برخی دیالوگ‏های فیلمنامه مختار، نوآوری در ژانر مذهبی است

به گزارش خبرگزاری اهل‏بیت(ع) ـ ابنا ـ مهدی داودآبادی فیلمنامه‏‌نویس و منتقد سینما در گفت‏وگو با خبرنگار ابنا به تشریح گوشه‌‏هایی از فرازوفرودهای فیلمنامه سریال مختارنامه پرداخت. وی در این گفت‏وگو با بیان اینکه میرباقری، کلمه‏‌به‏‌کلمه دیالوگ‌‏های سریال را با اندیشه پیشین و تعمدا نوشته است، کل فیلمنامه را دارای پیرنگ و تم قوی و روایت و داستانی درخور عنوان می‏‌کند که در ژانر تاریخی ـ مذهبی، قوی‏ترین اثر تا به حال ـ از نگاه خودش ـ به شمار می‏رود. هرچند که در برخی مسائل ایراداتی به آن وارد می‏داند که بهتر بود نویسنده آنها را اجرایی می‏کرد.

متن کامل این گفت‏وگو را با هم می‌‏خوانیم:

1. یک فیلم تاریخی و مذهبی چه ویژگی‏‌هایی باید داشته باشد؟ آقای میرباقری به نظر شما چقدر در این امر موفق بوده است؟

وقتی از مدیومی به نام سینما و تلویزیون بخواهیم سیر یک رویداد تاریخی را بازنمایی کنیم، مسلما باید چارچوب و قواعدی که بنیاد این دو رسانه بر آنها استوار است را پذیرفت. پس فیلم تاریخی یا مذهبی شاید تنها از طریق محتوایی که روایت می‏کنند قابل شناسایی و یا احیانا ارزش‏گذاری باشند نه ویژگی‏‌های ساختاری آنها. البته در مورد فیلم تاریخی مساله آسان‏تر است و تنها دغدغه اصلی به وفادار بودن یا نبودن اثر به واقیت مربوط می‏‌شود. چون بسیاری از آثار تاریخی در فرایند اقتباس به تحریف تاریخ انجامیده‏‌اند و یا از بعضی وقایع تاریخی مسلم چشم‏‌پوشی کرده اند. البته منظور از وفادار بودن به واقعیت به معنی آن نیست که روند روي دادن آنها را فعل به فعل برابر با واقع نقل كرده و الگوي روايي مستند‏گونه‏‌ای را به کار گیرد ؛ زيرا اين وظيفه بر عهدة مورخ نهاده شده است. گرچه مورخ با روي‏كردي واقع‏گرايانه، واقعيت‏‌هاي اجتماعي و روابط موجود در آن را در قالب واژگان مي‏‌ريزد و متني غيرادبي از فرهنگ ارائه مي‏‌دهد، اما منشأ روايت تاريخي و داستاني كاملاً از هم جداست. تاريخ‏نگار بدون هيچ تغييري مجموعه‏‌هاي "زماني‏ای" كه از موقعيت‏‌هاي مختلف اشباع شده را با توالي زماني، داراي آغاز و پا يان روايت مي‏‌كند و گاه ممكن است دوره‏اي را ترسيم كند كه تنها سندهاي اندكي از آن در دست دارد و همان مدارك اندك مبناي روايت او قرار گيرد. تفاوت میان نگاه مورخ و درام‏پرداز از دیرباز مورد توجه بوده است؛ چنانکه ارسطو در فرق میان این دو تصریح می‏دارد:

كار شاعر آن نيست كه امور را آن‏چنان كه روي داده است، به درستي نقل كند. بلكه كار او اين است كه امور را به آن نهج كه ممكن است اتفاق افتاده باشد، روايت نمايد و البته امور، بعضي به حسب احتمال ممكن هستند و بعضي ديگر به حسب ضرورت. تفاوت بين مورخ و شاعر در اين نيست كه يكي روايت خود را در قالب شعر درآورده و ديگري در قالب نثر ... تفاوت آن دو در اين است كه يكي از آنها سخن از آن‏گونه حوادث مي‏‌گويد كه در واقع روي داده و آن دگر سخنش در باب وقايعي است كه ممكن است روي دهد.

بنابراین اگر خط اصلی قصه قابل ارجاع به واقع باشد و سند تاریخی داشته باشد، هیچ ضعفی متوجه آن نخواهد بود . البته اگر در پیرنگ‌‏های فرعی به کمک قرائن تاریخی رویدادی که در تاریخ ثبت نشده ولی قابل استنباط باشد و ممکن است رخ داده باشد، بازنمایی بشود، خللی که نمی‏‌زند باعث تقویت ابعاد دراماتیک و جذابیت اثر نیز خواهد شد.

2. چقدر پرداخت داستان در این سریال مناسب فضای مذهبی بوده و چه‏قدر از کلیشه‏‌های هالیوودی و فیلم‏‌های تاریخی تاثیر پذیرفته است؟

البته فرایند درام‏پردازانه چیزی نیست که بتوان از آن به راحتی گذشت؛ پس استفاده از کلیشه‏‌های ساختاری عیب محسوب نمی‏‌شود؛ چون اگر نویسنده جهان داستان خود را بشناساند، پیرنگ را به خدمت جهان داستانی که می‏‌شناسد درخواهد آورد و بدان اصالت و زیبایی که می‏‌خواهد دست پیدا خواهد نمود. آنچه در این مجموعه به صورت فنی می‏‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد، آن است که رویکرد اصلی در شکل دادن به پیرنگ‏‌های داستانی، پیوستگی مضمونی بوده؛ به همین جهت در تب سرگرمی‏‌سازی و تغییر گرایش در معناسازی  گرفتار نشده است. بسیاری از مضامین و مفاهیم ارزشی در اطلاعات لایه‏‌ای و زیرمتن‏‌ها، توسط بازی هوشمندانه شخصیت‏‌های تاثیر گذار، پدید آمده‏‌اند که این خود می‏‌تواند الگویی در نگارش و خلق درام دینی قلمداد شود.

3. به نظر شما نویسنده چقدر توانسته از قید و بند تاریخی رها شود و بتواند یک درام تاریخی بنا کند؟

 این سریال که اقتباس وفادارانه به تاریخ مذهبی است، به خوبی توانسته مضامین و مفاهیم دینی را به ادراک حسی بنشاند و  در فرایند درام‏پردازنه و دست یازیدن به نیروی خیال هرگز از دایره واقعیت خارج نشده، در گزینش رویدادهای واقعی و بازنمایی رخدادهای تاریخی در پی معرکه‏‌گیری و خلق موقعیت‏‌های نمایشی بدون ارجاع به واقعیت نبوده است.

تلاش تحسین‏‌برانگیز عوامل این سریال از کارگردان و نویسنده گرفته تا سایر بازیگران باعث لذت بصری در عین درنگ در مضمون و محتوای تنیده شده در عناصر زیبایی‏‌شناختی است.

4. دیالوگ‏‌های فیلمنامه مختارنامه را چگونه ارزیابی می‏‌کنید؟

دیالوگ‏‌های این مجموعه گرچه در نوع خود تداعی‏‌کننده یک سبک خاصی در نگارش محسوب می‏‌شوند و گویا میرباقری با این سبک دیالوگ‏‌نویسی قصد دارد نوعی فیلمنامه زبان بنیاد را خلق کند ولی گاهی از مواقع  شکاف عمیقی بین زمان رویداد با زمان گفتمان ایجاد به وجود می‏آید و برای لحظه‏‌ای تصنعی بودن یا تحمیلی بودن دیالوگ نسبت به شخصیت‏‌ها احساس می‏‌شود.

 در مورد شخصیت خود مختار فکر می‏‌کنم ضرباهنگ یک‏نواختی وجود دارد وحتی با تغییر ریتم و تیمپو این ضرباهنگ هیچ تغییری نمی‏‌کند. مثلا جایی که در مقابل رقیب می‏‌ا‌یستد و دیالوگ می‏‌گوید یا در مقام یک فرمانده جنگی نطق می‏‌کند همان ضرباهنگی را دارد که در خلوت با همسر و فرزندان خود دارد. البته شاید این به عنوان نقص قلمداد نشود و توجیه شود به اینکه عرب‏نیا در هنگام اجرا نمی‏‌تواند این ضرباهنگ را تغییر دهد.

به‏هرحال این نوع دیالوگ‏نویسی با سایر درام‏‌های تاریخی که تا کنون نوشته شده متفاوت است و نوعی آشنایی‏‌زدایی در آن صورت گرفته است و البته در مورد بعضی از شخصیت‏‌ها به خوبی پاسخ داده است. مثلا در مورد ابن‏‌زیاد و ابن‏‌زبیر این شخصیت‏‌ها در قالب نوعی گقت‏وگوهای خیره‏‌کننده قوس و بُعد یافته‏‌اند و حضور جسمانی و ژست‏پرداز بازیگران این دو نقش در پس دیالوگ‏‌های جان دارد واقع‏نماتر جلوه نموده است.

به کوشش عبدالله فربود

...........................

پایان پیام/ 144 - 162