به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ سابقه حضور شیعیان در عراق به دوره پیش از بنای بغداد (145 ق) بر می گردد. سلمان فارسی (م35 یا 36 ق)،كه از شیعیان طبقه اول است در فتح عراق شركت داشت. به روایت طبری، مدائن در سال 16 قمری فتح شد. سلمان از طرف سعد بن وقاص به حكومت مدائن منصوب شد كه بعدها، انتصاب وی مورد پذیرش عمر نیز قرار گرفت. برخی منابع نیز بدون این كه به طورمشخص از زمان و دوره حكومت سلمان در مدائن سخن گویند،از وی به عنوان امیر مدائن نام برده اند.
بنابراین سلمان سالها والی مدائن بود. وی ایوان كسری را مسجد خویش قرار داد و در آن نماز می خواند و به ارشاد مسلمانان می پرداخت. سلمان، فضایل حضرت علی(ع) و خاندان عصمت و طهارت را نیز برای مردم بیان می كرد. مدائن در نزدیك بغداد واقع بود و تمام قریه های مجاور این دو مركز كه بیشتر ساكنان آن ایرانی بودند در پی اقامت سلمان و قدرت و نفوذ وی در مردم این نواحی، همگی به تشیع گرویدند. محله كرخ بغداد پیش از بنای دار الخلافه نیز محل سكونت بوده است. كرخ پس از پیوستن به بغداد، یكی از بزرگترین محله های شیعه نشین این شهر نوبنیاد شد.
علاوه بر كرخ، محله های كوچكتری كه ویژه شیعیان بوده وجود داشته كه این محله ها عموما مركز درگیری شیعیان و سنیان بوده است. با اشاراتی كه ابن جوزی به شورش های محله ای دارد، می توان دریافت كه علاوه بر كرخ و براثا در غرب بغداد محله های دیگری در همان منطقه در نهرالطابق و در شرق بغداد محله های سوق السلاح، باب الطاق، سوق یحیی، سوق القلایین، سوق الثلاثاء، سوق الاساكفه و اهل درب سلیمان نیز شیعه نشین بوده اند.
براثا كه پیش از اسلام نیز مشهوربوده است، پس از بنای بغداد ضمیمه آن گردید و به دلیل وجود مسجد براثا از شهرت بسیاری برخوردار شد. مسجد براثا در نزد شیعیان مقدس بود، چون معتقد بودند كه حضرت علی(ع) در نزدیكی آن بقعه ،مسجد جامعی ساخت و در سال 37 قمری/658 میلادی پیش از جنگ نهروان در نزدیكی بغداد آن بقعه غسل شهادت كرد.
خطیب بغدادی می نویسد شیعیان نسبت به مسجد بازار عتیقه "براثا" به دیده تقدس می نگریسته و آن مسجد را مورد تعظیم و تكریم قرار می داده اند و به گمان آنان حضرت علی(ع) درآن مسجد نماز گزارده است.
خلافت چهار ساله حضرت علی(ع) (36-40 ق) به مركزیت كوفه نیز از عوامل بسیار مهم گروش مردم عراق به ویژه شهرنشینان و روستاییان این منطقه به تشیع بوده است. به این ترتیب، بغداد و آبادی های اطراف آن یكی از مهمترین مراكز تجمع شیعیان از آغاز فتح عراق به دست مسلمانان به حساب می آمد این موضوع بر منصور، خلیفه عباسی و اطرافیان وی پوشیده نبود و كیفیت بنای كاخ او و تقسیم لشكرش در اطراف شهر دایره وار بغداد، نمایانگر این مطلب بوده است، زیرا كاخ خلیفه در وسط شهر و اطراف آن مقرّ لشكر قرار داشته است.
از زمان حضرت امام صادق(ع)(80-148 ق)به بعد بیشتر ائمه اثنی عشری به بغداد آمده اند. از جمله امام هفتم و امام نهم (ع) كه چندی در آن شهر توقف كرده و سرانجام در همان شهر به شهادت رسیده اند و در گورستان قریش (كاظمین فعلی) دفن شده اند. دانشمندان و رجال شیعه نیز ازآغاز بنای بغداد در آن رفت و آمد و یا توطّن كرده و با دستگاه خلافت و وزارت، به ویژه در دوران برامكه، ارتباط داشته اند از جمله خاندان یقیطین، ابن قولویه، اسكافی، سید مرتضی و خاندان نوبختی، در این شهر ساكن بوده و روزگار گذرانیده اند.
هرچه از بنای بغداد می گذشت، تمركز و تجمع شیعیان در آن شهر بیشتر احساس می شد تا سرانجام در قرن سوم و چهارم هجری با تسلط امیران آل بویه، بغداد مركز عمده شیعیان گردید و دانشمندان شیعه بغداد بر تمام شیعیان ریاست پیدا كردند. چنانكه نواب اربعه كه در نیمه آخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم"260 -329ق" سمت وكالت خاص ناحیه مقدسه را داشتند و مرجع عموم شیعه امامیه بودند در بغداد زندگی می كردند و آرامگاه آنان هم اكنون زیارتگاه شیعیان است.
فن كلام یا علم كلام شیعی،كه عهده دار و مدافع مذهب بود در این شهر به وسیله هشام بن حكم پی ریزی شد و هم چنان ادامه یافت تا این كه در اواخر قرن چهارم به دست شیخ مفید "338 -413 " به اوج خود رسید.
مرجعیت شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی، چنان كه از شرح حال آنان به دست می آید، علاوه بر فقه، در فن كلام و رفع شبهات مخالفان بود. ظاهرا در آن دوران، علم كلام برتر از همه علوم، حتی فقه و حدیث بوده است. پس از كلام، فقه و اصول و شاید مهمتر از آن دو، علم حدیث بود. اصولا حدیث به لحاظ این كه علمی و نقلی است در بغداد كه محل تجمع محدثان بود، بیش از سایر مراكز رواج داشت و می توان گفت كه كلیه منقولات و احادیث اسلامی و از جمله روایات اهل بیت نزد محدثان"بغداد" گرد آمد و حتی محمد بن یعقوب كلینی"م 328 یا 329 ق" كه در شهر ری مرجعیت داشته در اواخر عمر به علت نامعلومی و شاید برای نشر حدیث و روایت كافی به این شهر هجرت كرد. وی كتاب كافی را كه به احتمال قوی پیش از هجرت به بغداد تالیف كرده بود،در این شهر منتشركرد و اغلب راویان این كتاب در بغداد می زیسته اند.
هم چنین علی بن بابویه،پدر شیخ صدوق"م 381ق" معاصر شیخ كلینی، به بغداد آمد و با وكلای امام زمان(عج) دیدار كرد. از عوامل دیگری كه در شكل گیری جامعه شیعه اثنی عشری در بغداد نقش داشتند، خاندان هایی بودند كه پس از بنای شهر بغداد در آن سكنا گزیدند. از جمله می توان از خاندان یقطین، نوبخت، برمكیان و....نام برد.
................پایان پیام/ 218