چشمه را حضرت جبرئیل زمانی پدیدآورد که تشنگى بر حضرت اسماعیل و هاجر (که توسط حضرت ابراهیم از سرزمین فلسطین ـ کنعان ـ به صحراى خشک و بىآب عربستان کوچانده شدند) غلبه کرد. برخى روایات جوشش آب زمزم را به سودن پاشنه پاى حضرت اسماعیل (تشنه و بى قرار) به زمین نسبت دادهاند.
پیدایش چاه زمزم در مکه سببشد قبایلى در آن ساکن شده و بعدها قبیله جُرهُم حرمت حرم و خانه کعبه را رعایت نکردند؛ چون متوجه شدند ولایت و ریاست کعبه از دستشان خارج مىشود، چاه زمزم را پر کردند تا اینکه چند سال قبل از ولادت حضرت رسول اکرم(ص) این چاه به دست حضرت عبدالمطلب حفرشد .
بعدها حوضهایى پیرامون زمزم به طور مجزا ساخته و براى آشامیدن و وضو از آن استفاده مىشد، حوضى در سمت رکن حجرالاسود براى آشامیدن و حوضى در مقابل صفا براى وضو .
چاه زمزم زمانی کم آب شد به طورى که گاهى مىخشکید، از جمله در عهد هارون و امین عباسى که درپی آن حفاری بعمل آمد و در سال هاى 223 و 224 هجرى نیز بر عمق آن افزودند.
در سال 322 هجرى نیز باز بر عمق آن افزوده شد. در این سال آب آن قطع شد که پس از لایروبى قدرت آب‌دهى آن چندین برابر شد.
سال 822 هجرى چاه زمزم مرمتشد و توسعهیافت، در سال 1383 نیز ساختمان دو طبقه روى زمزم را تخریبکردند و به صورت زیرزمینى در آوردند.
در این تغییرات چاه زمزم به فاصله حدود 5 مترى از کف مسجدالحرام واقع شد و دهانه یک مترى آن وسعتى دو و نیم مترى یافت و عمق کم چاه نیز به 30 (یا 40) متر رسید.
براى رفتن بر سر چاه زمزم دو ردیف پلههاى عریض جداگانه (جهت مردان و زنان) تعبیهشده که به زیر صحن مسجد منتهى مىشود که محوطهاى نسبتاً وسیع است و در انتهاى سمت چپ محوطه مردانه چاه زمزم قرار دارد که درون اتاقکى شیشهاى با نردههاى آهنى محصورشده است .
روى چاه موتور پمپ برقى نصبشده که آب چاه را به درون مخازن زیرزمینى شبستان هدایت مىکند و از آن جا توسط لولههاى شیردارى که در اطراف کشیده شده در درون محوطه و دیگر نقاط حرم در اختیار زائران قرار میگیرد.
زمزم را در لغت آب گوارا و شیرینی که اندکی شور باشد، گویند. چاه زمزم به نامهایی چون اسماعیل، حفیره، شفاء، عافیه و میمونه نیز شناخته میشود.
اهمیت چاه
وجود این چاه و اهمیت آن برای مردم مکه سبب شد در قریش منصب سقایت به وجود آید و در صدر اسلام در دست عباس عموی پیامبر اسلام(ص) بود.
چاه زمزم را لوله کشی کرده و به بیرون مسجدالحرام به طرف جنوب در سال 1415 هجری قمری انتقال دادند .
همچنین سه موتور پمپ آب چاه را به به منطقه کوی پمپاژ میکند و در آنجا در منبع بزرگی ذخیره میشود و بعد از تصفیه به مسجدالحرام برگردانده میشود. در حال حاضر در هر ثانیه 11 لیتر آب بهره برداری میشود.
هر روزه تانکرهای آب زمزم جهت استفاده زائران حرم نبوی نیز به مدینه منتقل میشوند؛ البته به مسجدهای مکه مکرمه نیز آب زمزم اختصاص یافته و با تانکرهای کوچک به صورت روزانه تقسیم میشوند.
آب چاه زمزم در ابتدا از طریق ریسمان و سطل بالا کشیده میشد، اما امروز این چاه در یک اتاق زیرزمینی قرار گرفته و از پشت صفحات شیشه ای قابل رؤیت است اما زائران اجازه ورود به آن را ندارد. پمپهای الکترونیکی آب را از چاه خارج میکند و از منبعهایی اطراف الحرام آن را در دسترس زائران قرار میدهند.
............................
پایان پیام/133