به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در آستانۀ فرا رسيدن سالروز ولادت حضرت زهرا (س) درس اخلاق آيت الله العظمی مظاهري با موضوع "نگرشي اخلاقي بر سيرۀ حضرت زهرا (س)" ارائه مي‌شود.
متن سخنان درس اخلاق این مرجع تقلید با محوریت سیره حضرت فاطمه (س) به شرح زیر است:
سه قانون مهم و اساسی در اسلام داریم که عبارتند از قانون «مواسات»، قانون «عفاف و حجاب» و قانون «ساده‌زیستی». اگر در جامعه به این سه قانون عمل شود، فقر، فساد، رذائل اخلاقی و بسیاری از گناهان و معضلات اجتماعی از جامعه زدوده می‌شود. مفاسدی همچون فساد اداري، فساد اقتصادي و فساد اخلاقي در اثر عمل نکردن به قوانین و احکام اسلام عزیز، به خصوص این سه قانون، پدید می‌‌آیند.
در آیات مختلف قرآن کریم و روایات شریف اهل‌بیت«سلام‌الله‌عليهم» تأکید فراوانی بر این قوانین شده است. امّا آنچه مهم است، اینکه این سه قانون در سیره زندگانی حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» بروز و ظهور جدّی دارد و مسلمانان و به خصوص شیعیان وظیفه دارند با مطالعۀ سیره حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها»، آن حضرت را اسوه خود قرار دهند و با پیروی از ایشان رستگار گردند. البته مسلّم است که افراد عادی نمي‌توانند مانند حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» باشند، ولي هرکس در حدّ وسع و توان خود، بايد به سيره ایشان پايبند باشد و در فضائل و صفات نیکوی اخلاقی، به آن حضرت شباهت پیدا کند.
حضرت زهرا«س»اسوۀ حکومت صالحان
در اهمیّت الگوپذیری از حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» همین بس که امام زمان«ارواحنافداه» ایشان را الگوی عملی خود می‌دانند و مي‌فرمايند: «فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ لِي أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»[1] چنان‌که از روایات بر می‌آید، پس از ظهور و اصلاح عالم و نیز در زمان رجعت، حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» اسوه معصومين«سلام‌الله‌عليهم» خواهند بود و مصحف شريف ايشان، قانون اساسي در حکومت اهل بیت«سلام‌الله‌عليهم» است.
اجرای تامّ قانون مواسات در سيرۀ حضرت زهرا«س»
اسلام، مالکیت شخصی افراد را به رسمیت می‌شناسد؛ به این معنا که هرکس مالک درآمد خود است و حق دارد پس از پرداخت ديون واجب شرعي مانند خمس و زکات، از درآمد خود، متموّل شود. امّا بر اساس قانون مواسات، در عين حال که همه حقّ مالکيّت دارند، هیچ کس حق ندارد خودگرا، خودخواه و خودمحور باشد. به عبارت دیگر کسی نمی‌تواند فقط به فکر خود و زن و فرزند خود باشد، بلکه همه وظیفه دارند در حدّ توان ديگران را نيز ياري نمايند و از هم‌نوعان خود دستگیری کنند. قرآن کریم با صراحت می‌فرماید: از آن مال که خدا به شما ارزانی داشته، به دیگران بدهید: «وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذي آتاكُمْ»[2] مضمون اين آيۀ شريفه در صدها روايت آمده است. بر اساس آن روایات، شيعه و مؤمن کسي است که هرچه براي خود مي‌پسندد، براي ديگران هم بپسندد و آنچه براي خود دوست ندارد، براي ديگران هم دوست ندارد.
«وَ يُحِبُّ لَهُ مَا يُحِبُ لِنَفْسِهِ وَ يَكْرَهُ لَهُ مَا يَكْرَهُ لِنَفْسِه»[3] به عبارت ديگر، کسي مي‌تواند ادّعاي ايمان کند که آنچه براي همسر و فرزندان خود مي‌خواهد و هر رفاهي براي خانوادۀ خويش فراهم مي‌سازد، براي ديگران نيز بخواهد. در غير اين صورت، نمي‌تواند ادّعا کند که مسلمان یا شیعه است.
از جمله اصول مسلماني، ديگرگرايي و پرهیز از خودگرايي است. اگر جامعۀ اسلامي با تأسّي به سيرۀ حضرت فاطمه«سلام‌الله‌عليها» به اين قانون عمل مي‌کرد، اين همه مشکلات اقتصادي دامن‌گير اجتماع و مردم نمي‌شد. حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» در تمام مدّت عمر خود، به اين قانون بسيار پايبند بودند. حتي وقتي فدک، که اصل آن متعلّق به حضرت خديجه«سلام‌الله‌عليها» بود، به دستور خداوند متعال و طبق آيۀ شريفۀ «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ»[4] به ايشان واگذار شد،[5] از درآمدهاي آن براي مصارف شخصي استفاده نمي‌کردند.[6]
مخارج زندگی حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» از حاصل کار و تلاش اميرالمؤمنين«سلام‌الله‌عليه» تأمین می‌شد. ايشان در رعايت قانون مواسات، بسيار کوشا بودند و درآمد سرشار فدک را به صورت کامل، بین فقرا تقسیم می‌کردند. وقتي هم قادر به کمک مالي نبودند، به ديگران دعا مي‌فرمودند. امام مجتبي«سلام‌الله‌عليه» مي‌فرمايند: در شب جمع هاى ديدم که مادرم در محراب عبادت ايستاده و پيوسته در حال ركوع و سجود هستند و مرتّب براى دیگران دعا مىفرمايند، پرسيدم: چرا براى خود دعا نفرموديد؟ مادرم فرمودند: فرزند عزيزم، قبل از اينکه به فکر خودمان باشيم، بايد به فکر ديگران باشيم: «يَا بُنَيَّ الْجَارَ ثُمَّ الدَّار»[7] اهل بيت«سلام‌الله‌عليهم» از شيعيان خود، خدمت به خلق خدا و رعايت قانون مواسات را به صورت جدّى انتظار دارند و بخل در اين موضوع، آن بزرگواران را آزرده خاطر مى كند.
فقرا هم بايد انفاق کنند
نکتۀ حائز اهميّت در مورد رعايت قانون مواسات آن است که ديگرگرايي، فقط مربوط به متموّلين و ثروتمندان نيست، بلکه هرکس به اندازۀ وسعش، بايد به آن اهتمام ورزد. قرآن کريم مي‌فرمايد: «لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّه»[8]
کساني که ثروت و مال فراوان دارند، بايد زياد انفاق کنند و کساني که ندارند، به اندازۀ وسعشان انفاق نمايند. حتي کسي که بسيار در مضيقه است و هيچ کمکي نمي‌تواند بکند، دست کم بايد به ديگران دعا کند.
اگر کسي بتواند به هر شکلي، اعمّ از مادي يا معنوي، به ديگري کمک کند، ولي کوتاهي کند، گناه بزرگي مرتکب شده است. در روايات آمده است که اگر کسي بتواند گره از کار مسلماني باز کند، ولي در انجام آن کوتاهي نمايد، خداوند در دنيا و آخرت او را ياري نمي‌کند.[9]
نزول سورۀ انسان، پاداش انفاق همراه با ایثار
سورۀ مبارکۀ «انسان» یا «هل اتی» مفاهیم بسیار آموزنده‌ای دارد که بیان اوصاف «ابرار»، بخشی از مفاهیم بلند آن است. در این سوره، آیاتی راجع به انفاق و اطعام نیازمندان وجود دارد که به باور مفسّرین شیعه و سنّی، شأن نزول آن آیات، انفاق همراه با ایثار حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» و همسر و فرزندان گرامی ایشان است.
خلاصۀ داستان این است که حضرت زهرا و اميرالمؤمنين«سلام‌الله‌عليهما» و همۀ اهل خانه، حتّي فضّۀ خادمه، به واسطۀ نذری که برای سلامتی حسنین داشتند، روزه‌دار بودند. موقع افطار، گدايي درب خانه را زد و چيزي خواست. حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» و ساير اهل خانه، نان جویی که برای افطار تهیه کرده بودند را به فقير دادند. دوباره آن حضرت نان تهيه کردند. اين بار يتيمي در زد و مانند دفعۀ قبل همۀ اهل خانه، نان خود را به يتيم دادند. برای بار سوّم حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» با مشقّت ناني تهيه کردند و هنگامی که آماده شد، اسيري در خانه را زد و هرچه نان بود به او دادند.
پس از اين انفاق بزرگ، سورۀ مبارکۀ «اهل اتي» نازل شد و انفاق همراه با ایثار و اطعام خالصانه آنان را چنین توصیف کرد: «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً، إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً»[10]
نان جويي که به ديگران دادند، خودشان دوست داشتند که بخورند و موقع افطار بود، اما نخوردند و ايثار و گذشت و فداکاري کردند و فقط برای رضای خدا و بدون اینکه پاداش یا سپاسی طلب کنند، افطار خود را بخشیدند.
همچنين قرآن کریم در آیه دیگری که در شأن اميرالمؤمنين«سلام‌الله‌عليه» نازل شده، می‌فرماید: با اينکه خودشان محتاج بودند، اما خود نمي‌پوشيدند و نمي‌خوردند و به ديگران مي‌دادند: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَة»[11]
ساده زيستي حضرت زهرا«س»، اسوه بشریّت
حضرت زهرا و اميرالمؤمنين«سلام‌الله‌عليهما» در همۀ دوران زندگي، جدّاً ساده زيست بودند و به خوراک و پوشاک ضروري اکتفا می‌کردند. آنچه شایسته توجه است، اینکه ساده زیستی آن دو بزرگوار از سر اجبار یا به خاطر تنگدستی نبود؛ بلکه حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» فدک داشتند و با این وجود، به زندگی ضروری قانع بودند و ثروت فدک را صرف فقرا و نیازمندان می‌کردند. اميرالمؤمنين«سلام‌الله‌عليه» نیز در دورانی که حاکم سرزمین‌های پهناور تحت سیطرۀ اسلام بودند، همچنان ساده‌ترین زندگی را در بین مسلمین داشتند. حتّي وقتي حاکم مسلمين شدند، با يک کوله بار به کوفه آمدند و اگر بنا بود به مدينه بازگردند، با همان کوله‌بار بر مي‌گشتند!
اميرالمؤمنين«سلام‌الله‌عليه» خطاب به استانداران خود مي‌نويسند: من در مدّت عمر به دو قرص نان و دو لباس ساده اکتفا کرده‌ام، شما نمي‌توانيد مانند من عمل کنيد، امّا دست کم با دين‌داري و رعايت تقوا و ورع، مرا ياري رسانيد: «أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ وَ لَكِنْ أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَاد»[12]
ساده زيستي حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» در مراسم ازدواج، در نوع و مقدار جهيزيه، در مهريه و لباس عروسي و در زندگي روز مرّه، ساده زيستي ايشان در خوراک و پوشاک و مسکن و ... بايد الگوي شيعيان و محبّين آن حضرت باشد. چنان‌که بيان شد، گرچه نمي‌توان دقيقاً همچون حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» عمل کرد، ولي دست کم بايد در مسير ايشان باشيم و اعمال ما، رنگ و بويي از اعمال حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» داشته باشد.
زندگي به سه قسم تقسيم مي‌شود: زندگي ضروري، زندگي رفاهي و زندگي تجملي. البته لازم نيست مسلمانان مانند حضرت زهرا«سلام‌الله‌عليها» به زندگي ضروري اکتفا کنند، بلکه همگان بايد زندگي رفاهي داشته باشند؛ اما آنچه در آموزه‌هاي ديني به شدّت مذمّت مي‌شود، زندگي تجملّي است که بايد از آن حذر کرد.
تجمّل گرایی، آفت جامعه فعلی
صفت مقابل ساده‌زيستي، تجمّل گرایی است. کسي حق ندارد با تجمّل‌گرايي مال خود را صرف امور بيهوده کند. بسياري از جهیزیه‌ها، مهریه‌ها و حتی سایر شؤونات زندگی مردم نظیر برخی مسافرت‌ها که بی‌نتیجه و بدون هدف هستند، مصداق تجمّل گرایی