به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ «آیت‌الله العظمی مظاهری» از اساتید برجسته اخلاق و مدیر حوزه علمیه اصفهان در گفتاری ضمن پرداختن به جایگاه حضرت زهرا(س) در روایات معصومین علیهم السلام به شرح معنای کنیه «ام‌ابیها» برای آن حضرت پرداخته اند.
شرحی کوتاه بر معانی «امّ ابیها»
دربارۀ اسماء و القاب حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» از پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و ائمّۀ طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» روایات زیادی نقل شده است. از جمله کنیه‌هایی که مکرّرا در روایات، برای حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نقل شده است، کنیۀ «أمّ أبیها»[1] می‌باشد؛ یعنی فاطمه«سلام‌الله‌علیها» مادر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» است.
این کنیۀ حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» سه معنا دارد و هر سه معنا، فوق‌العاده مهم است که اگر به آن توجّه شود، علاوه بر اینکه اعتقاد ما راجع به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» زیاد می‌شود، بهتر می‌توانیم ایشان را به عنوان اسوه و سرمشق در زندگی خود قرار دهیم.
فاطمه«سلام‌الله‌علیها»، علت غایی آفرینش پیامبر(ص)
معنای اول این است که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائی برای پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» بودند. در روایت معروف «لَوْلاکَ لما خَلَقْتُ الأفْلاکَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُکَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُکُما»[2] که قسمت اوّل آن، یعنی عبارت «لَوْلاکَ لما خَلَقْتُ الأفْلاکَ» از جهت سند متواتر است و شیعه و سنّی، گرچه با الفاظ مختلف، ولی همگی نقل کرده‌اند.[3] پروردگار عالم فرموده است: یا رسول الله، علت غائی عالم وجود، تو هستی و اگر تو نبودی، عالم را خلق نمی‌کردم.
ادامۀ روایت، یعنی عبارت «و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُکَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُکُما»، اگرچه از جهت سند مانند قسمت اوّل نیست، امّا از اسرار شیعه است و مضمون آن در روایات و زیارات زیاد آمده است. اگر امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» نبودند، خداوند پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» را خلق نمی‌کرد. یعنی علت غائیۀ پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، علی«سلام‌الله‌علیه» است. در ادامۀ روایت، خداوند خطاب به رسول اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» در معراج می‌فرماید: یا رسول الله! علت غائیۀ عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» است و علّت غائی امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» و تو، زهراست. این معنا، به این امر برمی‌گردد که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائیۀ عالم وجود هستند و خداوند به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، عالم وجود را خلق کرده است. به عبارت ساده‌تر، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها»، نزد خداوند متعال به اندازه‌ای قدر و منزلت دارند که اگر به‌خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نبود، عالم هستی موجود نمی‌شد و همۀ عالم، به طفیل وجود ایشان پدیدار شده است.
و شاید معنای اینکه پیامبراکرم ایشان را «ام ابیها» می‌خوانند، این باشد که پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» اشاره می‌کنند که علّت غائیه برای من، تو هستی و خداوند، به خاطر تو، مرا خلق کرده است. با این معنا، خواه ناخواه، حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» علّت غائیۀ دین پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و علت غائیۀ امامت هستند.
بزرگان و اهل دل بر روی این معنا پافشاری دارند و بر این اساس، به روایات «لَوْلاکَ لما خَلَقْتُ الأفْلاکَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُکَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُکُما»، اهمیّت خاصّی می‌دهند.
شخصیت پیامبر«ص» مرهون حضرت زهرا«س»
معنای دوّمی که از کنیۀ «ام أبیها» برداشت می‌شود، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، وابسته به زهراست. همانطور که شخص پیامبر گرامى«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» مرهون مادرشان میباشند و حضرت آمنه«سلام‌الله‌علیها» براى شخص آن وجود مقدس، جزءالعلة هستند، مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، یعنی حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، نیز چنین بودند. ایشان با تلاش و کوشش فراوان، توانست سیزده سال اسلام عزیز را در مکّه یاری کند. اگر اموال حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و تلاش و کوشش ایشان نبود، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نمی‌توانست سیزده سال سخت را در مکه پشت سر بگذارد. اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» توانستند سه سال با مشکلات و سختی‌های فراوانی در شعب أبی طالب به همراه چهل نفر استقامت کنند، در اثر تلاش و کوشش مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و اموال ایشان بود.
بحث حمایت‌های حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» از پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» بسیار مفصّل است. امّا فقط نگاه به یک جملۀ کوتاه حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، بیان‌گر جدیّت و کوشش فراوان این بانوی بزرگ در راه اسلام عزیز است.
حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» در شب اوّل ازدواج با پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، تمام اسناد و قباله‌های دارای‌شان را در صندوقی نهادند و به آن حضرت تقدیم کرده و فرمودند: من کلفت و خدمت‌گذار شماهستم و این اموال هم از آن شماست.[4]
سخن حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» در شب ازدواج، فقط یک شعار احساسی، یا گزاف و تعارف نبود، بلکه در عمل، این کلام خود را به اثبات رسانیدند و چنان بر سخن و گفتۀ خود صادق بودند که هنگام جان دادن، حتّی برای خود، یک کفن نداشتند و چون برای گفتن این مطلب به پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» خجالت می‌کشیدند، بر اساس روایتی به دختر گرامی خود حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» وصیّت کردند که به پدرت بگو: آن عبایی را که هنگام نزول وحی بر دوش می‌گرفتید، کفن من قرار دهید. این درخواست، از دو جهت قابل توجّه است: یکی اینکه عبای وحی است و متبرّک می‌باشد و دوّم اینکه: جداً تمام اموالشان را در راه اسلام عزیز داده بودند و هیچ نداشتند.
حضرت رسول«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نیز طبق وصیت عمل نموده و همان عبا را کفن همسر گرامی‌شان قرار دادند. هنگام کفن کردن حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، جبرئیل نازل شد و یک کفن بهشتی برای حضرت آورد. پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نیز هم با عبای خود و هم با کفنی که جبرئیل آورده بود، حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» را تکفین نموده و ایشان را دفن کردند.[5]
خود حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز در ده سال حضور در مدینه، با کمک امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه»، بسیار به پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» کمک کردند. اگر ایشان و شوهرشان نبودند، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نمی‌توانستند ده سال مشکلات حضور در مدینه را پشت سر بگذارند.
فدک، حق و میراث حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»
پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، طی ده سال حضور در مدینه، هشتاد و چهار جنگ را پشت سر گذاشتند. کسی که به اقرار سنّی و شیعه، توانست جنگ‌ها را فتح کند، حضرت علی«سلام‌الله‌علیه» بودند. و آنکه به امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» کمک کرده، حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و درآمدهای فدک ایشان بوده است.
اصل فدک، متعلّق به حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» بوده است. طی سه سال محاصرۀ مسلمانان در شعب ابی‌طالب، یهودی‌ها آن را با یک قیمت فوق‌العاده ارزان، تصرّف کرده بودند. در حقیقت فدک، متعلق به حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و میراث حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» بود. پس از فتح خیبر، وقتی پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» فدک را گرفتند و به عنوان «فیء» در اختیار و تحت مالکیّت ایشان قرار گرفت، این آیۀ شریفه نازل شد: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ...»[6]
یا رسول الله! فدک مال زهراست و آن را به زهرا بده. لذا به اقرار سنّی و شیعه، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» فدک را که مال حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» بود، به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» تحویل دادند.[7]
حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» در طول عمر مبارکشان، برای خود و خانواده، از درآمد فدک استفاده نمی‌کردند و درآمد آن را بین فقراى بنى‌هاشم و مهاجرین و انصار تقسیم مىنمودند.[8] ایشان با یک زندگی فوق‌العاده ساده و در حدّ ضرورت، روزگار می‌گذراندند تا جایی که سورۀ مبارکۀ «هل اتی» نازل شد. زندگانی حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» خیلی مشکل بوده است؛ ایشان می‌توانستند از درآمد فدک، یک زندگی رفاهی پیدا کنند، امّا معتقد بودند فدَک باید فدای اسلام عزیز شود؛ لذا همۀ درآمد فدک را صرف اسلام می‌کردند. بنابر‌این می‌توان گفت: همین‌طور که حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» در سیزده سال حضور پیامبر در مکّه، اسلام عزیز را اداره کردند، حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز در ده سال دوران مدینه، آن هشتاد و چهار جنگ و مشکلات مدینه را اداره کردند.
خلاصه آنکه معنای دوّم «ام ابیها»، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و دین اسلام، متوقّف بر زهراست. اگر ما بگوییم که از نظر تاریخ، اسلام در مکّه، متوقّف بر حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و در مدینه متوقّف بر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» است، مسلّماً اشتباه نکرده‌ایم و قطعاً اغراق نگفته‌ایم. اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» احترام خاصّی دارند، به خاطر شخصیت ایشان، به خاطر اسلام و به خاطر دین و قرآن است و وجود این شحصیّت، مرهون حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و مادرشان حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» است.
احترام ویژه به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»
معنای سوّمی هم که برای کنیۀ «امّ أبیها» وجود دارد، و ما باید در زندگی از آن سرمشق بگیریم، احترام به حضرت زهراست. معنای سوّم «امّ أبیها» آن است که احترام به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، بر پیغمبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و همۀ ائمّۀ طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» و عموم مردم، واجب و لازم است.
پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» احترام فو