به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ با اعلام بی‌طرفی ارتش در 22 بهمن 1357 روند پیروزی انقلاب اسلامی سرعت یافت. این مسأله بحث‌های زیادی را در محافل سیاسی به دنبال داشت. برخی از مقامات رژیم پهلوی مدعی هستند که قره‌باغی مرتکب خیانت نسبت به سلطنت گردیده و زمینه فروپاشی ارتش و در نتیجه سلطنت پهلوی را فراهم ساخته است. از این رو در این مقال کوتاه تلاش شده است ضمن بازسازی تاریخی دوران زندگی نظامی سیاسی ارتشبد قره‌باغی، با توجه به اسناد منتشر نشده، نقش وی در تحکیم پایه‌های سلطنت پهلوی و سرکوب انقلابیون روشن شود. در نهایت دلایل زمینه فروپاشی ارتش و در نتیجه اعلام بی طرفی ارتش مشخص گردد:
...
*اقدامات قره‌باغی در جریان انقلاب:
*تشکیل نیروی پایداری مقاومت
با شدت گرفتن مبارزات مردم در سال 1356 علیه رژیم پهلوی، قره‌باغی در سمت فرماندهی ژاندارمری جهت سرکوب و کنترل اغتشاشات دست به اقداماتی زد. نخست با تهیه و اجرای طرح تأمین شهرهایی که در آن اعتراضات علیه رژیم بارزتر بود به سرکوب مخالفین پرداخت و دستورالعمل‌های متعددی بدین منظور به یگان‌های مختلف ابلاغ کرد. همچنین با فعال ساختن نیروی پایداری مقاومت، آنان را به یاری یگان‌های ژاندارمری اعزام داشت. به دنبال دستورات مزبور فرماندهان نواحی مختلف ژاندارمری کشور برای عملی شدن آن دست به کار شده و با فراخواندن و آموزش نیروهای پایداری عملیات و سرکوب و دستگیری مخالفان شدت گرفت.
...
*عملیات طرح فرهاد
یکی از طرح‌های عملیاتی که در زمان تصدی ارتشبد قره‌باغی در ژاندارمری کشور صورت گرفت طرح فرهاد یا سرکوب دانشجویان در کوهستان‌های شمال تهران بود. این طرح به منظور مقابله با گروهی از دانشجویان که در روزهای تعطیل به ارتفاعات شمال تهران می‌رفتند و در این مکان‌ها به خواندن سرودهای انقلابی و تمرین ورزش‌های رزمی می‌پرداختند بود؛ به فرمان شاه نیروهای ژاندارمری مأمور شناسایی و سرکوب آنان شدند. از اینرو از اردیبهشت ماه 1357 تا آذر 1357 عملیات طرح فرهاد بوسیله نیروهای ژاندارمری، افراد ورزیده تیپ نیروهای هوابرد و افراد منتخب و ورزیده یگان تکاور گارد تحت نظر ژاندارمری با دو فروند هلیکوپتر شنوک جهت شناسایی و دستگیری دانشجویان انجام شد. ...
*شورای عالی نظامی
با افزایش ناآرامی در شهرهای مختلف کشور، تظاهرات مردم اغلب به شکل خونینی خاتمه می‌یافت. در اصفهان که اعتراضات گسترش یافته بود رژیم برای کنترل آن متوسل به حکومت نظامی شد. رژیم شاه که در مهار جنبش انقلابی ناتوان بود به دنبال راه چاره‌ای برای فایق آمدن بر این بحران می‌گشت؛ لذا بنا به دستور شاه کارگزاران رژیم و فرماندهان عالی رتبه امنیتی و نظامی کشور جلساتی را در تاریخ 24 و 30 مرداد 57 تشکیل دادند. در این جلسات که ارتشبد قره‌باغی به عنوان فرمانده ژاندارمری حضور داشت تصمیم گرفته شد تا یک کمیته عملیات روانی و تبلیغات به منظور تجریه و تحلیل و تشریح اهداف مخالفان برای مردم تشکیل شود، تا آنان از طریق رسانه‌های گروهی علیه مخالفان اقدام نمایند. برای عملیاتی کردن این تصمیم ارتشبد قره‌باغی موظف شد یکصد نفر از مأموران ژاندارمری را در اختیار کمیته مزبور قرار دهد.
*قره باغی در کابینه شریف امامی
در اوایل شهریور ماه 1357 کابینه شریف امامی با شعار آشتی ملی جانشین جمشید آموزگار شد. در این کابینه قره‌باغی به سمت وزارت کشور منصوب شد... وی در تاریخ 8 شهریور 57 در نخستین گفتگوی مطبوعاتی خود با رسانه‌های گروهی، خطوط اصلی برنامه کاری خود را در وزارت کشور ترسیم کرد. او ایجاد نظم را اولین مرحله از برنامه دولت جدید خواند. ... با اعلان حکومت نظامی از همان روزهای نخست تشکیل دولت شریف امامی به عهده وزارت جنگ و فرمانداران نظامی محول گردید. یکی از وقایع مهم این دوران واقعه 17 شهریور بود علی رغم اینکه دولت شریف امامی برگزاری هر گونه اجتماعی را ممنوع کرده بود در 16 شهریور بزرگترین صحنه اجتماع انقلابی مردم در میدان شهیاد (آزادی) به نمایش درآمد. شعارهایی که در این روز سرداده شد مستقیما شاه را هدف حملات خود قرار داد از اینرو به دستور شاه جلسه اضطراری شورای امنیت ملی تشکیل شد تا راه کار اساسی برای مقابله با انقلابیون اتخاذ شود... بلافاصله پس از اتمام جلسه شورای امنیت ملی در تهران و یازده شهر دیگر از جمله قم، تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز، جهرم، کازرون، قزوین، کرج، اهواز و آبادان مقررات حکومت نظامی را اجرا گذاشتند و ارتشبد غلامعلی اویسی به فرمانداری نظامی تهران منصوب شد. صبح روز جمعه 17 شهریور هزاران تن از مردم تهران جهت یک راهپیمایی بزرگ به خیابان‌ها ریختند. به خاطر اینکه دیر وقت شب روز گذشته حکومت نظامی اعلان شده بود اطلاعی از ماجرا نداشتند بیشترین تجمع در میدان ژاله (شهدای فعلی) بود که حدود بیست هزار تن در این میدان تجمع کرده بودند. از آنجایی که نظامیان و کماندوها با وسایل مدرن ضد شورش نتوانستند جمعیت را متفرق کنند در نتیجه بنا به دستور مقامات بالا، راهپیمایان به رگبار گلوله بسته شده عده زیادی به شهادت رسیدند. آمار دقیق جان باختگان این فاجعه به درستی مشخص نیست، اگر چه رژیم شاه آمار کشته شدگان را 87 نفر و مجروحان 205 تن زخمی اعلام داشت اما هواداران انقلاب گشته شدگان را بیش از شش هزار تن ذکر می‌کنند. این روز به جمعه سیاه و میدان مزبور به میدان شهداء شهرت یافت. ارتشبد قره‌باغی عامل کشتار 17 شهریور را ارتشبد اویسی فرماندار نظامی وقت می‌داند؛ با این وجود پس از این وجود پس از این واقعه علی رغم اینکه برخی از مقامات خواهان لغو حکومت نظامی بودند اما قره‌باغی و برخی دیگر صراحتا مخالفت کردند و اظهار داشتند "و صورت جلسه امضا شد و شاه هم بنا به رأی اکثریت اعضای شورای امنیت ملی با ادامه حکومت نظامی موافقت کرد." با تشدید اعتصابات و تظاهرات در شهرستان‌ها ارتشبد قره‌باغی در مقام وزارت کشور به استانداران دستور داد سریعا در شورای تأمین استان را تشکیل دهند. وی تأکید کرد در شهرهایی که حکومت نظامی اعلان نشده در صورت ایجاد تظاهرات با حرکت دسته‌جات اصول و مقررات کنترل اغتشاشات مطابق آئین نامه به موقع اجرا گذاشته شود و برای جلوگیری از خرابکاری تظاهرکنندگان از آب پاشی و گاز اشک آور استفاده شود. وی ضمن دستور به منع تیراندازی یادآوری کرد در حالت اضطراری "پای خرابکاران" را مورد هدف قرار دهند. گویا در این زمان ارتشبد قره‌باغی قصد داشته است با مسلح کردن برخی از عشایر که نسبت به شاه علاقه‌مند بودند به مقابله با انقلابیون بپردازد، اما این امر به دلیل مخالفت برخی از مقامات نظامی منتفی گردید.
*قره‌باغی در دولت نظامی ازهاری
پس از واقعه 13 آبان 57 و کشتار دانش‌آموزان و دانشجویان مقابل دانشگاه تهران کابینه شریف امامی سقوط کرد و ارتشبد ازهاری مأمور تشکیل کابینه شد. ازهاری که اغلب اعضای کابینه خود را از بین فرماندهان ارشد نظامی برگزید قره‌باغی نیز به سمت وزیر کشور و مدتی نیز سرپرست وزارت اقتصاد و دارایی معرفی کرد... با توجه به فرارسیدن ماه محرم، دولت ازهاری با این مسئله روبرو بود که آیا به دسته‌های مذهبی اجازه راهپیمایی داده شود یا خیر؟ این مسئله در جلسه شورای امنیت ملی برگزار شد در این جلسه قره‌باغی به دلیل اینکه هدف دولت نظامی را مقابله با تظاهرات و برقراری آرامش می‌دانست با اجازه برای راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا مخالف بود. لیکن علی‌رغم مخالفت عده‌ای دیگر مجوز راهپیمایی برای روزهای مزبور صادر شد.
*ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران
پس از سقوط کابینه ازهاری، همزمان با روی کار آمدن کابینه بختیار ارتشبد قره‌باغی به سمت ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران از سوی شاه برگزیده شد، ارتشبد قره‌باغی در جلسه معارفه 16 دی 57 که در ستاد بزرگ ارتشتاران تشکیل شد، ... وی پس از بررسی و مشورت با فرماندهان نیروهای مسلح شورایی به نام کمیته بحران به منظور ایجاد هماهنگی بین نیروها تشکیل داد، که کلیه مسائل مربوط با ارتش، اغتشاشات، اعتصابات و معضلات اجتماعی و عمومی کشور در آن مطرح می‌شد ... هدف از این اقدام در جریان قرار گرفتن فرماندهان مزبور از مسائل کشور بود. در این شورا که به ریاست بختیار و هر روز تشکیل می‌شد مسائل مهم اطلاعاتی، امنیتی و انتظامی مورد بحث قرار می‌گرفت که بخش قابل توجه‌ای از آن صرف طرح نقشه برای جلوگیری از ورود امام خمینی شد. قره‌باغی برای مقابله با انقلابیون در 26 دی 57 طی فرمانی به نیروی زمینی دستور داد وضعیت آمادگی و رزم برای برقراری امنیت داخلی به موضع اجرا گذاشته شود و به لشکرهای مستقر در مناطق حساس نیز دستور اجرای وضعیت بحرانی ( قرمز ) 9 را صادر کرد. وی همچنین دستور داد برای هماهنگی‌های لازم و هدایت عملیات یک پست فرماندهی متشکل از عوامل ژاندارمری، شهربانی و ساواک منطقه، مستقر و مشغول به کار شود. او افزود هر گونه اغتشاش و تظاهرات را سرکوب نمایند و در صورت نیاز از دانشجویان دوره‌های مختلف ستاد استفاده شود.
یکی از مسائل مهم دوران خدمت قره‌باغی در این زمان جریان مأموریت ژنرال روبرت . ا . داچ‌هایزر و رابطه قره‌باغی با او بود. ... گفته می‌شود هدف اصلی مأموریت‌هایزر این بود که با بررسی اوضاع ایران، در صورت تشخیص نامساعد بودن اوضاع پایگاه‌های جاسوسی در مرز شوروی و دستگاه‌های حساس آن و سایر سلاح‌های پیشرفته را برچیند و سپس قراردادهای خرید اسلحه آمریکا با ایران را با مذاکره با دولت بختیار فسخ نماید. ... در مدت اقامت‌هایزر در تهران قره‌باغی با وی روابط نزدیکی برقرار کرد؛ به طوری که‌هایزر و سولیوان سفیر وقت آمریکا در تهران در عضویت قره‌باغی در شورای سلطنت نقش مهمی را ایفا کردند. علاوه بر این هنگامی که شاه قصد ترک کشور را داشت، هایزر تلاش کرد قره‌باغی را به عنوان یک رهبر نظامی به سایرین بقبولاند. او دو روز پس از ورود امام خمینی به ایران تهران را ترک کرد.
*عضویت شورای سلطنت
قره‌باغی پس از بدست آوردن مسند ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران، در 23 دی57 به عضویت شورای سلطنت برگزیده شد. او از تاریخ انتصاب به ریاست ستاد تا روز خروج شاه از ایران 14 تا 26 دی ماه 57 تقریبا هر روز یا حتی بعضی از روزها دو بار برای ملاقات با شاه به کاخ نیاوران می‌رفت. قره‌باغی در هر فرصت تلاش می‌کرد شاه را از تصمیم خود به خروج از ایران منصرف سازد. در هنگام خروج شاه از ایران بنا به اصرار ق