به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ یک جلد کتاب نفیس به همراه نسخه‌ی الکترونیک آن از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به مهمانان یمنی شرکت‌کننده در همایش بزرگداشت ناصر کبیر (اطروش) اهداء شد.
این کتاب برگزیده کتاب "الإبانة" تألیف «ابوجعفر محمد بن یعقوب هوسمی» است که به شکل نسخه برگردان به قطع اصلی چاپ شده است. الإبانة مهمترین اثر حوزه آرای فقهی ناصر کبیر است که از روزگار تألیف در قرن پنجم تا سه قرن بعد، به عنوان یک متن آموزشی مورد توجه فقها و طالب‌علمانِ ناصری شمال ایران و نیز زیدیان دیگر نقاط جهان بوده، و نیز شروح و تعلیقات بسیاری بر آن نوشته شده و هم اینک نسخه‌های خطی متعددی از آن در کتابخانه‌های بزرگ دنیا محفوظ است.
یکی از نفیس‌ترین و کهن‌ترین این نسخه‌های خطی، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (نسخه شمارة 235 مجموعه امام جمعه خویی) نگهداری می‌شود که کتاب اهدایی، حاوی تصاویر آن است.
آرای فقهی ناصر کبیر، به طور خاص مورد توجه و استناد ائمه و علمای زیدی مخصوصاً فقهای ناصری بوده است؛ چنانکه در قرن پنجم آثاری همچون کتاب "الحاصر" از «المؤید بالله ابوالحسین هارونی»، کتاب "الباهر" از «ابوالقاسم بستی» و کتاب "المغنی" از «علی بن پیرمرد لاهیجانی» در باب آرای فقهی وی تألیف و تدوین گردید.
کتاب نفیس برگزیده الابانة که در سال 1389 به چاپ رسیده است شرح "کتاب الصلوة"، "کتاب الدعاوی والبینات" و "کتاب السیر" است که توضیح مکتب فقهی ناصر کبیر است.
"زوائد الابانة" تألیف و تهذیب «شمس‌الدین محمد‌بن صالح گیلانی» نیز به این کتاب ملحق شده و در ادامه آن منتشر شده است.
همچنین دو مقدمه از «سید محمد عمادی حائری» و «رسول جعفریان» در ابتدای آن منتشر شده است. در مقدمة تفصیلی چاپ نسخه‌برگردان به قلم عمادی حائری، نویسنده با جستجو در نسخة الإبانة محفوظ در کتابخانة مجلس، به توصیف دقیق این متن مهم فقهی می‌پردازد و مخصوصاً به منابع و مراجع آن که همگی آثار اصیل ناصر کبیر است و بیشتر آنها امروزه موجود نیست، توجه می‌دهد. اشاراتی درباره متون فقهی ناصریان متقدم، ابوجعفر هوسمی و آثار او، شرح هوسمی بر الإبانه، سه دستنویس از سنت مکتوب ناصریان شمال ایران، روش هوسمی در الإبانه و ذکر نکته‌هایی مهم از آن، نگارش‌های پیرامونیِ الإبانه و سنت تعلیم و تعلّم آن، و معرفی اجمالی زوائد الإبانة محمد بن صالح گیلانی به همراه دو پیوست، از دیگر بخش‌های مقدمة تفصیلی چاپ نسخه‌برگردان الإبانه است.
ویژگی دیگر این کتاب این است که برای دسترسی بهتر اهل تحقیق به این نسخه ارزشمند، کتابخانه مجلس شورای اسلامی تصویر کامل این دستنوشت را در یک لوح فشرده تهیه و به پژوهشگران و علاقه‌مندان فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تقدیم کرده است.
گفتنی است همایش بین المللی بزرگداشت ناصر کبیر (اطروش) به همت مجمع جهانی اهل بیت(ع) و نهادهای همکار، با حضور صدها اندیشمند ایرانی و دهها دانشمند میهمان از کشورهای یمن، انگلستان، افغانستان، عراق، سوریه، لبنان و بحرین، روزهای اول و دوم بهمن 1392 در شهرهای آمل و محمودآباد مازندران برگزار شد.
«ابومحمد حسن بن علی بن حسن بن علی بن عُمر بن زین العابدین بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع)» ملقب به «ناصر كبیر»، «ناصر اطروش» و «ناصر الحق» از نوادگان امام حسین علیه السلام و سومین فرمانرواى علویان طبرستان در قرن سوم هجری بود. وی توانست مردم زیادی را در شمال ایران به دین اسلام در آورد و آثار علمی و فقهی زیادی را به او نسبت می دهند. وی در 25 شعبان 304 در آمل درگذشت و در همان جا مدفون گشت. ناصر کبیر جدّ مادری «سید رضی» و «سید مرتضی» است و حق زیادی برگردن شیعیان جهان دارد.
متن مقدمه «حجت الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان» رییس وقت کتابخانه مجلس بر چاپ نسخه‌برگردان کتاب "الإبانة" :
«ناصر اطروش» (م 304) در تاریخ عمومی جهان اسلام، جایگاه سیاسی، اجتماعی و دینی برجسته‌ای دارد. با جستجویی کوتاه در متون تاریخی، می‌توان به اهمیت او پی برد و از نقش وی در ایجاد یک تحول مهم در شمال ایران آگاه گردید.
یکی از اقدامات مهم ناصر اطروش که مورخان بر آن اتفاق نظر دارند، بسط اسلام در میان دیلمیان شمال ایران است. برای نمونه، «ابن‌خلدون» به مسلمان شدن دیلمیان به دست ناصر اطروش اشاره می‌کند ( کتاب العبر: 1/ 251) و مخصوصاً درباره خاندان بویه می‌نویسد که آنان از زمان اسلام آوردنشان به دست اطروش شیعه علوی شدند و هیچ‌گاه پیرو عباسیان نبودند (همان: 3/ 522). این البته به معنای آن نیست که پیش از آن مسلمانی در ناحیه دیلم نبوده، اما گویای نقش خاص ناصر اطروش در گسترش اسلام در ناحیه دیلم است که مردمان آن سال‌ها در برابر پذیرش اسلام مقاومت کرده بودند.
نکته مهم دیگر درباره ناصر اطروش، ستایش وی به عنوان فرمانروایی عادل است. ابن‌خلدون در عباراتی که قاعدتاً از منابع کهن‌تر اخذ شده، ناصر اطروش را مردی نیک‌سیرت توصیف می‌کند که مانند او در روزگار دیده نشده است (همان: 3/ 458). ستایش امیران به عدالت نه صرفاً در متون معاصر آنان بلکه به صورت یک عبارت رسمی در منابع پسین، کمتر دیده می‌شود و این نکته که درباره اطروش به تکرار در منابع تاریخی آمده، نشانگر اعتباری است که وی از این جهت داشته است.
اما کتاب "الإبانة" چهره فقهی ناصر اطروش را که مورخان مطابق شیوه معمول خود بدان توجهی نداشته‌اند، ترسیم می‌کند. درباره تفکر فقهی ناصر اطروش و ویژگی‌های کلامی آن، در مقدمة نسخه‌برگردان حاضر شرحی آمده است. آرای فقهی ناصر کبیر که پایه فتاوای علمای زیدی شمال ایران از فرقه ناصریه بوده، رنگ و بویی کاملاً زیدی دارد. تنها شگفتی آن است که نجاشی وی را چونان یک عالم امامی می‌شناساند *، و البته این موضوع نیاز به کاوش‌های بیشتری دارد، چنانکه تحلیلی از این موضوع را در مقدمة همین اثر می‌توان دید.
آنچه پیش‌رو دارید، بخش‌هایی است از الإبانة که اثر مشهوری در فقه ناصر اطروش به‌شمار می‌رود و می‌تواند مبنای مطالعه‌ای گسترده در فقه زیدی باشد. همراه چاپ نسخه‌برگردانِ بخش‌های منتخب، لوح فشردة تصویر کامل نسخة خطی الإبانة نیز عرضه شده که مورد استفاده پژوهشگران خواهد بود. از محقق دانشمند جناب سیّد محمّد عمادی حائری، برای پیشنهاد چاپ عکسی این کتاب و نگارش مقدّمه‌ای ممتّع و راهگشا بر آن سپاسگزاریم. تردیدی نیست که تنها با چاپ و در اختیار گذاشتن این قبیل متون و نسخ مهم است که می‌توان زوایای تاریک تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی را نه تنها بر اساس آنچه در مرکز خلافت می‌گذشته، بلکه بر پایه آنچه در حاشیه‌ها و مرزهای دنیای اسلام رخ می‌داده، شناخت و تحلیل کرد.
*. علاوه بر نجاشی، «سید بن طاووس»، «سید مرتضی علم الهدی»، «شیخ بهایی» و «افندی اصفهانى» نیز بر امامی بودن ناصر اطروش تأکید دارند. (ر.ک: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ناصر کبیر (اطروش)؛ انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(ع)؛ 1392)