به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ اختتامیه اولین دوره عمومی سیر مطالعاتی آثار امام موسی صدر با حضور شرکت کنندگان در این دوره و محمد علی مهتدی در دفتر موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار شد.
اندیشۀ امام موسی صدر؛ پیوند تفکر و عمل
این مراسم با نمایش مستند «نامه‌ای به امام» شروع شد و در ادامه حورا صدر، مدیر مؤسسه در سخنان کوتاهی گفت: امیدوارم این دوره‌ها ادامه پیدا کند و عزیزان شرکت کننده، هم بهره برده باشند و هم بهره‌مند کرده باشند. چرا که ویژگی این دوره فقط گوش دادن نیست. همان طور که امام موسی صدر هم فقط اندیشه نبودند و با عمل هم اندیشه‌شان را بیان کردند.
وی ادامه داد: امام موسی صدر فرصت تدوین افکارشان را نداشتند. ما تلاش کردیم آثار ایشان را جمع کنیم، اما استخراج جهان‌بینی ایشان به عهده دانشگاهیان و محققان است. از این فرصت استفاده می‌کنم تا اعلام کنم مؤسسه آمادگی دارد برای کارهای پژوهشی با دانشگاه‌ها همکاری کند و آنچه را در اختیار دارد، در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
امام موسی صدر بخشی از جریان بزرگ تاریخی است
در ادامه عادل پیغامی، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) و راهنمای سیر مطالعاتی دربارۀ این دوره صحبت کرد.
وی گفت: امام موسی صدر شخص نیست، بخشی از جریان بزرگ تاریخی است که پیامبران آغاز کننده آن بوده‌اند.
پیغامی افزود: در این سیر، انسان پارسا پیشه و زهد واقعی اسلام را شناختیم. آزادی و جمع آن با بندگی را شناختیم. از بسیاری از دوگانگی‌هایی که برای انسان امروز پیش می‌آید، نجات یافتیم. یاد گرفتیم حیات و مرگ چیست. آسیب‌شناسی روشنفکرانه از سکولاریسم، ماتریالیسم و صهیونیسم را درک کردیم. مسئولیتمان برای ساختن جامعۀ مطلوب را دریافتیم. یاد گرفتیم باید امام داشت و به او اقتدا کرد. در تک تک جملات امام از خودم پرسیدم آیا من تفکر و رسالت امام صدر را دنبال کردم؟
پیغامی بر ادامه دادن اندیشۀ امام تأکید کرد و گفت: قذافی جسم امام را از ما دور کرد، نکند ما شخصیت و اندیشه و رسالت او را مخفی کنیم که این بزرگ‌ترین ظلم است. مبادا راه و رسم و اسلام‌شناسی وی را با توهمات خود بیالاییم. امام صدر به ما یاد داد بت نسازیم. یاد داد فرقه‌گرایی و تشتت چگونه می‌تواند باعث نعمت باشد. یاد داد با همه، جز صهیونیسم که از انسانیت فاصله گرفته است، باید پیوند انسانی داشت.
وی دربارۀ سیر مطالعاتی گفت: سیر مطالعاتی خوانش روزنامه‌ای نبود. ما حرف‌های ایشان را بررسی و تحلیل کردیم و سعی کردیم منظومۀ فکری ایشان را کشف کنیم و برای خودمان الگو داشته باشیم. ان‌شاءلله در سطوح بعدی به سطح بالایی از اندیشۀ ایشان راه خواهیم یافت. فکر می‌کنم الان هم دوستان شرکت‌کننده نسبت به روز اول شناخت جدیدی پیدا کردند.
پیغامی در پایان سخنانش تأکید کرد هدف ما این است که دوستان آنچه را از ایشان در این دوره خوانده‌اند، در جمع‌های دیگر به بحث بگذارند و این اندیشه را اشاعه دهند.
هدف مؤسسه معرفی متفکر است نه شخصیت‌سازی
مهدی فرخیان، معاون پژوهشی مؤسسه و راهنمای سیر مطالعاتی، سخنران دیگر اختتامیه بود.
وی با بیان اینکه مؤسسه دنبال انحصار طلبی نیست، تأکید کرد: یکی از درس‌هایی که از امام موسی صدر یاد گرفتیم این است که انحصار طلب نباشیم. بنابراین، بنای شخصیت‌محوری نداریم. هدفمان این است که بگوییم امام یک متفکر است.
معاون پژوهشی موسسه امام صدر در ادامه به ویژگی‌های امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: به اذعان هم دوره‌ای‌های امام که همگی اکنون از بزرگان حوزه هستند، زمانی که ایشان به لبنان رفت مجتهد بود. علاوه بر آن امام برخلاف دیگر هم‌لباسانش، با تعداد اندکی از روحانیان به دانشگاه هم رفت. در نتیجه وی صاحب اندیشه بود و بر اساس آنچه فکر می‌کرد، عمل کرد و وارد عرصه‌های اجتماعی شد. ما نیز در این مؤسسه تلاش داریم، بگوییم امام صاحب یک فکر و کارنامۀ عملی است، نه اینکه بگوییم فقط امام و دیگر هیچ. بلکه درصددیم نگاه امام به دین، دنیا و انسان را بدون تفسیرهای شخصی ارائه کنیم.
فرخیان دربارۀ ویژگی‌های بنیادین امام موسی صدر گفت: اندیشۀ امام را می‌توان مثلثی تصور کرد که یک ضلع آن عمل و کنش اجتماعی است؛ یک ضلع آن اندیشه‌ای است که از حوزه و دانشگاه کسب کرد و ضلع دیگر تطابق این دو است. به بیان دیگر، اضلاع این مثلث انسان، اخلاق و تطابق اخلاق در مواجه با انسان است. این ضلع سوم بسیار مهم است که می‌توان روی آن کار کرد.
معاون پژوهشی مؤسسه مشارکت افراد را رکن اصلی جلسات سیر مطالعاتی دانست و گفت: مبنای ما در این جلسات گفت‌وگوست که باعث دور شدن از همان انحصارطلبی هم می‌شود. امیدواریم دوره‌های بعد با مشارکت فعال افراد بارورتر شود. هر کس می‌تواند برداشت خود را از امام داشته باشد، اما آزاد نیستیم هر چه می‌خواهیم به امام نسبت دهیم.
وابستگی فرقه‌ای در لبنان هویت است، نه عقیده
سخنران اصلی و پایانی مراسم محمد علی مهتدی، کارشناس مسائل خاورمیانه بود که دربارۀ فرقه‌گرایی در لبنان و امام موسی صدر صحبت کرد.
وی که سابقۀ آشنایی نزدیک با امام موسی صدر دارد و جنگ‌های داخلی لبنان را از نزدیک تجربه کرده است، در ابتدا بیان کرد: در تاریکی بی‌اخلاقی جامعۀ کنونی قصد داشت دربارۀ اخلاق در اندیشه امام صحبت کند، چرا که در این دوران بیش از هر زمان و هر لحظه به یاد امام صدر می‌افتد، اما از آنجایی که موضوع صحبت از قبل تعیین شده بود، وی نیز ابتدا شرایط خاص لبنان را توضیح داد و سپس به عملکرد امام در فضای لبنان پرداخت.
وی گفت: آنچه می‌گویم تجربۀ شخصی‌ام و نتیجۀ پانزده سال زندگی در لبنان است. لبنان نمونۀ بارز فرقه‌گرایی است که شکل بروز آن منحصر به فرد است و برای کسی که در نظام شهروندی زندگی می‌کند، درک آن بسیار دشوار است. در علوم سیاسی شکل حکومت لبنان را دموکراسی اجماعی و توافقی می‌گویند. در لبنان شانزده ـ هفده فرقه وجود دارد. از این شانزده فرقه، 16 فرقه مهم‌تر هستند: شیعه، سنی، دروزی، مارونی که از نظر قدرت سیاسی و اجتماعی سرآمد است، ارتدکس و روم کاتولیک.
مهتدی توضیح داد: همۀ شانزده فرقه در لبنان تشکلات دینی خاص خودشان را دارند و افراد برای مسائل خاصی مانند ازدواج به محاکم مذهبی فرقۀ خودشان مراجعه می‌کنند، نه محاکم مدنی.
وی افزود: مشکل زمانی به وجود می‌آید که فرقه‌گرایی سیاسی می‌شود. در هر فرقه احزاب سیاسی وجود دارد. این احزاب بر اساس ایدئولوژی ساخته نمی‌شود. ممکن است اسمشان ایدئولوژیک باشد اما در اصل متعلق به خانواده‌های با نفوذ هر فرقه است که به طور تاریخی فئودال و مالک بودند و قدرت سیاسی داشتند. این افراد احزاب را تأسیس می‌کنند که در عمل وابسته به آنان است، نه ایدئولوژی خاص. این احزاب دفتر سیاسی هم دارند اما همه چیز نمایشی است و رهبر فئودال در رأس حزب قرار دارد. رهبران سیاسی نیز از این طایفه‌گرایی بهره‌برداری می‌کنند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه اضافه کرد: در واقع رهبران این احزاب الزاماً افرادی معتقد به مذهبشان نیستند، اما از آنجا که قدرت و موقعیتشان برگرفته از تعلق به طایفه‌شان است، تظاهر به پایبندی می‌کنند. لذا وابستگی فرقه‌ای الزاماً به معنای اعتقاد به آن فرقه و مذهب نیست. وابستگی فرقه‌ای در لبنان هویت است، نه عقیده و به همین علت است که احزاب ایدئولوژیک نتوانستند در لبنان موفق شوند و پایگاهی به دست آورند.
مهتدی دربارۀ وابستگی خارجی احزاب لبنان گفت: هر فرقه از قدرت‌های خارجی کمک می‌گیرد و خود را به یک کشور نزدیک می‌کند. برای مثال مارونی‌ها همیشه به فرانسه نزدیک بودند یا دروزی‌ها به انگلیس. اهل تسنن نیز تا قبل از فروپاشی عثمانی وابسته به آن بودند و بعد از آن همیشه به دنبال حمایت جهان عرب. قومیت عرب هم به طور تاریخی و سنتی با تسنن عجین شده و شیعیان را به رسمیت نمی‌شناسد. این وابستگی‌ها پای کشورهای خارجی را به لبنان باز می‌کند و از همین روست که لبنان در عمل محل تلاقی منافع کل جهان است و بحران‌های آن به بحران‌های منطقه‌ای و جهانی گره می‌خورد و حتی گاه محل بروز این بحران‌ها می‌شود.
امام موسی صدر طایفه‌گرایی را به فرصت تبدیل کرد
مهتدی در ادامه به حضور امام موسی صدر در لبنان در مقام مصلحی اجتماعی اشاره کرد و بعد از اشاره به فعالیت‌های اجتماعی متعدد امام برای ارتقای جایگاه شیعیان محروم گفت: امام موسی صدر، روحانی شیعه و رهبر جامعۀ شیعه، اما معتقد به تعامل با سایر فرقه‌ها بود. قبل از تعامل هم باید جایگاه خود را اثبات کرد. فعالیت‌های اجتماعی امام در راستای احیای هویت اصیل شیعه بود، چراکه تا زمانی که فرقه‌ای تشکیلات نداشته باشد، نمی‌تواند حرکت کند. بعد از یک رشته فعالیت‌های اجتماعی و تا‌سیس نهادهای مختلف اجتماعی و فرهنگی، امام صدر وارد تعامل با بقیۀ فرقه‌ها شد. این تعامل از نگاه امام همکاری بود، نه رقابت. ایشان از همان ابتدای ورود به لبنان شروع به تعامل با سایر فرقه‌ها کرد؛ در مراکز سنی و مسیحی حضور می‌یافت و سخنرانی می‌کرد.
امام موسی صدر می خواست لبنان الگوی تعامل باشد
مهتدی افزود: امام موسی صدر معتقد بود باید بر اساس مشترکات و ایجاد زمینۀ همکاری، فرقه‌گرایی را به فرصت تبدیل کرد. اگر دیگران سعی می‌کردند این پدیده را به نقمت تبدیل کنند، امام صدر سعی می‌کرد آن را به نعمت تبدیل کند و لبنان را نمونۀ کوچکی از تعامل بین مذاهب بسازد. ایشان معتقد بود اگر این الگو در لبنان موفق شود، می‌توان این شیوه را در سطح جهان گسترش داد. تمام فعالیت‌های امام در این راستا بود. امام صدر با ارزشی که برای انسان قائل بود، تمام وقت خود را صرف تحقق این هدف کرد. متأسفانه مخالفان این نگاه برای جلوگیری از عملی شدن این هدف جنگ داخلی به راه انداختند و مانع تراشی کردند.
مراسم با پرسش و پاسخ ادامه یافت و با تقدیر مدیر مؤسسۀ امام موسی صدر از مهتدی و پیغامی، عکس یادگاری شرکت‌کنندگان سیر مطالعاتی و اعطای گواهینامۀ حضور در سطح یک این دوره پایان یافت.
..............پایان پیام/ 218