مبنای تحقیق، احترام به سنت پژوهش است

به گزارش خبرگزاری اهل‏بیت(ع) ـ ابنا ـ صد و هفتاد و سومین نشست موسسه فهیم با موضوع بررسی اخلاق پژوهش و مسائل آن با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر "سید حسن اسلامی" عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب دیشب ـ 8 بهمن ماه ـ در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن اسلامی گفت: وظیفه طلبه در حوزه با توجه به استعدادهای افراد، این است که یا مبلغ دین یا مدرس و یا پژوهشگر باشد و تحقیق کند.وی با بیان اینکه انجام کار محققانه افزون بر داشتن دانش، برخی اصول اخلاقی را لازم دارد و باید رعایت شود، تصریح کرد: در اخلاق پژوهش دغدغه حقیقت و انصاف وجود دارد هرجا که حقیقت و انصاف رعایت نشود اخلاق پژوهش نادیده گرفته شده است.عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان نمونه ای از عدم رعایت حقیقت و انصاف گفت: در سال 56 "میرفطروس" کتابی به نام حلاج می نویسد و می گوید که حلاج ماتریالیست بود دلیلی که می آورد از کتاب تذکره الاولیاست وی گوید خود حلاج اعتراف می کند من تاکنون هیچ مذهبی نگرفته ام پس حلاج بی دین است و مرحوم مرتضی مطهری به این کتاب جواب می گوید، میرفطروس بخشی از کتاب تذکره را ذکر کرده و بقیه اش را نیاورده است، مذهب در اینجا به معنای دین نیست به معنای مکتب فقهی است وی می گوید من مذهب خاصی را انتخاب نکرده ام بلکه از هر مذهب آنچه را که سخت تر بود را گزیده ام و بدان عمل می کنم و این نمونه ای است که شخصی انصاف و حقیقت را در مورد حلاج رعایت نکرده است.وی ادامه داد: هرگاه به دلیلی ـ خواسته یا ناخواسته ـ حقیقت را کم رنگ نشان دهیم و یا انصاف را نادیده بگیریم اخلاق پژوهش نقض شده است.اسلامی با بیان اینکه در مورد اخلاق پژوهش در سه محور بحث می شود افزود: ارتباط علمی پژوهشگر با جامعه علمی پژوهشی، احترام به سنت پژوهش و پژوهشگران و نقد کردن جامعه علمی، محورهای بحث این نشست را تشکیل می دهد.وی در تعریف پژوهش گفت: به هرگونه تلاش روشمند برای سوالی که تاکنون جواب گرفته نشده است که این تلاش با گشودن آفاق علمی در زمان خودش همراه است و هرگونه تلاشی که برای پیش بردن دانش باشد را پژوهش می گویند.ارتباط علمی پژوهشگر با جامعه علمی پژوهشیعضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: پژوهشگر در سنت علمی زاییده می شود و هیچ پژوهشگری کارش را از صفر شروع نمی کند یک سنت علمی وجود دارد و باید به آن سنت علمی تکیه شود و پژوهشگر باید از سنت علمی موجود استفاده کند به خاطر همین پژوهشگر با جامعه علمی در داد و ستد است.وی افزود: "ابن حزم" از علمای قرن پنجم می گوید "هرکس می خواهد تصنیف و تالیف کند در هفت جا مجاز است قلم بزند و هرکس جز با این هفت موضع دست به قلم ببرد یا حرف دیگران را تکرار کند، این رفتار اهل جهالت و وقاحت است.اسلامی ادامه داد: وضع دانش جدید، شرح کتب دشوار پیشینیان، زدودن خطاهای گذشتگان، تکمیل نواقص یک علم، نظم بخشیدن به مباحث یک علم، ایجاد دانشی تازه از طریق تلفیق چند دانش و تلخیص کتابهای متقدمان، مواردی است که ابن حزم محقق را مجاز به قلم در این مواضع می کند.وی تاکید کرد: برای نمونه، نوشتن تفسیر بدون نگاه به کتب سایر مفسرها و شرح ها، نگاه غیر اخلاقی است و نوشتن در جزایر پراکنده است و این شخص یا دچار فقر علمی و یا دچار ضعف اخلاقی است و متاسفانه بعضی افراد و حتی موسسات بدون توجه به سنت علمی موجود اثر منتشر می کنند. عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در بیان انگیزه های عدم رعایت سنت علمی موجود و عدم ارجاع به آثار دیگران در آثار منتشر شده گفت: بی خبری، بی اعتمادی، رقابت، نفرت، ملاحظات دوستانه، خود بزرگ بینی و سرقت علمی از آثار دیگران انگیزه های عدم توجه به آثار دیگران است.وی درمورد نتیجه عدم رعایت سنت علمی و عدم ارجاع به آثار دیگران گفت: کلی گویی در آثار منتشره، سنت شدن بی توجهی به آثار دیگران، و کسی که از بیرون نگاه می کند می بیند که هرکس برای خود کار می کند و هیچ نقد نمی شوند و عدم نقد نیز به معنای مرگ تحقیق است یعنی در فضای آرام و عادی علم شکل نمی گیرد.اسلامی افزود: ما باید بیاموزیم که در تحقیق، به دیگران توجه و به آثارشان ارجاع دهیم و فایده این کار این است که آنها را به جامعه معرفی می کنیم و در پیشبرد علم هم موثر می شویم.وی در مورد فواید اشاره به آثار دیگران گفت: ارج نهادن به کار و زحمت دیگران فارغ از محتوایی که دارد، رعایت اصول اخلاقی یعنی حق گذاری امانت داری و شاکر بودن، معرفی نسل جوان علمی به جامعه علمی، احترام به دستاوردهای علمی در جامعه علمی و اینکه اشاره به آثار دیگران کمک به خواننده است یعنی به خواننده می گوییم که دیگرانی هم هستند که با دیدگاه من متفاوت هستند.احترام به سنت پژوهش و پژوهشگرانعضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: هر بهره و استفاده ای از هر کتابی بردیم باید ارجاع دهیم و حق گذار باشیم در غیر این صورت این یک سرقت علمی است و متاسفانه همه جا این سرقت علمی وجود دارد برای نمونه "فرید زکریا" یکی از دانشمندان معروف دنیا به خاطر سرقت علمی، یک ماه معلق از کار و در دنیا جنجال به پا شد.وی با بیان اینکه سرقت علمی در سنت علمی گذشته ما عمل بدی بوده است ادامه داد: غزالی یکی از اعمال شیطانی را سرقت علمی معرفی می کند.اسلامی در تعریف سرقت علمی گفت: سرقت علمی به این معنی است که مطلبی را در کتابی ببینیم و مصنف این کتاب این مطلب را از جایی نقل کرده است و ما در نقل قول واسطه را حذف کنیم و مستقیما به منبع اصلی ارجاع دهیم و به سرقت علمی "انتحال" نیز گفته می شود.وی در مورد مصادیق انتحال و سرقت علمی گفت:عین مطلب را نقل کنیم و ارجاع دهیم ولی مشخص نکنیم از کجا تا کجا را از آن منبع نقل کرده ایم، سخنی را برداریم و نقل به مضمون کنیم و ارجاع ندهیم، ایده را از جایی بگیریم و ارجاع ندهیم، و به منبعی ارجاع دهیم که از آن استفاده نکرده ایم.عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اینکه رعایت امانتداری یک اصل در پژوهش است گفت: آنجایی که باید استناد شود باید استناد کنیم ولی در دانش عمومی نیاز به استناد نیست مثل پیامبر(ص) در مدینه از دنیا رفت، پایتخت عراق بغداد است و ... ولی غیر از دانش عمومی هر سخنی که قابل مناقشه باشد منبع باید آورده شود.وی با بیان نکاتی در این مورد که به سرقت علمی دچار نشویم گفت: هرگاه نقل قول مستقیمی کردیم در درون علامت نقل قول بیاوریم، هرگاه مضمون سخنی را از جایی گرفتیم باید آنرا بیاوریم، اگر ساختار بحثی را آوردیم نام ابداع کننده این ساختار را ذکر کنیم، هرگاه ایده ای را گرفتیم و پرورش دادیم باید به اینکه اصل ایده متعلق به فلانی است اشاره کنیم، اگر تحقیقی کردیم و به نتیجه ای رسیدیم که دیگران به آن رسیده اند باید در پانوشت بگوییم که فلانی هم به آن نتیجه رسیده است چون امکان دارد بگویند که فلانی این مطلب را سرقت کرده است.اسلامی در ادامه گفت: اگر تحقیق مشترکی انجام دادیم باید بررسی شود که خطایی رخ ندهد، نام مجریان واقعی را در کتاب یا مقاله بیاوریم، هر منبعی را از هر جایی آوردیم استناد کنیم و به منابع ندیده استناد نکنیم.نقد جامعه علمیوی با اشاره به اینکه سومین رکن پژوهش نقد جامعه علمی است ادامه داد: ما حامل و ناقل سنت هستیم باید پالایشگر سنت نیز باشیم و ضعف و قوت ها را آشکار کنیم "ان حیاه العلم بالنقد و الردع" هرگاه فضای انتقادی شکل بگیرد علم گسترش پیدا می کند................پایان پیام/ 167