کتاب "از عاشورای حسین تا عاشورای شیعه" نقد و بررسی شد

به گزارش خبرگزاري اهل‏بیت(ع) ـ ابنا ـ در یکصد و شصت و هشتمین جلسه علمی موسسه فهیم، نقد کتاب "از عاشورای حسین تا عاشورای شیعه" با حضور نویسنده این کتاب "استادمحمد اسفندیاری" و با نقد حجت الاسلام و المسلمین "مهدی مهریزی" در محل موسسه فهیم قم برگزار شد. محمد اسفندیاری  در ابتدای این نشست گفت: یک رشته علمی آسیب و تحریف شناسی عاشورا رواج یافت و تحت این عنوان کتابهایی نوشته و چاپ شد اینکه چرا به این موضوع پرداخته شد؟ علتش این است که قرن 12 و 13  به تعبیر مرحوم شهیدی و شهید مطهری دوره انحطاط شیعیان بود و در هیچ قرنی این مقدار در انحطاط نبوده ایم.وی افزود: در این دو قرن کتابهای مقتل زیادی نوشته شد که خیلی ضعیف بودند برعکس در قرنهای 15 و 14 کتابهای ارزنده نوشته شده است  برای نمونه "فاضل دربندی" در کتاب "اسرار الشهادة" می نویسد در روز عاشورا خداوند آفتاب را در وسط آسمان نگه داشته و 72 ساعت طول کشید، دمای هوا 70 درجه بیشتر شده بود، از انگشت ابهام امام آب روان شده، امام بعد از شهادت از جا بلند شد و مائده آسمانی فرود آمد و همه شهدا تناول کردند و بعد دوباره به حالت اول بر‌گشتند، حضرت عباس 25 هزار نفر را در صورتی که دست آن حضرت قطع شده بود کشت و امام حسین(ع) 330 هزار نفر را کشت. اسفندیاری با بیان اینکه فاضل دربندی چون عالم است این دروغ ها را توجیه می‌کند تا معقول به نظر بیاید گفت: "ملا حبیب الله کاشانی" در کتاب "تذکره الشهداء" همین مطالب را با افراط  بیشتر بیان می کند برای نمونه می گوید در روز عاشورا دمای هوا 70 برابر شده بود در حالی که در مروج الذهب، مسعودی نقل می کند که تعداد شهدای لشگر امام حسین(ع) 78 نفر در مقابل 88 نفر کشته های لشگر عمربن سعد است و دیگران تفاوت کشته ها را 12 یا 10 نفر عنوان می کنند.وی با بیان اینکه میرزا حسین نوری، امین عاملی و استاد مطهری با جریان مقتل نویسی ضعیف مقابله کردند گفت: میرزا حسین(ع) نوری نقل می‌کند که یکی از علمای هند درباره خرافات و عقاید خرافی وتحریفات نهضت عاشورا، از هند به من نامه‌ای می‌نویسد میرزا حسین(ع) می‌گوید ایشان فکر کرده‌اند که فقط در هند گرفتار این مسئله هستند در صورتی که در ایران و عتبات هم چنین است لذا کتاب لؤلؤ و مرجان را می‌نویسد، که این کتاب آسیب شناسی روضه خوانی می‌باشد.اسفندیاری افزود: علامه سید محسن امین عاملی کتابی به نام "التنزیه فی اعمال الشبیه" در نقد نحوه عزاداری، و تحریم قمه زنی نوشت و در مقابل 15 کتاب و مقاله بر علیه این کتاب نوشته شد در حالی که کتاب لؤلؤ و مرجان تلقی به قبول شد.وی در ادامه گفت: کتاب سوم کتاب حماسه حسینی(ع) استاد مطهری است که سخنرانی ها و یادداشتهای ایشان از سال 47 تا 1356 است که به موضوع تاریخ نگاری عاشورا پرداخته است و کتاب اینجانب به نام از عاشورای حسین(ع) تا عاشورای شیعه ادامه این سه اثر است.اسفندیاری در بیان محتوای کتاب گفت: در بخش اول در مورد این بحث شده است که قیام دو بعد دارد یکی تراژدی و بُعد دوم بُعد حماسی، نهضت امام حسین(ع) است البته قیام امام حسین(ع) هم حماسی است و هم تراژدی است و متاسفانه در قرون گذشته به بُعد ترادژی پرداخته شده است اما در قرن 14 به بعد، به بُعد حماسی بیشتر پرداخته شده است در نگاه عاطفی فقط ترادژی است ولی در بُعد سیاسی حماسه هم هست.وی افزود: بحث دیگر در فصل اول، بحث ماهیت قیام امام حسین(ع) است، یک بحث این که قیام امام حسین(ع) نزاع "که با که است" و یک بار بحث باید در ماهیت آن باشد یعنی "نزاع چه با چه"، و ما معمولا با قسمت اول کار داریم نه با قسمت دوم، در قسمت دوم ماهیت شناسی می کنیم.وی ادامه داد: لذا در کتاب گفته شده نهضت امام نزاع کفر و دین بود پس همه دین داران باید در زیر پرچم امام حسین(ع) بیایند و همه اهل سنت هم زیر پرچم امام حسین(ع) بیایند.اسفندیاری تصریح کرد: نهضت امام نزاع عدل و ظلم بود نه نزاع شیعه و سنی و نه درگیری با یزید، یعنی نزاع قرآن با غیر است، پس همه عدالت خواهان باید زیر پرچم امام حسین(ع) بیایند.وی در بیان بخش دوم کتاب گفت: در بخش دوم گفته‌ام که قیام امام حسین(ع) حماسه دارد و در این صورت وارد سیاست می‌شویم و در این بخش به قمه زنی، و گریه و نقد آنها پرداخته شده است و به بحث هدف سازی از گریه توجه کرده ایم.اسفندیاری در تشریح بخش سوم کتاب گفت: بخش سوم با عنوان هدف شناسی امام حسین(ع) است که از سال 1349 این بحث رایج شده است و آثار متعددی در این زمینه به زبان فارسی نوشته شده است، و بحث در کشورهای عربی کمتر مطرح شده است و گفته شده که هدف امام، نجات قرآن‌، امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح امت جدش و احیاء دین می‌باشد در حالی که در این زمینه اهل سنت نیز با ما مشارکت دارند.وی افزود: اما اهداف درجه دوم امام چه بود؟ هدف از رفتن از مدینه به مکه و تشکیل حکومت و... مطرح می‌شود که در این جا اختلاف زیاد است که هفت نظریه مطرح شده است که عبارتند از:1- نظریه امتناع از بیعت یعنی هدف سلبی داشت. یعنی هدف سلبی است و ایجابی نیست.2- امام در ابتدا هدفش تشکیل حکومت بود ولی از یک جایی به بعد  ـ خبر شهادت مسلم یا روبروی شدن با حرّ ـ دیگر شهادت را انتخاب می‌کند.3- شهادت عرفانی یعنی برای لقا‌ء الله رفتن، که این نظریه سید بن طاووس می‌باشد.4- شهادت تکلیفی، یعنی امام به سوی شهادت رفت و این فقط تکلیف امام حسین(ع)‌(ع) است.5- شهادت فدیه‌ای، امام شهید شدند تا خود را فدای گناهکاران امت نمایند.6- شهادت سیاسی که در قرن 14 و 15 مطرح شده است و شهادت برای اثبات مظلومیت خود بود.7- نظریه تشکیل حکومت و اعاده خلافت.اگر هر کدام از اینها را قبول کنیم مشکلاتی دارد که باید مشکلات را با تحلیلی حل کنیم.در ادامه این نشست حجت الاسلام و المسلمین مهریزی، ناقد کتاب گفت:  نثر پخته، تبحر نویسنده و ابتکارات و نوآوریها از امتیازات این کتاب است.وی افزود: اولین نکته که در حاشیه این کتاب آمده است این است که به تحول نگاهها به قیام امام حسین(ع) پرداخته شده و تحول در میان نخبگان بررسی شده است و به کار عوام نپرداخته است چون آثاری که تا قبل از قرن 13 بوده است آثاری مثل طوفان بکاء، طریق البکاء و غیره، محور گریه است. ولی در قرن 13 به خاطر تحول در اندیشه نخبگان، به کتب دیگری مانند حماسی حسینی(ع) و حسین(ع) رهبر آزادگان بر‌خورد می‌کنیم که کاملاً با کتابهای قبل  متفاوت است. مهریزی ادامه داد: این تحوّل یک امر معقول و متناسب با زمان است چون در قرن 13 به بعد انقلابهایی در جهان صورت می‌گیرد و این ظرفیت در قیام امام حسین(ع) هم بوجود می‌آید، در این کتاب این نکته برجسته است و جای بسط زیاد دارد.وی با بیان اینکه در حوزه های علمیه ما تاریخ قربانی فقه شده است گفت: آنقدر که به فقه توجه شده به تاریخ عاشورا توجه نشده است و تاریخ و علوم اسلامی که در مباحث ما می‌تواند تأثیر گذار باشد، جایشان خالی است که نویسنده به این مطلب اشاره نموده‌اند.مهریزی افزود: بحث بعدی جمع آوری خوب نظریات مختلف است که به اشکال مختلف و منظم جمع آوری شده است و به نتیجه گیری اشاره نشده و نتیجه گیری را به خود خواننده احاله کرده استوی تاکید کرد: در این دهه ها با زاویه دید جدیدی مواجه هستیم و وارد فضای جدیدی شده ایم و آن نگاه انسانی به عاشوراست بحث اخلاق، کرامت، نفی خشونت و نقش زن در عاشورا، عناوین و مقالات خوبی است که در عاشورا پژوهی است.مهریزی در ادامه گفت: نگاه انسانی به عاشورا، زاویه نگاهها را تعدیل می کند نگاههای عاطفی را اصلاح می کند اینکه امام حسین(ع) از مرزهای اخلاقی خارج نشد نگاههای حماسی را تعدیل می کند و خوب است که به این بُعد هم پرداخته شود.وی در بیان نکته ای دیگر در نقد این کتاب گفت: بعضی از نویسندگان ممکن است قلم آنها حالت خطابی به خود بگیرد مثلاً در صفحه 85 کتاب نویسنده جمله‌ای دارد که عدالت امیرالمؤمنین و مظلومیت امام حسین(ع) عامل توسعه و پیشرفت تشیع معرفی شده است، در صورتی که باید گفت معارف شیعی مثل نهج البلاغه و صحیفه سجادیه از یک سو و اعمال و رفتار ائمه طهار قوام و عامل گسترش تشیع بوده است.مهریزی در پایان گفت: در جمله امام  "انی لم اخرج" این خروج‌ به معنای قیام نیست اگر خَرَجَ با علی بیاید به معنی قیام است. پرسش و پاسخدر ادامه این نشست حجت الاسلام مهریزی و استاد اسفندیاری به سوالات حاضرین پاسخ دادند.اسفندیاری در پاسخ به این سوال که "در قیام امام حسین(ع) تعبیر تقابل دین و کفر تعبیر مناسبی نیست و تعبیر نوع برداشت از اسلام در سپاه بنی امیه یعنی اسلام نبوی و اسلام اموی به صواب نزدیکتر است گفت: تعابیری در سخنان یزید یا در بیانات حضرت زینب(س) وجود دارد که کفر یزید را می رساند.در مورد همین سوال حجت الاسلام مهریزی گفت: کل جبهه بنی امیه از خاستگاه کفر نیامده بودند و این اشکال وارد است.اسفندیاری در پاسخ به این پرسش که "از علما چه کسانی قائل به شهادت فدیه ای در هدف قیام ابا عبدالله الحسین(ع) هستند؟" گفت: ملا محمد مهدی نراقی، شریف طباطبایی، شریف کاشانی، موسوی مستنبط و عده ای دیگر از بزرگان به این قول قائل هستند و منشا این دیدگاه هم به این روایت بر می گردد که خداوند به عوض شهادت امام حسین(ع) به حضرت مقام شفاعت داده است.مهریزی در جواب این سوال که "اینکه بتوانیم از نهضت عاشورا پیام سیاسی برداشت کنیم آیا این منجر به تفسیر به رای نخواهد شد؟" گفت: برداشت سیاسی از حادثه عاشورا به این معنی نیست که به تمام سوالات سیاسی ما جواب دهد.....................پایان پیام/ 167