به گزارش خبرگزاری اهل بیت (ع) ـ ابنا ـ «آیت الله محمدتقی مصباح یزدی»، پنج شنبه گذشته ـ چهارم خرداد ماه ـ در چهارمین جلسه از سلسله نشست های علم دینی که با حضور اساتید دانشگاههای استان قم در موسسه امام خمینی(ره) برگزار شد با اشاره به مباحث جلسات قبل در مورد علم دینی گفت: اگر واژه ها خوب تعریف شوند اشکالات حل می شود زیرا غالب اشکالات در عدم تبیین صحیح واژه‌هاست.
وی سپس به سؤالاتی که در طول برگزاری این نشست ها از سوی استادان مطرح شده بود پاسخ داد.
آیت الله مصباح در پاسخ به این پرسش که «علم به معنای انطباق با واقع، به چه معناست؟ و آیا کشف واقع امکان دارد یا نه؟» گفت: اینکه کشف واقعیت ممکن است یا نه از محوری ترین مسائل در علم معرفت شناسی است و همه مباحث معرفت شناسی در همین نکته خلاصه شده است.
رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با تاکید بر اینکه علم به معنای انطباق با واقع امکان دارد خاطرنشان کرد: علم به واقع در علم حضوری عین علم واقعی است و تمام آن مطابق با واقع است.علم حصولی هم اگر بی واسطه از علم حضوری گرفته شود صد در صد واقعیت دارد، اما سایر مسائل مراتب کشفشان فرق می کند؛ به این معنا که اگر نزدیک به بدیهیات باشد واقعیتش بیشتر است و اگر واسطه زیاد شود در بین راه ممکن است انسان خطا کنند. مثلا قواعد ساده ریاضی قواعد قطعی است اما حساب گران هستند که اشتباه می کنند؛اگر عملیات ریاضی طولانی شود احتمال اشتباه زیاد است.
وی درباره اینکه «علم کاشف از واقع در چه صورتی متصف به صفت دینی می شود؟» گفت: علم دینی دو معنی دارد؛ اول علمی که محتوای مسائلش دینی است مثل فقه و عقائد؛ در اینجا این علم کاشف واقع است و با دین ارتباط دارد.
عضو مجلس خبرگان رهبری در مورد معنی دوم علم دینی گفت: علومی که در راه شناخت دین به کار می روند و ابزاری برای فهم دین هستند مثل صرف، نحو، لغت، معانی و بیان؛ اینها ابزار و واسطه هستند و کاشف از واقع نیستند.
وی درباره این مساله که «آیا سطحی از علم و معرفت وجود دارد که نسبتش با همگان ـ کافر و مسلمان ـ یکی باشد؟» گفت: پیش فرض این سوال این است که علم و معرفت سطوح مختلفی دارد و بعضی از سطوحش مخصوص مومنین است.
آیت الله مصباح یزدی افزود: در علوم حصولی که از استاد یاد گرفته می شود، مانند شیمی، فیزیک و سایر علوم، ایمان و کفر شرط نیست همه ـ مومن و کافر ـ می توانند استفاده کنند.
وی در ادامه گفت: البته یک مرتبه ای از معرفت وجود دارد که متعلق به ایمان است و ارتباطش با ایمان و کفر تفاوت دارد، مثل نورانیت قلبی که به همه نمی رسد؛همچنان که خداوند در قرآن می فرماید: «ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا» اگر تقوا پیشه کنید خداوند راه را از چاه برای شما نشان می دهد.
عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت (ع) افزود: اما در دروس دینی، ممکن است که هم استاد و هم شاگرد هر دو کافر باشند و دروس را یاد بگیرند.
وی در پاسخ به سوال که «اگر دین در تمام عرصه های زندگی حضور دارد؛ چرا برخی عرصه ها بی ربط به دین تلقی می شود؟» گفت: یکی از مباحث داغ بین روشنفکران این است که آیا محتوای دین حداکثری است یا حداقلی؟ دین در حداکثر مسائل مردم دخالت می کند یا در حداقل امور مردم ؟
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: خیلی ها مقاله نوشتند و استدلال کردند که اگر شما بخواهید با دین مشکلاتتان را مرتفع کنید باید آزمایشگاهها و دانشگاهها را ببندید و همه چیز را از دین و قرآن بپرسید؛ پس دین حداکثری نیست و حداقلی است. جایی که نه عقل و نه علم و نه هنر کار می کند آنجا دین می تواند دخالت کند هرجا عقل، علم و هنر راه دارد دین نباید دخالت کند، دین در امثال نماز صبح که نمی دانیم چند رکعت بخوانیم می تواند دخالت کند.
وی ادامه داد: کسانی ـ از جمله خود گوینده ـ اعتقاد دارند که دین در تمام عرصه ها حضور دارد اما منظور، حضور دین به لحاظ ارزشی است نه کیفی؛ دین در مواردی دخالت می کند که به ارزش و سعادت و شقاوت و باید و نباید مربوط شود. به عنوان مثال دین نمی گوید چگونه آش پخته می شود، این کار دین نیست دین می گوید مواد آش حلال باشد، دزدی نباشد از گوشت خوک نباشد عقل را زائل نکند.
وی گفت: دین جای تکنولوژی و صنعت را نمی گیرد اینها جای خودشان را دارند و دین گاهی تفضلا و بالعرض برای بیان ارشادی به یکسری مسائل علمی اشاره می کند، برای اینکه مردم را به خدا هدایت کند، و یا مردم با نعمتهای خدا، بخاطر شکرگزاری آشنا کند، و این از اجزاء دین نیست.
رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه در پاسخ به این سوال که «اگر عقل حجت باطنی باشد پس فرآورده های آن از جمله علم تا چه محدوده ای دین محسوب می شود؟» گفت: روایاتی داریم که عقل حجت باطنی است؛ خدا دو نوع حجت قرار داده حجت ظاهری "انبیا و رسولان" هستند و حجت باطنی "عقل" است.
وی در باره وجه حجت بودن اوامر و نواهی انبیاء گفت: انبیاء چیزی به بشر می آموزند که در سعادت و شقاوت وی دخالت دارد اگر انبیاء چیزی را بیان کنند و شخص انجام ندهد مواخذه میشود که چرا انجام نداده است.
آیت الله مصباح یزدی درباره وجه حجت بودن عقل گفت: عقل هم صرف نظر از وجود شرع، به ما حکم می کند که عدل خوب است وظلم بد است و عقل به این معنی حجت باطنی است.
وی تصریح کرد: عقل کاربردهای دیگری هم دارد و علوم از آن استفاده می کند این درست نیست که حوزه فعالیت دین و علم یکی باشد و غیر از این، عقل چیزهای دیگری را هم می فهمد. عقل خیلی از کارهای دیگر در علوم و تکنولوژی را کشف می کند می فهمد که ارتباطی به دین ندارد.
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: این استدلال که همه علوم چون عقلی است پس دینی است، این استدلال ضعیف و مغالطه واضحی است.
وی درباره اینکه «اگر اراده خدا این باشد که انسان از طریق عقل و علم چیزی را تشخیص دهد، چرا این کشف، دینی نیست؟» گفت:اراده خدا دو نوع است؛ "اراده تکوینی" که به این معناست که همه چیز در عالم بوسیله اسباب محقق می شود و"اراده تشریعی" که به واسطه آن احکام و باید و نباید ها شکل می گیرد.
عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) افزود: در اراده تکوینی تخلف مراد از اراده خدا محال است ولی بحث ما در اراده تشریعی خداست و چیزی است که مربوط به رفتار ماست ما دنبال این هستیم که اراده تشریعی خدا را بوسیله قرآن سنت و عقل قطعی کشف کنیم.
وی در ادامه گفت: عقلی که چیزهای دیگر را کشف می کند ربطی به دین ندارد دین به باید ها و نباید ها می پردازد فهم اینکه فلان پدیده چه نوع تحقق پیدا می کند مثل کیهان شناسی و .. به دین ارتباطی ندارد.و در جایی که عقل در ارزشها به حکم قطعی می رسد از این اراده خدا را کشف می کنیم مثل این حکم که «ظلم بد است عدالت خوب است».
آیت الله مصباح یزدی در پاسخ به این سوال که « آیا با انگیزه های مختلف، دینی ـ غیر دینی می شود کار علمی واحد انجام داد و به نتیجه واحدی رسید؟» گفت: بله امکان دارد یک کار را با چند انگیزه انجام داد، یکی شمشیر درست می کند به این انگیزه که امام حسین(ع) را شهید کند یکی برای قتال مشرکین این کار را انجام می دهد، شمشیر ساختن کار واحدی است ابزار واحد دارد و کیفیت واحدی دارد اما انگیزه ها متفاوت است، نماز هم همینطور است یکی برای ریا می خواند انگیزه شیطانی دارد دیگری انگیزه الهی دارد.
وی درباره اینکه «آیا سوال واحد جواب واحد دارد؟» گفت: اگر دو جواب متناقض باشند، یکی اثبات یکی نفی این درست نیست، ولی اگر جوابها همدیگر را نفی نکنند درست است مشکلی ندارد.
رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: این سؤال در مسئله پلورالیزم که جزء مسائل ر