به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ مدّت‌هاست که بخشی از نخبگان داخلی و مردم در جهان اسلام، نسبت به ایجاد انحراف در آرمان های مقاومتیِ «حماس»، دچار شک شده‌اند. این شک و تردید بخصوص با بالا گرفتن احتمال جنگ علیه سوریه در هفته‌های اخیر که طی روزهای اخیر رو به افول گذاشته است و نتیجتاً خروج «دفتر سیاسی حماس» از «دمشق» و استقرار در «دوحه» (قطر)، رو به تزاید گذاشت.
همچنین نزدیک شدن بیشتر برخی رهبران جنبش به حکومت اخوانیِ «مصر» و همزمان اخباری که مبنی بر فاصله گرفتن آنها از «جمهوری اسلامی ایران» بود، به این مسئله دامن زد. از این رهگذر بحث‌ها از سوی طیف‌های لیبرال داخلی در مورد اینکه سیاست‌های انقلاب در قبال «مقاومت اسلامی» بی‌نتیجه است؛ در محافل بیش از پیش شنیده می‌شود.
ولی باید گفت، چیزی که مغفول مانده این است که حماس، دارای دو جریان است که هر چند در بخش‌های مختلف سازمان پخش‌اند امّا دارای اختلاف نگرش‌های عمیقی با هم هستند. روزنامه «الکویتیه» طیّ گزارشی اعلام کرد در صورت حمله احتمالی به سوریه، "شاخه نظامی حماس" علیه اسرائیل وارد عمل خواهد شد. این خبر چندان تعجّب‌برانگیز نیست زیرا تحوّلات درون سازمانی حماس ظاهراً به نفع دوستان محور مقاوت در حال جریان است. گروه بین‌الملل مشرق در اینجا به این مسئله از زوایای زیر پرداخته است:
همیشه پای یک جریان در عقبگردها در میان است
مسئله این است که بخشی از آنچه به نظر مردم انقلابی در ایران و جهان اسلام انحراف از آرمان‌های مقاومت است؛ بیشتر توسّط یک طیف خاص در حماس صورت می‌گیرد و پای یک جریان همیشه در این عقبگردها دیده می‌شود. برای مثال با اصرار بخشی از رهبران حماس امیر پیشین قطر بدون اینکه توسّط اربابانش یعنی آمریکا و اسرائیل، مؤاخذه شود به «نوار غزّه» سفر کرد و ضمن اعطای دلارهای نفتی- گازی‌اش به دولت حماس از آنها خواست استراتژیِ "نه مقاومت، نه سازش" را جایگزین "استراتژی مقاومت" کنند (مهرماه 1391). همان زمان جوانان فعّال غزّه در صفحه‌های «فیس‌بوک» شان در این‌باره نوشتند: قطر قرار بود بيش از يك ميليارد دلار براي بازسازي غزّه هزينه كند ولی اين رقم به 250 ميليون دلار رسيد! آنها از مسيرهاي هزينه‌كرد آن می‌پرسیدند و اینکه آیا این پول هنگفت با هماهنگي «مشعل» براي جنگ در سوريه هزينه شده است؟
چیزی حدود یک‌ماه و نیم بعد از این سفر بود که شبکه خبری «الجزیره» طیّ گزارشی اعلان کرد که: «منابع آگاه سوریه اعلام کردند که نیروهای امنیتی این کشور تمامی دفاتر وابسته به حماس در «دمشق» را بستند. در میان دفاتری که بسته شد، دفتر «خالد مشعل» در منطقه «المزه دمشق» است.» (16/8/1391). همچنین گزارش‌ها تأیید کردند که دفتر «موسی ابومرزوق» (معاون مشعل) و «محمّد نزال» نیز در «مشروع الدّمر دمشق» بسته شده‌اند. چندی بعد امّا «القُدس‌العربی» (چاپ لندن) به نقل از منابع آگاه فلسطینی از دلایل این اقدام امنیتی «بشّار اسد» پرده برداشت، این روزنامه عرب‌زبان نوشت: «مقامات سوری پس از آنکه «سازمان اطّلاعات سوریه»، اطّلاعاتی را دریافت کرد مبنی بر اینکه بیشتر جنگجویان گروه مسلح «احفاد الرّسول» در سوریه از طرفداران حماس هستند؛ دفاتر حماس را تعطیل کردند. این جنگجویان، از حمایت لجستیک برخی رهبران رده دوم حماس که تا مدّتی پیش از ترک سوریه و سفر به اردن، مصر و قطر، در اردوگاه «الیرموک» بوده‌اند؛ برخوردارند. هیئتی از رهبران گروه های مقاومت فلسطین که دفاترشان در «دمشق» همچنان باز است، شامل «جنبش مبارز»، «جبهه خلق» و «جهاد اسلامی» اخیراً در «قاهره» با «موسی ابومرزوق» (معاون مشعل) دیدار کردند. آنها طیّ این دیدار (به رهبران حماس) گفتند، مقامات سوری از وارد شدن طرفداران حماس به درگیری مسلّحانه با «ارتش سوریه» و حمایت رده دوم حماس از این افراد ناراضی هستند.» (7/9/1392).
همچنین چندی بعد، «سخنگوی وزارت خارجه امریکا» اعلام کرد که «فرستاده ویژه آمریکا» (دیوید هیل) به «رام ا...» سفر می کند تا بعد از دیدار همزمان با نماینده «نتانیاهو» و «مذاکره کننده ارشد تشکیلات خودگران» (صائب عریقات) در «قُدس اشغالی»؛ توافقات صورت گرفته درباره تشکیل دو دولت در خاک فلسطین براساس مرزهای سال 1967 م. را با «محمود عبّاس» (رئیس تشکیلات خودگردان) نهایی کند. همان روز روزنامه «المنار» - وابسته به «حزب ا... لبنان»- از دیدار قریب الوقوع «عبّاس» و «مشعل» در «قاهره» خبر داد (2/2/1392).
در همین ماه بود که شیخ «یوسف قرضاوی» (معروف به مُفتی «ناتو» و رهبر معنوی سلفیون) با وساطت قطر به غزّه سفر کرد، سفری که با اعتراض شدید گروه های مقاومت و مردم روبرو شد و برخی از این گروه ها استقبال از وی را تحریم کردند. در همین راستا پایگاه مجازی شبکه خبری «Press Tv» نوشت: «این مُفتی مصری مقیم قطر، بویژه به علّت حمایت از شبه نظامیان مورد حمایت (غرب) در سوریه، هدف انتقاد معترضان قرار گرفته است. معترضان فلسطینی در تظاهرات روز پنجشنبه در نوار غزّه، در حمایت از «اسد» و «سیّدحسن نصرا..» شعار سر دادند.» (18/2/1392). همچنین پایگاه مجازی «Walla» - از پُرمخاطب ترین سایت های اسرائیل- درباره این سفر نوشت: «سرویس های امنیتی اسرائیل تأمین امنیت «قرضاوی» هنگام سفر به غزّه که تا جمعه ادامه خواهد داشت؛ را بر عهده دارند. افزون بر سرویس های امنیتی اسرائیل، تعدادی از نیروهای امنیتی حماس نیز تأمین امنیت «قرضاوی» را بر عهده دارند؛ در این راستا تدابیر امنیتی در «جبهه جنوبی» برای ممانعت از وقوع هرگونه درگیری در غزّه اتّخاذ شده است». امّا آیا واقعاً کلّیت حماس و تمامی این مجموعه بعنوان یکی از بانفوذترین گروه های مقاومت در فلسطین، در حال استحاله است؟ آیا تمام اعضای «کادر رهبری حماس» با انحرافات بوجود آمده در سال های اخیر همراه و هم داستان هستند؟
شیخ «یوسف قرضاوی»، رهبر معنوی تکفیری های سوریه در حاشیه سفر به نوار غزّه
علیرغم استقبال برخی مسئولان دولت حماس از «قرضاوی»، بدنه حماس و مردم غزّه به سفر وی معترض بودند
نقد از درون
«حرکة المقاومة الاسلامیّة» (باختصار: حماس) بدلیل مشکلات امنیتی که علیه اعضای ارشد تشکیلات از سوی رژیم صهیونیستی وجود دارد؛ دارای ساختاری پیچیده و سرّی است. بنابر این اطّلاعات مربوط به کیفیت فرآیندهای تصمیم گیری و نام اعضای ارشد تصمیم گیر در حماس بطور عام در هاله ای از ابهام است و فقط بخشی از آن علنی می شود. جنبش دو ماه پس از آغاز «انتفاضه اوّل» (دسامبر 1987 م.) و به رهبری «شیخ احمدی یاسین» رسماً آغاز به کار کرد.
حماس پس از پيدايش، خود را يکي از جناح هاي «اخوان المسلمين فلسطين» معرّفي کرد و مبارزات «اخوان المسلمين» در فلسطين – بخصوص بین سال های 1948 تا 1957م.- را عُمق تاريخي خود دانست. با این حال هم حماس و هم جنبش «جهاد اسلامی فلسطین» که از اخوانی های فلسطین منشعب شده بودند؛ بطور آشکاری به استراتژی محافظه کارانه کادر مرکزی اخوان (بعد از 1967 م.) مبنی بر "مبارزه پس از تشکیل حکومت اسلامی" پُشت کرده بودند و خواستار مبارزه همزمان با تلاش برای تشکیل حکومت بودند. علیرغم بی اعتنایی مؤسّسان حماس به استراتژی اخوان، آنها ساختار تشکیلاتی خویش را با الگوبرداری از ساختار تشکیلاتیِ «اخوان المسلمین»؛ بنا نمودند. نگاهی به این ساختار پرده از راز اختلافات اخیر کادرهای ممتازتر حماس بر می دارد.
شیخ «احمد یاسین»، شیخ شهدای فلسطین
رهبران اوّلیه حماس با راهبرد کادر مرکزی اخوان مصر مبنی بر توقّف مقاومت علیه اسرائیل مخالف بودند
نحوه عضوگیری در حماس کاملاً شبیه «اخوان المسلمین» است و در آن اعضای جذب شده در ابتدا وارد یک «اسرة» (خانواده) می شوند که عموماً دارای 4 یا 5 عضو می باشد. «اسرة» حدّاقل هفته اي يكبار تشكيل جلسه می دهد و به بررسی احوالات شخصي اعضاء و فعاليت هاي تشکیلاتی آنها، مبادرت می ورزد. بطور کلّی اغلب امور تربیتی یک تشکیلات اخوانی در «اسرة» صورت می پذیرد («آشنایی با نهضت جهانی اخوان المسلمین»- «پایگاه اطّلاع رسانی جماعت دعوت و اصلاح ایران»- به نقل از نشریّه «ندای اسلام»). «محب» (اعضای عادّی)، پايين ترين و اوّلین رده تشکیلاتی و مختصّ به اعضای تازه وارد است. «محب» بخشي از «اسرة» است كه تقوا و تعهّدات ايدئولوژيك او از نزديك رصد مي شود. عضو عادّي، بعد از فعّالیت مستمر در برنامه های «اسرة» که بین شش ماه تا چهار سال طول می كشد؛ می تواند به درجه «نقیب» یعنی ریاست یک خانواده نائل شود.
حماس تشکیل شده از چهار شعبه عامّ و منطقه ای به تفکیک: 1- نوار غزّه، 2- کرانه باختری، 3- زندان های صهیونیستی و 4- مناطق خارج از اراضی اشغالی است. هر یک از مناطق چهارگانه فوق، رأساً متشکّل از بخش های فرعی کوچکتری هستند؛ برای مثال منطقه نوار غزّه به هفت بخش فرعی کوچک تر تقسیم می گردد. هر یک از بخش های فرعی دارای یک «مجلس شورایی» و یک «دفتر سیاسی» هستند. «مجلس شورایی» عالی ترین و بالاترین مقام تصمیم گیر است که اعضای آن از طریق رأی گیری بین اعضای اسرة های زیر مجموعه همان بخش فرعی انتخاب می شوند. منتخبان «مجلس شورایی» فقط از بین افرادی انتخاب می شوند که به سطح «نقیب» رسیده باشند. «مجلس شورایی» بعد از تشکیل اوّلین جلسه رسمی، از بین خود؛ اعضای «دفتر سیاسی» را بر می گزینند. در واقع «مجلس شورایی» مسئول تعیین خط مشی ها و سیاست های کلّی سازمان است و «دفتر سیاسی» موظّف است راه عملیاتی شدن این سیاست ها را مشخّص و اجرایی نماید («ساختار و نقش کادر رهبری حماس»- «مؤسّسه تحقيقات و پژوهش هاي سياسي- علمي ندا»- «محمّد زارعی»).
«مجلس شورایی بخش فرعی» با برگزاری انتخاباتی در بین خود مشخّص می کنند که چه کسانی باید عضو «مجلس شورایی منطقه ای» شوند. هر «مجلس شورایی منطقه ای» نیز بلافاصله از بین خود اعضای «دفتر سیاسی منطقه ای» را انتخاب می کنند.