به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در این مطلب بنا داریم به احكام وقف از دیدگاه آیت الله العظمی مكارم شیرازی بپردازیم تا آنان كه قصد دارند در این كار خیر وارد شوند با احكام آن نیز آشنایی پیداكنند.
* خاصیت وقف
مساله ۲۳۰۵ـ هرگاه كسی چیزی را وقف كند از ملك او خارج می شود نه او، و نه دیگران نمی توانند آن را بفروشند، یا ببخشند و هیچ كس از آن ارث نمی برد، ولی در بعضی از موارد كه در مساله ۱۷۸۶ گفته شد فروختن آن جایز است.
* صیغه وقف
مساله ۲۳۰۶ـ صیغه وقف را می توان به عربی یا به هر زبان دیگر خواند، مثلا اگر بگوید: خانه خود را برای فلان منظور وقف كردم كافی است و احتیاج به قبول ندارد، خواه وقف عام باشد یا وقف خاص، هرچند احتیاط مستحب آن است كه حاكم شرع در وقف عام و اشخاصی كه برای آنها وقف شده در وقف خاص، صیغه قبول بخوانند.
* وقف معاطاتی
مساله ۲۳۰۷ـ وقف معاطاتی نیز صحیح است یعنی همین كه مثلا مسجدی را به قصد وقف بر مسلمین بسازد و در اختیار آنها بگذارد كافی است هر چند صیغه لفظی نخواند.
* حكم وقف قبل از صیغه یا تحویل
مساله ۲۳۰۸ـ هرگاه ملكی را برای وقف معین كند و پیش از خواندن صیغه یا تحویل به كسانی كه برای آنها وقف شده پشیمان شود یا بمیرد وقف درست نیست.
*وقف برای همیشه
مساله ۲۳۰۹ـ كسی كه مالی را وقف می كند بنابر احتیاط واجب باید از همان موقع خواندن صیغه برای همیشه مال را وقف كند و اگر مثلا بگوید این مال بعد از وفات من وقف باشد اشكال دارد، یا بگوید از حالا تا ده سال وقف باشد آن نیز اشكال دارد، بلكه باید وقف همیشگی و از موقع خواندن صیغه باشد.
* وقف باید به تصرف موقوف علیه برسد
مساله ۲۳۱۰ـ وقف در صورتی صحیح است كه مال وقف را به تصرف كسانی كه برای آنها وقف شده یا وكیل یا ولی آنها بدهد، ولی در اوقاف عامه مانند مساجد و مدارس و امثال آنها تحویل دادن شرط نیست، هرچند احتیاط مستحب آن است كه پس از خواندن صیغه آن را در اختیار كسانی كه وقف برای آنها شده قراردهند تا وقف كامل گردد.
* شرایط وقف
مساله ۲۳۱۱ـ وقف كننده باید بالغ و عاقل و دارای قصد و اختیار باشد و شرعا حق تصرف در اموال خود را داشته باشد، بنابراین انسان سفیه یا بدهكاری كه حاكم شرع او را از تصرف در اموالش منع كرده اگر چیزی از اموال خود را وقف كند صحیح نیست.
* وقف برای نسل هایی كه به دنیا نیامده اند
مساله ۲۳۱۲ـ وقف برای كسانی كه هنوز به دنیا نیامده اند صحیح نمی باشد، ولی وقف برای اشخاصی كه بعضی از آنها به دنیا آمده اند و بعضی هنوز به دنیا نیامده اند صحیح است (مانند وقف بر فرزندان موجود و نسل های آینده) و آنها كه بعدا به دنیا می آیند در آن وقف شریك خواهند شد.
* وقف برای خویشتن
مساله ۲۳۱۳ـ هرگاه كسی چیزی را برای خودش وقف كند (مثل آن كه ملكی را وقف كند كه عایدی آن صرف خودش شود، یا بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند). صحیح نیست ولی اگر مثلا، مدرسه یا مزرعه ای را وقف بر طلاب كند و خودش طلبه باشد، می تواند مانند سایرین از منافع وقف استفاده نماید.
* متولی موقوفه
مساله ۲۳۱۴ـ هرگاه برای چیزی كه وقف كرده متولی معین كند، باید مطابق قرارداد او رفتار نماید و اگر معین نكند اگر از قبیل اوقاف عامه (مانند مسجد و مدرسه) باشد تعیین متولی وظیفه حاكم شرع است و اگر وقف خاص باشد (مانند ملكی كه وقف بر اولاد است) در مورد كارهایی كه مربوط به مصلحت وقف و منفعت طبقات بعد می باشد، احتیاط آن است كه نسل موجود و حاكم شرع با موافقت یكدیگر تعیین متولی كنند و اگر تنها مربوط به منافع طبقه موجود است اختیار آن با خود آنهاست در صورتی كه بالغ باشند و اگر بالغ نباشند اختیار با ولی آنهاست.
* حدود اختیارات متولی
مساله ۲۳۱۵ـ در وقف خاص (مانند وقف بر اولاد) چنانچه متولی، آن ملك را اجاره دهد و از دنیا برود در صورتی كه اجاره با مراعات مصلحت وقف و طبقات آینده بوده باشد اجاره باطل نمی شود، ولی اگر متولی نداشته باشد و طبقه اول آن را اجاره دهند و در بین مدت اجاره بمیرند، ادامه اجاره نسبت به آینده بدون اجازه طبقه بعد اشكال دارد و هرگاه مستاجر، مال الاجاره تمام مدت را داده باشد آنچه مربوط به بعد از مرگ طبقه اول است گرفته می شود و به طبقه بعد داده خواهد شد (به شرط این كه آنها اجاره را اجازه بدهند).
* خراب شدن ملك موقوفه
مساله ۲۳۱۶ـ اگر ملك وقف خراب شود از وقف بودن بیرون نمی رود.
* وقف مشاع
مساله ۲۳۱۷ـ وقف مشاع جایز است، یعنی می توان مثلا، دو دانگ از خانه یا مزرعه ای را وقف كرد و در صورت لزوم حاكم شرع یا متولی می تواند مال موقوفه را با نظر اهل خبره جدا كند.
* عزل متولی خائن توسط حاكم متولی شرع
مساله ۲۳۱۸ـ هرگاه در اوقاف عمومی متولی خیانت كند و عایدات آن را به مصرفی كه معین شده نرساند، حاكم شرع باید متولی امینی برای آن معین نماید یا در كنار او بگذارد و اگر متولی وقف خاص خیانت كند، حاكم شرع با موافقت طبقه موجود برای آنها متولی تعیین، یا ضمیمه می كند.
* استفاده از موقوفه حسینیه در مسجد و بالعكس
مساله ۲۳۱۹ـ فرشی را كه برای حسینیه وقف كرده اند نمی توان برای نماز به مسجد ببرند و اگر ندانند آن فرش مخصوص حسینیه است یا نه، باز بردن آن به جای دیگر صحیح نیست، همچنین سایر اموال وقف، حتی مهر نماز مسجدی را به مسجد دیگری نمی توان برد.
* صرف موقوفات مسجد در مساجد دیگر
مساله ۲۳۲۰ـ هرگاه ملكی را برای تعمیر مسجدی وقف كنند چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد و احتمال هم نمی رود كه تا مدتی احتیاج به تعمیر پیدا كند در آمد آن ملك را می توان به مصرف تعمیر مسجد دیگری رساند.
* چگونگی استفاده از درآمدهایملك وقفی
مساله ۲۳۲۱ـ هرگاه ملكی را وقف كنند كه عایدی آن خرج تعمیر مسجد و امام جماعت و اذان گو و مانند آن شود، در صورتی كه معلوم باشد برای هر كدام چه مقدار معین كرده باید به همان گونه مصرف كنند و اگر مقداری برای آن تعیین نشده باید مطابق نظر متولی آن طور كه صلاح و مصلحت است عمل كنند.
* تملیك و وقف برای شخصیت های حقوقی
مساله ۲۳۲۲ـ موسسات و جمعیت هایی كه در زمان ما تشكیل می دهند و به ثبت می رسانند و دارای شخصیت حقوقی است می توان چیزی را به آن تملیك كرد و در این صورت باید مطابق اساسنامه مصرف شود، اموال این گونه موسسات در بعضی از جهات شبیه وقف است، ولی وقف نیست، بلكه ملك آن موسسه است و هرگاه كسی از موسسین یا اداره كنندگان از دنیا بروند چیزی به وارث آنها نمی رسد، مگر این كه در اساسنامه ذكر شده باشد. آنچه در بالا گفته شد در مورد موسساتی كه طبق موازین عقلا تشكیل شده، ولی هنوز به ثبت قانونی نرسیده، نیز جاری است.
...............پایان پیام/ 218