حاشیه ای بر فیلم "گهواره ای برای مادر"

شب اول جشنواره سی و یکم، با امیدهای فراوان خود را به جشنواره رساندیم؛ با کوله باری از توقع و امیدواری به نمک گیرشدن در همان روز اول. اما از همان ساعت اول اکران ها، وقتی که بچه ها یکی یکی فیلم را در میانه راه رها کرده و سالن را ترک می‏کردند، دندان طمع را کندم و توقعم را تا حدی که امکان داشت تنزل دادم تا دغدغه توقع، مرا هم مانند سایر دوستان وادار نکند که فیلم را نصفه رها کرده و سالن را ترک کنم.

با این نگاه وارد سالن شدم تا به تماشای فیلمی درباره مهر مادری بنشینم. لحظه تاریخی شروغ فیلم فرا رسید و من خود را به امواج تصویر سپردم تا ببینم به کجا می‏کشاندم.

چند دقیقه ای گذشت، گذشت و باز هم گذشت. آهسته آهسته به خودم که آمدم با مجموعه ای از کلیپ های تصویری پشت سر هم و طولانی مواجه شدم، با زیر صداهایی از اذان، نماز و یا موزیک های نوستالوژیک. نمی‏دانستم در حال تماشای یک فیلم سینمایی هستم یا مجموعه ای از کلیپ های تصویری و یا حتی مستند تلویزیونی معرفی بناهای تاریخی!

به ساعتم که نگاه می‏کنم، حدود یک ساعتی از فیلم گذشته است ولی از فیلم چیزی نفهمیدم جز اینکه خانمی که مشغول درس طلبگی است، بر سر اینکه در غیاب خودش یک پرستار مناسب برای مادر پیرش پیدا کند، دچار مشکل شده است و دیگر هیچ.

ریتم فیلم آرام و کند است و یکنواخت، چنان آرام که آنچه در چند دقیقه اول فیلم می‏باید گفته می‎شد، در بیشتر از یک ساعت، گفته نشده است. شاید به همین دلیل است که کارگردان از حرکت‏های متعدد و طولانی دوربین استفاده می‏کند تا ضعف کشش نداشتن داستان را بدین وسیله پر کند.

از طرفی دیگر، نماهای تکراری پرستاران مختلف که مشغول مراقبت یا نظافت از مادر پیر هستند، بدون اینکه هرکدام از آنها تفاوتی با دیگری داشته باشد، فیلم را باز هم ملال آورتر می‏کند؛ مخصوصاً اینکه هر یک از پرستاران با بهانه‏هایی، مسئولیت مادر را بر عهده نمی‏گیرند؛ ولی این بهانه ها چنان سطحی و غیرقابل درک است که مخاطب با خود می‏گوید: "شخصی که حاضر شده است تن به کار دشوار پرستاری بدهد، چرا حاضر نمی‏شود مادر را در ادای نماز یاری کند و به همین دلیل از ادامه پرستاری صرف‏نظر می‏کند؟".

تنها حرکتی که در طول فیلم، مخاطب را به واکنش وا‏می‏دارد و لحظه ای او را از دمقی کسل کننده فیلم بیرون می‏آورد، نمای تقابل دختر طلبه با خواستگار سمج است. وقتی نمایی مدیوم از خواستگار سمج را در قاب پرده سینما می‏بینی تازه از واکنش مخاطبان متوجه می شوی که هنوز در سینما هستی و هنوز هم کسانی غیر از تو در سینما هستند!

این روند نشان می‏دهد که فیلمنامه دچار مشکل است و فیلمنامه نویس برای بیان مشکل شخصیت اول داستان، زحمت زیادی نکشیده است. جنبه های مختلفی که برای شخصیت فیلم انتخاب می‏شود باید دلیل و علتی داشته باشد و از همین باب، انتخاب شغل طلبگی برای شخصیت اصلی داستان نیز باید علتی داشته باشد و فیلمساز باید از این انتخاب خود بتواند استفاده کند. ولی ظاهراً در فیلم، دلیلی برای این انتخاب پیدا نمی‏شود. از این رو اگر این دختر، به جای طلبه بودن، معلم یا کارمند هم ‏بود، باز هم می‏شد عین همین قصه را برای او نوشت و طلبه بودن شخصیت داستان هیچ ضرورت و دلیل قانع کننده ای پیدا نمی‏کند.

از طرف دیگر این مشکل که کارگردان‏های ما نمی‏توانند به فضای واقعی از زندگی طلبگی دسترسی داشته باشند به یک عادت تبدیل شده است و دیگر توقعی نیست که یک کارگردان بتواند فضای واقعی زندگی طلبگی و ویژگی‏های شخصیتی طلبه ها را به تصویر بکشد! شاید همین دلیلی باشد که کارگردان این فیلم هم، وقتی وارد حوزه علمیه می‏شود، با به تصویر کشیدن نماهای طولانی از فضای ساختمانی حوزه علمیه بر این ضعف شخصیت پردازی داستان، سرپوش بگذارد. این فیلم وقتی وارد حوزه علمیه می شود به معرفی ساختمان یک حوزه علمیه قدیمی می‏پردازد، نه شخصیت و زندگی طلبه ها.

به نظر می‏رسد فیلمنامه نویس با پیدا کردن سوژه خود یعنی زندگی و دغدغه های یک دختر طلبه، کار خود را پایان یافته تلقی کرده است در حالی که پیدا کردن سوژه پایان کار نیست، بلکه ابتدای راه است. به همین دلیل است که ضعف های محتوایی بسیاری در فیلم می توان یافت که اگر پرداخت بیشتری می‏شد می توانست به فیلمی جذاب و دلچسب تبدیل شود.

علاوه بر ضعف هایی که به آن اشاره شد، ضعف های متعدد دیگری نیز باعث شده است که فیلم علیرغم داشتن سوژه ای بکر، به فیلمی متوسط و ضعیف تبدیل شود. به عنوان مثال در طول فیلم هیچ نشانی از شوق و اراده قوی شخصیت اول فیلم به سفر تبلیغی دیده نمی‏شود و فقط در اواخر فیلم با دیدن صحنه های مربوط به کشتار مسلمانان میانمار از تلویزیون، حرکتی جدی از وی برای رفتن به این سفر را شاهد هستیم. حاصل این شوق لحظه ای هم این می شود که با خواهش و گریه از مادر خود اجازه رفتنش را می‏گیرد ولی بعد از گرفتن این اجازه هم دوباره با برادر خود بر سر پرستاری از مادر در خانه یا سپردن او به خانه سالمندان کلنجار می‏رود.

بازی «خانم الهام حمیدی» نیز که شاید به خاطر چهره معصومش برای چنین نقشی انتخاب شده، چیزی جدیدی غیر از همان الهام حمیدی چند سال اخیر ندارد؛ یعنی همان دختری معصوم، متین و آرام. حتی به نظر می‏رسد که فیلمساز، برای داستان، بازیگر انتخاب نکرده است؛ بلکه برای شخصیتی که در طول این چند سال ساخته شده داستانی جدیدی روایت می‏کند.

نکات فوق، مجموعه ای از اشکالات است که اگر عوامل فیلم به آن توجه می کردند، با توجه به سوژه خاص و جدیدی که انتخاب کرده بودند، می‏توانستند فیلمی ماندگار ارائه کنند.

الیته از جنبه های مثبت فیلم هم نباید غافل شد. از جمله اینکه به جرأت کارگردان برای ورود به چنین فضای مسکوت مانده ای باید تبریک گفت. پرداختن به زوایا و دغدغه های زندگی یک بانوی طلبه، سوژه ای نیست که بتوان مصادیق دیگری از آن در سینمای کشورمان پیدا کرد.

همچنین به نظر می‏رسد کارگردان در تلنگری که می‏خواست در قالب این فیلم به مخاطب بزند، تا حدودی موفق بوده است. این فیلم یک تلنگر برای یادآوری دوباره آن چیزهایی است که امروزه بسرعت و با بی تفاوتی از کنارش می‏گذریم؛ یادآوری مفاهیمی چون مادر و مهر و محبت به والدین در فضایی که بریدن فرزندان از دامان پدر و مادر آنان را در حیرت و سرگردانی جامعه گذشته رها کرده است. فیلم به مخاطب خود یادآوری می کند که بدون توجه به گذشته، آینده ای وجود نخواهد داشت و آرامش تنها در گرو پهن کردن دامن پر مهر برای کهنسالان جامعه امکان پذیر است.

.....................

پایان پیام/ 101

عناوین مرتبط :

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 1. خبر/ پوشش ویژه دو رسانه مجمع به جشنواره 31 فیلم فجر

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 2. خبر/ جلسه برگزار کنندگان جشنواره فجر و کارشناسان حوزه علمیه

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 3. فیلم/ رکورددارن دریافت سیمرغ در جشنواره فیلم فجر

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 4. خبر/ دیدار برگزار کنندگان جشنواره فیلم فجر با مراجع تقلید

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 5. خبر/ نظر آیت‌الله العظمی سبحانی درباره جشنواره فیلم فجر

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 6. مصاحبه/ علی مطهری: رسوایی فیلم خوبی است

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 7. چکیده بیانات/ اتمام حجت رهبر معظم انقلاب با سینماگران

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 8. مصاحبه/ ده نمكي: "رسوایی" زبان روحانیت است

ــ نگاه دینی به سیمرغ سی و یکم / 9. خبر/ قـم میزبان ۱۶ فیلم جشنواره بین المللی فیلم فجر