به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص افزایش جمعیت و بحران پیری موجب شد تا این بحث مورد توجه همه اقشار جامعه قرار گرفته تا کارشناسان، جامعه شناسان و مسئولان به این مهم بپردازند.
برخی مسئولان، این مساله را در کشورهای اسلامی توطئه ای برنامه ریزی شده از سوی کشورهای غربی با هدف کاهش جمعیت و درنتیجه تضعیف جوامع اسلامی عنوان کردهاند.
در همین پایگاه اینترنتی شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و خانواده فرصت را غنیمت شمرده و با خانم دکتر «فرشته روح‌افزا» مدیر طرح، برنامه و تدوین سیاست این شورا٬ به گفتگو پرداخته است.
آنچه در پی میآید حاصل این گفتگو است:
سوال: در ابتدا بفرمایید٬ غربیها در کاهش جمعیت کشورهای اسلامی نقش داشته و دارند؟با توجه به همزمانی کاهش نرخ باروری در ایران و افزایش نرخ باروری در کشورهای آمریکا، انگلیس و فرانسه؛ تشویقهای ایران در روند كاهش جمعيت به وضوح این مساله را ثابت می کند که کشورهای غربی بخشی از سیاست‌های خود را در جهت کاهش نرخ باروری در کشورهای جهان سوم و به خصوص کشورهای اسلامی متمرکز کردهاند.
غربیها برای ایفای نقش خود از طریق صندوق جهانى پول، سازمان ملل متحد و سازمانهاى وابسته به آن مثل سازمان بهداشت جهانى و سازمان کشاورزى و تغذیه بینالمللى در پیشبرد اهداف خود كمك مي گرفتند.
کشورهای غربی با عنوان "تنظیم خانواده" سعی داشتند تا کشورهای در حال توسعه را محتاج به خود نگه داشته و تلاش براى تجزیه جمعیتهاى تحت فرمان یک نظام سیاسى و ممانعت از اتحاد کشورهاى اسلامى و عربى اجرایى كنند.—
همان طور که منابع زیرزمینى، تکنولوژیکى، تجهیزات نظامى و قدرت سرزمین از پارامترهای قدرت ملی کشوری محسوب می شود٬ "منابع انسانی" هم یکی از مولفه های قدرت ملی محسوب شده و مساله جمعیت نیز تابع این مولفه قرار گرفته است.
در آینده‌‌ای نه چندان دور، تهدید جمعیت براى کشور ما تبدیل به تهدید پیرى جمعیت و مرگ نسل ایرانى خواهد شد. روند کنونی جمعیت در ایران بیانگر این است که متوسط سن جمعیت کشور در 34 سال آینده به سمت 60 سال خواهد رفت و این موضوع قدرت ملى را نسبت با آنچه که در اسناد بالادستى نظام اسلامى هدفگذارى شده است، دچار خدشه مىسازد. مقام معظم رهبری نیز در سال گذشته در بیاناتشان به این مساله پرداخته و توجه مردم و مسئولان را به آینده این مساله جلب نمودند.
با توجه به اینکه کارشناسان زمین، سرمایه و نیروى انسانى را سه عامل اصلى توسعه می دانند؛ اما حذف یا کمرنگشدن هر یک از آن‌ها در روند توسعه چالش ایجاد می کند.
نیروی انسانی متعهد و کارآمد از اهمیت بیشتری برخوردار است چون عاملی است که میتواند عوامل دیگر توسعه را تحت الشعاع خود قرار دهد. این در حالى است که سیاستهاى جمعیتى کشورمان از نیمه دهه 60 به گونهاى تغییر کرد که شاخص میزان بارورى از 4.6 در سال 65 به 6.1 در سال 90 رسید و ادامه چنین روندى مىتواند به رشد منفى و در نهایت کشیده شدن جمعیت کشور به سمت «انقراض نسل» پیش برود؛ نگرانى مهمى که باید هرچه سریعتر با ریشهیابى علل و عوامل، از پیشروى آن جلوگیرى کرد.
سوال: نقش رسانهها را در افزایش جمعیت چگونه ارزیابی میکنید؟
موضوع جمعیت یکی از عوامل اصلی و تأثیرگذار در کشورهاست که در رصد و آمایش ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی مورد توجه قرار می‌گیرد. جمعیت کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و قطعاً در ابعاد مختلف جامعه اثرگذار است.
کاهش و افزایش جمعیت بدون توجه به آمایش سرزمین، تهدیدی جدی برای امنیت کشور محسوب می‌شود زیرا پوشش مرزهای جغرافیایی نیازمند نیرو، امکانات و تجهیزات است. علاوه بر این٬ وجود جمعیت جوان در نشاط، شادابی و پیشرفت جامعه اثرگذار است که باید به آن توجه ویژه کرد.
با مطرح شدن موضوع ضرورت تغییر سیاست جمعیتی نظام جمهوری اسلامی ایران و اعلام خطر برخی از کارشناسان در زمینه کاهش شدید جمعیت کشور؛ از اوایل سال 1391 موضوع تدوین "راهبردها و اقدامات ملی مربوط به جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن متناسب با آموزه‌های اسلامی و اقتضائات راهبردی کشور" در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت و در نهایت در اردیبهشت 1391 این راهبردها به تصویب این شورا رسید.
در این مصوبه به "فرهنگ‌سازی برای دست‌یابی به جمعیت مطلوب و اصلاح بینش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پیامدهای منفی کاهش باروری به ویژه زیرحد جانشینی» توجه ویژه‌ای شده و بر همین اساس در بند 1 ماده 3 آن، «تهیه طرح جامع تولید و اجرای انواع برنامه‌های آموزشی، پژوهشی، اطلاع‌رسانی، نمایشی، تبلیغی و غیره در رسانه‌های جمعی به ویژه صدا و سیما و شبکه‌های استانی آن با هدف گفتمان سازی و ترویج فواید فرزندآوری و تبیین آثار منفی کاهش نرخ باروری، با رعایت شرایط و مقتضیات راهبردی" یکی از اقدام‌های ملی متناسب با راهبردهای جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن، برشمرده شده است.
باید توجه داشت که در بین تمام رسانه های جمعی، صدا و سیما در تغییر سیاست‌های جمعیتی نقش به سزایی داشته و حتی گزاف نگفته‌ایم اگر که مطرح کنیم که تلویزیون به عنوان رسانه ملی تعیین کننده جمعیت است.
لذا با توجه به این مصوبه، رسانه ملی باید راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های خود برای تغییر گفتمان موجود در زمینه فرزندآوری را به روشنی تدوین و بر اساس برنامه‌ای دقیق و حسابشده ٬گفتمانی جدید را در جامعه حاکم کند. گفتمانی که در نهایت به عبور از مرحله بحرانی کاهش جمعیت و افزایش آن تا رسیدن به حد مطلوب ا‌نجامد.
سوال: مهمترین راهبردها و راهکارهای رسانه ملی در جهت تغییر سیاست‌های جمعیتی چیست؟
مهمترین راهبردهای رسانه ملی برای فرهنگ‌سازی در زمینه تغییر سیاست جمعیتی نظام جمهوری اسلامی از کاهش جمعیت به افزایش جمعیت، گفتمان‌سازی در زمینه ضرورت افزایش زاد و ولد است که اقدام‌های گوناگون فرهنگی، آموزشی، رسانه‌ای، اجتماعی و اقتصادی که در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 در زمینه مهار رشد جمعیت در کشور صورت گرفت، موجب ایجاد گفتمان ویژه‌ای در زمینه زاد و ولد در جامعه ما شد. گفتمانی که به‌تدریج در سراسر کشور و در میان همه قشرهای شهری و روستایی، مرفه و مستمند، تحصیلکرده و بی‌سواد، مذهبی و غیرمذهبی نهادینه شد و این ذهنیت را در همه ایجاد کرد که داشتن بیش از دو یا سه فرزند، ناهنجار و خلاف چارچوب‌های پذیرفته‌شده اجتماعی است.
این گفتمان همچنان در جامعه ما حاکم است و به همین دلیل حتی افرادی که از تمکن مالی خوبی برخوردارند، حاضر نیستند بیش از دو یا سه فرزند داشته باشند. از این رو می‌توان گفت نخستین گام در اصلاح سیاست‌های جمعیتی کشور، تغییر گفتمان حاکم و ایجاد گفتمانی جدید بر مبنای ضرورت افزایش زاد و ولد است.
بی تردید این گفتمان‌سازی، ساز و کارهای خاص خود را دارد و باید در بازه زمانی قابل توجهی رخ دهد. به همین دلیل نباید انتظار داشت که در کوتاه مدت و با چند راهکار مقطعی، اتفاق خاصی در بینش، نگرش و رفتار مردم در زمینه زاد و ولد رخ دهد. همچنین ایجاد زمینه‌های لازم برای تحکیم خانواده‌ها از دیگر موارد محسوب می‌شود.
بر اساس آمارهایی که سازمان ثبت احوال کشور درباره میزان ازدواج ها و طلاقهای ثبت‌شده در کشور ارائه کرده، در سال 1383 تعداد 723976 رویداد ازدواج و تعداد 73882 رویداد طلاق به ثبت رسیده ولی در سال 1390 تعداد 874792 رویداد ازدواج و تعداد 142841 رویداد طلاق به ثبت رسیده است. بر اساس این آمار، در طول این مدت، تعداد ازدواج‌ها حدود 8/20 درصد و تعداد طلاق ها حدود 3/93 درصد رشد داشته است.
بی‌تردید، آنگاه می‌توان به ظرفیت خانواده‌هایی که در حال حاضر در جامعه شکل گرفته‌اند، برای افزایش جمعیت تکیه کرد که این خانواده‌ها از ثبات و آرامش لازم برخوردار باشند. در شرایطی که عوامل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی موجب فروپاشی خانواده‌ها و بی‌ثباتی آن‌ها می‌شوند، هرگز نمی‌توان به ایجاد نسلی جدید از دل خانواده‌ها امیدی داشت.
از این رو رسانه ملی باید با در پیش گرفتن سیاست‌هایی، از همه ظرفیت‌های خود برای تحکیم نهاد خانواده استفاده کند که از جمله آن می‌توان آموزش حقوق و مسئولیت‌های خانوادگیِ زن و مرد به جوانان در آستانه ازدواج، توانمندسازی جوانان برای مقابله با مسائل و مشکلاتی که در کانون خانواده با آن‌ها روبه‌رو می‌شوند، به تصویر کشیدن روابط مطلوب اعضای خانواده (زن، شوهر و فرزندان) در برنامه‌های نمایشی، بررسی و تبیین ویژگی‌های خانواده تراز اسلامی در برنامه‌های کارشناسی، پرهیز از به تصویر کشیدن مداوم خانواده‌های نابسامان و روابط ناهنجار اعضای خانواده با یکدیگر در برنامه های نمایشی و پرهیز از نگرش‌های فمینیستی در به تصویر کشیدن روابط اعضای خانواده با یکدیگر نام برد.
سوال: نقش ازدواج آسان را در افزایش جمعیت چیست؟
براساس گزارش رئیس سازمان ثبت احوال کشور، سن ازدواج برای مردان و زنان نسبت به سال های گذشته افزایش یافته و به میانگین 2/27 سال برای مردان و حدود 23 سال برای زنان رسیده که این آمارها زنگ خطری برای افزایش تجرد قطعی در جامعه است. بی تردید، افزایش سن ازدواج، موجب تغییر الگوی باروری مادران و کاهش رشد جمعیت خواهد شد.
مدیرکل آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال، در این زمینه می‌گوید "پیک الگوی سنی باروری مادران در سال 1385، 20 تا 24 سال بوده که این رقم در سال 1390 به 25 تا 29 سال افزایش یافته است". بنابراین، الگوی باروری مادران در سال های اخیر تحت تأثیر مستقیم افزایش سن ازدواج بوده است. افزایش سن الگوی باروری مادران می تواند در میان مدت موجب کاهش نرخ موالید شده و به مرور میزان رشد جمعیت را به صفر و حتی منفی برساند.
بنابراین، یکی از مهم ترین گام‌ها در راه افزایش جمعیت کشور، زمینه‌سازی برای کاهش سن ازدواج و تس