آيات نازله در غدير خم از دیدگاه مفسران اهل سنت/ قسمت دوم) آیه اکمال به لحاظ لغوی

آیۀ اکمال ؛ بدرقۀ واقعۀ غدیر

دومین آیه ای که در غدیر نازل شد آیۀ اکمال است. بنابر بیشتر روایات شیعی وبرخی روایات اهل  سنت، پس از واقعه غدیر  نازل شد : الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً (3 مائده) یعنی: «امروز كافران از (زوال) آئين شما مايوس شدند، بنا بر اين از آنها نترسيد و از (مخالفت) من بترسيد، امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تكميل نمودم و اسلام را به عنوان آئين شما پذيرفتم».

منظور از" اليوم" (امروز) كه در دو جمله بالا تكرار شده چه روزی است؟

جاى شك نيست كه چنين روزى بايد روز بسيار مهمى در تاريخ زندگى پيامبر ص باشد، نه يك روز ساده و عادى و معمولى، زيرا اين همه اهميت براى يك روز عادى معنى ندارد .برای توضیح آیه دو نکته را توجه نمایید :

الف ـ چهار ويژگى مهم آن روز

1. روز يأس ونا امیدی كافران از نابودی اسلام ، زیرا جملۀ «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ » مربوط به «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» است، نه مربوط به جملات قبل و بعد آن، كه در باره احكام گوشتها است.

2. روز اكمال دين.

3. روز اتمام نعمت الهى بر مردم .

4. روزى كه اسلام به عنوان دين كامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است. 

می پرسیم  كدام روز است كه این  چهار جهت در آن جمع شده : هم كافران در آن مايوس شده‏اند، و هم دين كامل شده، و هم نعمت خدا تام گشته ، و هم خداوند آئين اسلام را به عنوان آئين  مردم جهان پذيرفته است؟

ب ـ فرق اکمال و اتمام         

«راغب» در مفردات می‏نویسد: تمام الشيء: به نهایت رسیدن چیزی به گونه ای که نیازی به خارج از وجود خود نداشته باشد که به چیزی خارج از خود نیازمند است  مانند عدد یا شب تام ، یا در قرآن آمده است  : وتمت كلمة ربك - والله متم نوره ـ وأتممناها بعشر ـ فتم ميقات ربه.

و كمال الشيء: حصول غرض از آن چیز است چنان که فرمود :  والوالدات يرضعن أولادهن حولين كاملين  ، یعنی  مادران دوسال کامل فرزندان خود شیر دهند زیرا با این کار کودک به نهایت رشد شیرخوارگی خود می رسد و غرض از شیردادن حاصل می‏شود، یا تلك عشرة كاملة : این کار ـ سه روز روزۀ در حج و هفت روز در وطن ـ ده روز کامل است و کفارۀ قربانی با آن ادا می‏شود. 

محقق لغوی «علامه مصطفوی» می‏گوید: مادۀ تمام  غالبا دركمّيّات،  ومادۀ كمال در كيفيّات بکار می رود. با این  فرق که تمام در جائی است که اجزاء اصلی ساختمان شیئ  فراهم باشد ولی کمال در آنجا است که علاوه برآن شیئ دارای خصوصیاتی باشد که  بر حسن  وجلای آن بیفزاید  در آیه الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي- كمال به دين، و تمام  به نعمت تعلق گرفته است زیرا دین پس از بیان احکام  ومعارف وآداب آن تمام و با اعلام ولایت و تعیین خلیفه کامل شد تا مرجع مردم پس از پیامبر  باشد . پس دین قبل از اعلام ولایت تام بود ولی کامل وزیبا نبود چنانکه نعمت هائی که حیات مادی انسان متقوم به آن بود وجود داشت با ولایت که حیات معنوی انسان است تام شد   .[1]

پس ازاین دو نکته می پرسیم آيا منظور از ( الیوم ) روزى است كه احكام آیات قبل درباره گوشت‏هاى حلال و حرام نازل شده؟ قطعاً چنين نيست، زيرا نزول اين احكام واجد اين همه اهميت نيست نه باعث تكميل دين شود و سبب حرام باشد آنها حساسيتى روى آن ندارند.

آيا مراد روز فتح مكه است -چنان كه بعضى احتمال داده‏اند- با اينكه تاريخ نزول اين سوره مدتها بعد از فتح مكه بوده است؟!  آيا منظور روز نزول آيات سوره برائت است كه آنهم مدتها قبل از نزول اين سوره بوده است؟! هیچ یک از ااحتمالات با محتوای این موافقت ندارد.

تنها روزی كه چهار عنوان ذكر شده در آيه «أَكْمَلْتُ»، «أَتْمَمْتُ»، «رَضِيتُ»، «يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا» با آن منطبق است.  روز غدير خم است كه خداوند فرمان نصب حضرت على را به جانشينى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله صادر كرد،

امّا يأس كفّار، به خاطر آن بود كه وقتى آنان از تهمت و جنگ و سوء قصد بر ضد پيامبر، نتیجه ای نگرفتند ، تنها اميد آنها مرگ پيامبر ـ صلى اللَّه عليه و آله ـ بود و با نصب علىّ بن ابى‏طالب ـ عليهما السلام ـ همه فهمیدند كه با مرگ  حضرت دين او محو نمى‏شود، زيرا شخصى چون علىّ بن ابى طالب ـ عليهما السلام ـ جانشين پيامبر ـ صلى اللَّه عليه و آله ـ و رهبر امّت اسلام خواهد بود که مانند نفس آن حضرت است. اينجا بود كه همۀ كفّار مأيوس شدند.

امّا كمال دين، به خاطر آن است كه اگر مقرّرات و قوانين كامل وضع شود، لكن براى امّت و جامعه، رهبرى معصوم و كامل تعيين نشود، مقرّرات اجرا نمی شود

امّا اتمام نعمت، به خاطر آن است كه بزرگ‏ترين نعمت یک جامعه  نعمت رهبرى است، اگر پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله از دنيا برود و مردم را بى‏سرپرست بگذارد ، كارى كرده كه يك چوپان نسبت به گله نمى‏كند. ولی با تعيين رهبر الهى نعمت تمام مى‏شود.

امّا رضايت خداوند، براى آن است كه هر گاه قانون كامل و مجرى عادل الاهی بهم گره بخورد شریعت الاهی اجرا شده و رضايت پروردگار حاصل مى‏شود.

اگر هر يك از اكمال دين، اتمام نعمت، رضايت حقّ و يأس كفّار به تنهايى در روزى اتفاق افتد، كافى است كه آن روز از أيّام اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدير، كه همه‏ى اين ويژگى‏ها را يك جا دارد. به همين دليل در روايات اهل بيت عليهم السلام عيد غدير،  بزرگ‏ترين عيد به شمار آمده است و مردم  به بزرگداشت آن فرا خوانده شدند .