر حركت مي كنند و با حركت در سطح شهر به سمت باغمزار به راه مي افتند. در اين مراسم ، آيين هاي مختلفي از جمله نخل گرداني به نمايش گذاشته مي شود و عده اي بيل به دست ، به نشانه ي مردان قبيله بني اسد كه جهت دفن پيكرهاي مطهر شهداي كربلا ، به كربلا آمده بودند ، در بين جمعيت ديده مي شوند.در هنگام حرکت دسته جات عزاداری در سطح خیابان های کاشمر ، عده زیادی از مردم و به ویژه کسبه خیابان های مسیر هیأت میزبان ، با راه اندازی ایستگاه های صلواتی ، با چای و شربت و شیر از عزاداران استقبال و پذیرایی می کنند و نیز هیئات هم معمولاً از روز پنجم محرم هر روز ظهر با اطعام و پهن کردن سفره ناهار ، از عزاداران و سینه زنان حسینی پذیرایی می کنند که این موضوع در روز عاشورا به اوج خود می رسد به گونه ای که می توان ادعا کرد در روز عاشورا کمتر مرد کاشمری است که ظهر در منزل خود بر سر سفره بنشیند بلکه اکثر قریب به اتفاق مردان آن روز را بر سر سفره امام حسین (ع) اطعام می شوند و مسئولین هیئات مختلف کاشمر بارها و بارها از برکات فراوان این سفره ها ، سخن ها گفته اند.در مجموع باید گفت سينه‌زني، زنجيرزني، شبيه‌سازي، نخل‌گرداني، علم‌بندي، علم‌گرداني، شام غريبان، پرده‌خواني، پرده‌گرداني و ... از شيوه‌هاي مراسم عزاداري ماه محرم در كاشمر هستند که هر کدام از این شیوه داستانی دارد و بحثی مفصل.علاوه بر برنامه های فراوانی که در تکایا ، حسینیه ها و مساجد کاشمر برگزار می شود از مجالس و محافل خانگی نیز نباید غفلت کرد به عنوان نمونه مجلسی خانگی در کاشمر و هر روز یعد از ظهر در منزل پیرغلامی به نام حاج علی اکبر فدوی تشکیل می شود که در سطح این شهرستان مشهور است و قدمتی فراوان دارد و علمای بزرگ گذشته و حال کاشمر در این محفل به سخنرانی می پرداخته اند و جمعیتی فراوان در منزل وی به عزاداری و استماع سخنرانی های مذهبی می پردازند. مجالس خانگی بیشتر متعلق به بانوان می باشد و زنان کاشمری با حضور در این محافل به عزاداری می پردازند. مجالس خانگی ویژه مردان هم تشکیل می شود که البته مجالس مردانه بیشتر صبح زود و بعد از طلوع آفتاب تشکیل می شود. جالب توجه است که در دهه اول محرم تقریباً هیچ گونه مجلس خانگی در شب ها تشکیل نمی شود چرا که عزاداران در شب های محرم در تکایای خود به عزاداری می پردازند.آئین های عاشورایی کاشمر همچون تعزیه و نخل گردانی هم از شهرتی فراوان برخوردار است. تعزیه ها انواع مختلفی دارد. گاه فقط تعزیه یکی از شهدای کربلا اجرا می شود و گاه تعزیه ای مشتمل بر وقایع متعدد این روز اجرا می گردد. به عنوان مثال در روز عاشورا در روستای عارف آباد کاشمر شبیه خوانی و تعزیه ای خوانده می شود که از صبح تا بعد از ظهر عاشورا ادامه می یابد و در آن اتفاقات مختلف روز عاشورا به نمایش در می آید.آئین های سوگواری ، میراث فرهنگی کاشمربا نگاهی به آئین ها و سنت های عزاداری مردم کاشمر می توان به این نتیجه رسید که این آئین ها ، در واقع میراث فرهنگی این دیار به حساب می آید که نسل به نسل از پدران به فرزندان رسیده و در گذر ایام باقی مانده است و لازم است به سوگواری مردم کاشمر در ایام محرم از این منظر نیز نگریسته شود.در همین زمینه یکی از پژوهشگران فرهنگ بومی کاشمر می گوید : اگر غريبه اي وارد كاشمر شود از اين همه شور تعجب مي كند. از ديد صاحبنظران، آيين هاي سوگواري در كاشمر ، جاذبه گردشگري زيادي دارد و اگر در سطح شهر قدم بزنيم متوجه مي شويم كه متأسفانه هيچكدام از متوليان امور شهر به مراسم اين ماه از اين منظر توجه نمي كنند.مهندس حمیدرضا بی تقصیر ادامه می دهد : تصور كنيد اگر گردشگراني شيعه مذهب در اين روزها به كاشمر دعوت شوند  لابد براي اينان ديدن مراسمي چون : شبيه خواني ها ، نخل گرداني ، دسته بني اسد روستاي فدافن و آيين هاي جاري و ساري در حركت دستجات عزا نظير شبيه سازي ها ، گروه جني ها ،علامت گرداني ها و علم برداشتن ها  جالب خواهد بود ضمن اینکه به اين موارد بايد حضور دستجات در باغمزار را هم اضافه كرد. روستاهاي شهرستان هم مملو از آيين هاي خاص خودشان است ، از طَرق كوهسرخ تا فدافن ، از خضربيگ تا قلعه بالا ؛ و همچنین آيين هاي اطعام عزاداران ، پخت شله زرد ، توزيع چاي و شربت ، احداث سقاخانه ها  و سفره هاي نذري از ديگر جاذبه هاي اين حوزه است.وی می افزاید : بازديد از تكايا  و  مجالس عزا نيز ، براي ديدن فُرم آذين ها و چيدمان اسباب عزا ، قابل طرح است و در يك كلام اگر مسئولان ميراث فرهنگي با كمك ساير اركان شهر بتوانند اين مهم را نهادينه كنند به طور قطع مي توان عنصر گردشگري مذهبي و علمي را در شهرستان كاشمر سامان داد.سرویس شهرستانها/ محمد فیض‏عارفی................پایان پیام 132