به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ اولین نشست تخصصی جایزه بزرگ پیامبر اعظم(ص) با عنوان "آسیب‌شناسی سینمای دینی" از سوی مجمع جهانی اهل بیت(ع) با همکاری مرکز مشارکت فرهنگی، هنری شهرداری تهران برگزار شد.
«فرزاد مؤتمن» کارگردان سینما، «هادی مقدمدوست» فیلمنامه‌نویس، «حجت‌الاسلام سید علیرضا حسینی عارف» کارشناس مذهبی و «سیدعبدالجواد موسوی» پژوهشگر هنری سخنرانان این نشست بودند.
آیا "سینمای دینی" وجود دارد؟
اولین سؤالی که دراین نشست مطرح شد این بود که: آیا اساساً چیزی به عنوان سینمای دینی وجود دارد؟
«فرزاد مؤتمن» که با این اصطلاح موافق نبود با تأکید بر اینکه تکنیک ساخت فیلم دینی با فیلمهای دیگر متفاوت نیست، گفت: فیلم دینی به لحاظ فرم با فیلمهای سینمای دیگر تفاوت دارد. فیلم راجع به حضرت مسیح(ع) زیاد ساخته می‌شود اما تنها فیلم «انجیل متی» که ساخته یک کارگردان کمونیست است فیلم خوبی در این زمینه است، این فیلم به دلیل اینکه می‌تواند زندگی حضرت مسیح (ع) را با زندگی جوانان دهه 60 اروپا پیوند بزند فیلم خوبی است. اینکه ما زندگی حضرت یوسف را به صورت یک فتورمان بسازیم فایده‌ای ندارد بلکه باید بتوانیم داستانی را روایت کنیم که بتواند پلی به جامعه فعلی بزند.
وی افزود: کارگردان فیلم «انجیل متی» با استفاده از موسیقی مدرن توانسته است بین سنت و مدرنیته ارتباط برقرار کند. با اینکه پازولینی هیچ اعتقادی ندارد معجزات حضرت مسیح را به گونه‌ای نمایش داده است که به هیچ وجه زیر سوال نمی‌رود. فیلمسازی که دارای جهان‌بینی دیگری است با حفظ اصل اعتقاد طوری فیلم را ساخته است که با جامعه فعلی ارتباط برقرار کند و ماحصل آن یک فیلم دینی خوب است.
مؤتمن در ادامه تصریح کرد: من معتقد نیستم که چیزی به نام سینمای دینی وجود دارد. در سینما مکتب، ژانر و روند وجود دارد. هر فیلمی در مکتب، ژانر و روند خاص خود می‌تواند دینی شود. اما مسئولین سعی می‌کنند با ساخت مفاهیمی مانند «معناگرا» سینما را دینی کنند که حاصلی دربر نخواهد داشت. باید به جای واژه‌سازی فیلم ساخت. اگر می‌خواهیم فیلمی درباره آشورا بسازیم باید این فیلم بتواند با انسان امروزی و دغدغه‌های او ارتباط برقرار کند.
این کارگردان سینما اضافه کرد: به نظر من فیلم «الرسالة» (معروف به فیلم سینمایی محمد رسول الله) فیلم خوبی نیست چون به صورت یک "فتو رمان" داستان زندگی حضرت محمد(ص) را روایت می‌کند. برعکس آن حرفی که رسانه‌های ما مطرح می‌کنند، الرسالة فیلمی درجه دو است که بازیگرانی درجه یک دارد.
در ادامه «هادی مقدمدوست» فیلمنامه‌نویس با اشاره به اینکه ما هنوز تعریفی از فیلم دینی نداریم، گفت: قبل از آسیب‌شناسی باید یک تعرف از یک پدیده سالم و بالغ وجود داشته باشد. تکنیک، ساختار، نحو و بیان هر فیلمی با فیلم دیگر فرق دارد. در سینمای فعلی ما هنوز نحو و بیان مشخصی به عنوان قاعده سینمایی مطرح نیست چون سینمای ما در مرحله تجربه است به همین دلیل نمی‌توان گفت که تکنیک ساخت فیلم دینی نسبت به فیلمهای دیگر متفاوت است.
اما «حجت‌الاسلام حسینی عارف» که معتقد است سینمای دینی وجود دارد با ارائه سه تعریف برای سینمای دینی گفت: معمولاً سه نوع فیلم را فیلم دینی می دانند:
1. فیلمی که یک داستان دینی را تعریف کند؟
2. فیلمی که به وسیله یک کارگردان یا تهیه کننده یا فیلمساز متدین ساخته شود.
3. فیلمی که هدف دین را تأمین کند.
به نظر من تعریف سوم درست است؛ یعنی فیلمی که بتواند هدف دین را تأمین کند فیلم دینی است، و سینمایی که به دنبال اهداف دینی باشد سینمای دینی خواهد بود.
وی ادامه داد: عده‌ای معتقدند فیلم برای سرگرمی است و برای جذابیت باید مؤلفه‌هایی داشته باشد که با دین سازگار نیست. اما ما معتقدیم که دین هم جذابیت دارد و می‌تواند مخاطبان را جذب کند. مثلاً دین می گوید: دوستی خوب است؛ محبت خوب است؛ انسانیت خوب است؛ و شما آمده اید که خدایی شوید. حال اگر فیلمی ساخته شود که محبت، دستی، انسانیت و خدایی شدن را تبلیغ کند، فیلم دینی است.
حسینی عارف در پاسخ به این سؤال موسوی که "در این صورت همه فیلمهای عشقی فیلم دینی هستند!" گفت: فیلم دینی فیلمی است که کلیت آن دینی و خدایی باشد. اینگونه نیست که در یک فیلم از مؤلفه‌های غیراخلاقی استفاده کنیم و دستورات دینی را نادیده بگیریم اما در انتها یک پیام خوب را منتقل کنیم و بگوییم فیلم ما دینی است.
روند ساخت فیلم دینی باید طبیعی باشد
در ادامه فرزاد مؤتمن با اشاره به ساخت فیلم «آرگو» خاطرنشان کرد: اگر فیلمی مانند «آرگو» در هالیوود ساخته می‌شود به این خاطر است که برای سازندگانش سودآور است. اگر می‌خواهیم دیدگاه خود را از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در فیلمی نشان دهیم تنها تصمیم به ساخت یک فیلم کافی نیست. راه حل این است که مدیران و مسئولان سینما را رها کنند تا بتواند به‌طور طبیعی نفس بکشد و به راه خودش ادامه دهد. با این کار حواشی مانند دخالت نیروی انتظامی در سینما و بسته شدن خانه سینما اتفاق نمی‌افتد. فضای سینما باید بازتر شود و از این حالت وجود دایره‌ها، سازمان‌ها و بنیان‌ها خارج شود.
وی اضافه کرد: سینما، فرم است. فرم می‌تواند هر مضمونی را منحرف کند. مدیران ما فرم را نمی‌شناسند به همین دلیل فیلم‌هایی که سفارشی ساخته می‌شوند بدترین آثار است. من فیلم دینی را که به سفارش فارابی ساختم جزء بدترین آثارم می‌دانم چون فیلمنامه آن دارای سوراخ بود. مدیران برای اینگونه فیلمنامه‌ها پول می‌دهند و ما چون به آن فیلنامه‌ها نیازمند هستیم، باید این فیلم‌ها را بسازیم. باید بخش خصوصی تقویت شود و برای این کار باید ممیزی کمتر شود. شوروی نیز با سینمای خود مانند ایران رفتار کرد و باعث رکود در سینما شد. برای پاسخ به فیلمهای اهانت‌آمیز باید دست نویسندگان را باز گذاشت تا آنها راه‌حل را پیدا کند.
سیدعبدالجواد موسوی محقق و پژوهشگر با تاکید بر اینکه در حال حاضر نگاه به سینما به عنوان یک سرگرمی تعطیل شده است، گفت: پیش از این نمی‌توانستیم مفهومی مانند سرگرمی را به سینما اطلاق کنیم زیرا با آن بد برخورد می‌شد. نوع مسئولین با سینمای ایران اشتباه است. بهترین اثرهای اقتباسی ایران در زمانی ساخته شد که هنوز دایره آثار اقتباسی فارابی به کار نیفتاده بود.
مقدمدوست در ادامه گفت: بحث سینمای دینی باید از سرآغاز بررسی شود. ما در جایی در مورد سینمای دینی بحث می‌کنیم که هنوز تعریفی از سینمای دینی ارائه نشده است. ممکن است فیلمسازان به صورت فردی در سینمای دینی بتوانند پیشرفت کنند اما اگر بخواهیم که جریان‌سازی کنیم باید یک تعریف درست از سینمای دینی داشته باشیم. در سینمای ما، متاسف