به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ نشست «عاشورا؛ به مثابه رسانه» با حضور «دکتر محمدحسین رجبی دوانی» در غرفه خبرگزاری ابنا در بیستمین نمایشگاه مطبوعات برگزار شد.
مشروح اظهارات دکتر محمد حسین رجبی دوانی مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام در نشست «عاشورا؛ به مثابه رسانه» در ادامه می‌آید:
ابنـا: بحث ما در خصوص نقش رسانه ای عاشوراء در ادامه فرهنگ تشیع است. چه چیزی باعث شد که فرهنگ عاشورا به نسل های بعدی برسد و چه رسانه ای توانست این کار را انجام بدهد؟
رجبی دوانی: از فردای واقعه عاشورا، پیام رسانی و اطلاع رسانی در خصوص این واقعه برای تبیین ابعاد این فاجعه آغاز شد و این کار هم به دست حضرت زینب(س) صورت گرفت، ایشان خطاب به پیکر امام حسین(ع) تعابیری به کار می بردند و با درد دل کردن با جد خود رسول اکرم(ص)، در مقابل چشمان سپاه دشمن، چنان فاجعه کربلا را از ابعاد احساسی بیان کردند که دوست و دشمن حتی خود عمر بن سعد گریه کردند.
پس از آن کاروان اسرای کربلا وارد کوفه شد، در حالی که «عبیدالله بن زیاد» نفس های مردم این شهر را در سینه حبس کرده بود و کسی جرات مخالفت را نداشت. حضرت زینب(س) در حال اسارت و در جمع انبوه مردم کوفه چنان سخن گفت و ابعاد جنایتی را که بر حق اسلام وارد شد، تبیین کرد که وضع کوفه به هم ریخت و مردم این شهر در حالی که بر سر خود می زدند، می گفتند که خودمان، خودمان را نابود کردیم. فضایی که حضرت زینب(س) با اطلاع رسانی خود ایجاد کرد، موجب شد که امام سجاد(ع) سخنانی ایراد کند که مردم پس از این شنیدن سخنان ایشان بگویند که ما آماده جنگیدن با دشمن شما هستیم و گذشته را جبران کنیم، اما امام سجاد(ع) به دلیل خیانت کوفیان، پیشنهاد آنها را نپذیرفتند، ولی سخنان ایشان بر مردم کوفه تاثیر بسیار زیادی گذاشت.
در جریان مجلس عبیدالله بن زیاد، امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) و اسرای کربلا برای تحقیر وارد مجلس شدند، اما حضرت زینب(س) جو را به گونه ای عوض کرد که این مجلس به مجلس تحقیر عبیدالله بن زیاد و تجلیل از اهل بیت(ع) مبدل شد تا جایی که عبیدالله به خاطر خشم زیاد فرمان قتل حضرت زینب(س) را صادر کرد که «عمرو بن حریث» مانع شد.
گرچه که این نابکاران فکر کرده بودند که با ایجاد چنین جنایتی پیروز شدند و بزرگترین تهدید کننده قدرتشان یعنی امام حسین(ع) نواده رسول خدا(ص) را از بین بردند، اما آنها نتیجه عکس گرفتند و افکار عمومی با پیام رسانی حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) کاملا بر ضد دستگاه خلافت چرخش پیدا کرد.
کوفه به دلیل سابقه حکومت امام علی(ع) و حضور فرزندان ایشان در این شهر، با این پیام رسانی ها به سرعت منفعل شد و مردم شهر کوفه متوجه گناه خود شدند، اما مردم شام چنین شناختی را نسبت به اهل بیت(ع) نداشتند و به گونه ای برای آنها جا افتاده بود که جز بنی امیه پیامبر اسلام خویشاوندی نداشته است، وقتی که این مردم به اهانت به کاروان اسرا جلو آمدند، امام سجاد(ع) در جایی که مردمش هیچ شناختی نسبت به این بزرگواران ندارند و حتی نسبت به اهل بیت(ع) کینه دارند، با سخنان خود تحولی را در مردم شام به وجود آوردند. یک پیرمرد شامی در ابتدای ورود کاروان اسرا اظهار خوشحالی می کرد که خداوند خلیفه یعنی یزید را بر دشمنانش پیروز کرد، همین پیرمرد چنان از سخنان امام سجاد(ع) منقلب شد که از یزید اعلام برائت کرد و به حقیقت اهل بیت(ع) اعتراف کرد که جان خودش را هم در این راه داد.
پس از ورود کاروان اسرا، یزید جشن پیروزی گرفت و حتی مهمانانی از کشورهای اطراف را دعوت کرد. یزید در ابتدای مجلس شادی اشعاری را سرود که وحی را انکار می کرد و او در این اشعار می گوید که انتقام جنگ بدر را از بنی هاشم گرفته است. اما با سخنان کوبنده حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) چنان وضعیت تغییر می کند که خود یزید از عملکرد عبیدالله بن زیاد اعلام برائت می کند و می گوید اگر خودم با امام حسین(ع) روبرو می شدم، نمی گذاشتم که کار به اینجا برسد، البته او دروغ می گفت، ولی این سخن یزید، عمق اطلاع رسانی و پیام رسانی حضرت زینب(س) و امام سجاد را می رساند که چقدر سخنان آنان تاثیرگذار بوده است که حتی خلیفه غاصب مجبور شد از عملکرد عامل خود اعلام برائت کند. حتی کار به جایی می رسد که در زمان نماز گروهی از اهل شام و مهمانان یزید حاضر به اقتدای او نمی شوند و صحنه را ترک می کنند. این گونه شد که جشن یزید تبدیل به محفل بیان فضیلت های اهل بیت(ع) و حقانیت آنها می شود.
حضرت زینب(س) پس از بازگشت به مدینه همین روش را ادامه داد. غیر از سخنرانی ها و افشاگری ها اهل بیت(ع) اشعاری که شعرای شیعه در تبیین فاجعه کربلا و حقیقت و مظلومیت امام حسین(ع) سرودند، نقش زیادی را در انعکاس وسیع این حماسه اهل بیت(ع) داشت. همچنین در طول زمان نگارش مقتل هایی که برای این حرکت عظیم امام حسین(ع) نگاشته شد، به ماندگاری این حرکت کمک شایانی کرد.
ابنـا: در کار رسانه عنوان می شود که برای تاثیرگذاری بیشتر دست به کارهایی زده می شود که نه اخلاقی و نه شرعی است و برخی افراد رسانه ای را موفق می دانند که دست به چنین کارهایی بزند. نوع اطلاع رسانی حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) چه ویژگی های بارزی داشت که این قدر تاثیر گذار بود و پیام آنها تا به امروز هم رسیده است؟
رجبی دوانی: اهل بیت(ع) به گونه ای افکار عمومی را خطاب قرار می دادند که اگر کسی دین داشته است، ولی منحرف شده باشد، این سخنان دینداری او را تکان بدهد، اگر کسی دین ندارد، اما اندکی غیرت داشته باشد، غیرت او با سخنان این بزرگواران تکان می خورد و حتی اگر فردی غیرت هم نداشته باشد، ولی بهره ای از عواطف و احساسات برده باشد، سخنان این بزرگواران عواطف آنها را تحت تاثیر قرار می داد. آن بزرگواران پس از عاشورا این مطلب را تبیین کردند که شما نواده رسول خدا(ص) را دعوت کرده بودید و تعهد جانفشانی و بذل خونتان را در راهش کردید، اما نه تنها این کار را نکردید، بلکه مهمان خودتان را غریبانه محاصره کردید و آب را بر روی او بستید و حتی صدای استغاثه اش را نشنیدید و او را مظلومانه به شهادت برسانید، کسانی که اندکی بهره ای از مردانگی داشتند، با این سخنان منقلب و متحول می شدند. این بزرگواران در عین اینکه بازی های رسانه ای امروز را نداشتند، صرفا با بیان حقیقت و مخاطب قرار دادن هر طیفی براساس باورها و ارزش هایش، از آن راه وارد شدند و آنها را اینگونه متحول کردند.
ابنـا: تا به چه اندازه می توان از ویژگی هایی که بیان کردید، در رسانه امروز برای بیان حقیقت بدون استفاده از شیوه های رسانه ای غرب استفاده کرد؟
رجبی دوانی: این واقعا شدنی است که حقیقت را بیان کنیم. در دنیا با وجود تمام تغییر و تحولاتی که نسبت به گذشته پدید آمده است، گروهی به دین پایبند هستند، گروهی دیگر احساسات و عواطف برایشان اصل است، گروهی غیرت دارند، گروهی انسانیت برایشان مطرح است و گروهی هم جوانمردی برایشان مهم است. ما یک حقیقت را می توانیم از ابعاد گوناگون مطرح کنیم، اقلیت های دینی در داخل ایران برای امام حسین(ع) احترام قائل هستند و آنها به این بزرگوار متوسل می شوند. آنها از راه دین امام حسین(ع) وارد نشدند، بلکه از طریق بحث جوانمردی و احساسات به امام حسین(ع) علاقه مند شدند. هر کسی هر دینی که داشته باشد، متوجه حقیقت امام حسین(ع) می شود و به ایشان احترام می گذارد. امروز هم می توان در عرصه رسانه از این راه ها و بدون دست زدن به بازی های رسانه ای که همراه با پنهان کردن بخشی از حقیقت تاثیر گذار باشند، روی مخاطبان تاثیر گذاشت.
ابنـا: کدام یک از این روش ها تاثیرگذارتر است؟
رجبی دوانی: وقتی حقیقت به صورت هنرمندانه بیان می شود، اثرگذار است. اگر کسی از طریق دین به دنبال تاثیرگذاشتن بر مخاطبان دیندار باشد، باید هنر این کار را داشته باشد. اگر فردی می خواهد غیرت و جوانمردی شخص دیگری را تحریک کند، باید هنر تحریک جوانمردی افراد را داشته باشد. مهم این است که امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) این هنر را به خوبی داشتند و آن را عملی کردند. یزید در مجلس خود خطاب به حضرت زینب(س)گفت که آیا دیدی که خداوند با عزیزان تو چه کرد؟ حضرت زینب(س)جمله کوبنده ای فرمودند، ایشان گفتند که من جز زیبایی چیز دیگری را ندیدم. جواب ایشان بسیار کوبنده و تاثیرگذار بود و حریف را از صحنه خارج کرد. سخنان ارزشمند حضرت زینب(س) همه را به احترام منطق ایشان واداشت. یک فرد بسته به هنری که در اطلاع رسانی دارد، بر روی دیگران تاثیر می گذارد.
اهل بیت(ع) برترین الگوهای بشری هستند و ما که خود شیعه را می دانیم، باید در مسائل فردی و اجتماعی از پیشوایان برتر خود تبعیت کنیم. از جمله ما در بعد رسانه ای هم می توانیم از اهل بیت(ع) تبعیت کنیم و شیوه آن بزرگواران را به عنوان بهترین راهکار مدنظر خود قرار بدهیم.
ابنـا: آیا ائمه معصومین(ع) هم مخاطب شناسی داشتند؟
رجبی دوانی: اهل بیت(ع) هم مخاطب شناسی قوی ونیرومندی داشتند و هم هنرمندانه هر طیفی را با هر نگاهی تحت تاثیر قرار دادند و آنها را وا می داشتند که ضمن پشیمانی از عملکرد خود و ابراز برائت از حاکمان ظالم، به اهل بیت(ع) احترام بگذارند.
قاعده ای است که هدف وسیله را توجیه نمی کند، شاید به ظاهر در برخی از موارد بگوییم که اگر اهل بیت(ع) به این قاعده عمل نمی کردند، به مشکل برنمی خوردند، اما این بزرگواران اصول خود را فدای رسیدن به نتیجه نمی کردند.
ابنـا: امروز داعش چهره ی بدی را از اسلام نشان می دهند، چهره افرادی که خونریز هستند و رسانه های غربی توحش وحشتناکی را به اسم اسلام منعکس می کنند. ما چقدر می توانیم از مظلومیت اهل بیت(ع) در واقعه عاشورا استفاده کنیم و این مظلومیت را به جهان منعکس کنیم که داعشی ها همان ادامه نسل یزید هستند؟
رجبی دوانی: این کار وظیفه رسانه ها است که آن چهره رحمانی و پرعطوفت اسلام را که در سیره اهل بیت(ع) تجلی دارد، منعکس کنند. رسانه ها باید حقیقت اهل بیت(ع) که اسلام واقعی در مسیر این بزرگواران بوده است، را برای مخاطبان غیر مسلمان تبیین کنند و بطلان و خیانت جریان های فاسد و پست تکفیری را ثابت کنند.
شما می بینید که در منطق شیعه حتی محکوم به یک اعدام هم به صورت خودسرانه نباید کشته شود، بلکه اعدام افراد باید با اذن حاکم شرع باشد. احتجاجات و سخنان امام حسین(ع) از این باب نبود که جلوی کشته شدن خودشان را بگیرند، بلکه ایشان به دنبال نجات جامعه از شقاوت و بدبختی و هدایت آنها بود. ایشان به سپاهیان عمر بن سعد فرمودند که شما با دست زدن به کشتن مظلومان به خصوص فرزند رسول خدا(ص) عذاب سنگین الهی را برای خودتان خواهید خرید. اشخاصی همچون عبدالله بن عمر و عبیدالله بن حر الجعفی به رغم دعوت امام حسین(ع) ایشان را یاری ندادند، اما ایشان باز هم نگران سرنوشت آنها وعذاب خداوند بودند و به آنها گفتند که پس، از اینجا دور شوید تا صدای استغاثه ما اهل بیت(ع) را نشوید که اگر کسی این صدا را بشنود و ما را یاری نکند، عذاب سنگینی می شود.
عملکرد امام حسین(ع) را در برابر عملکرد گروه های تکفیری قرار بدهید که این گروه ها افراد را به صرف کوچکترین اتهامی و بدون داشتن صلاحیت، اعدام می کنند. این افراد مدعی پیروی از سنت پیامبر(ص) هستند، این در حالی است که رسول اکرم(ص) در حج وداع به صراحت فرمودند که هیچ کس حق ندارد که به ناحق خون مسلمان دیگری را بریزد. اما تکفیری ها به صرف یک اتهام و اختلاف، افراد را مرتد اعلام می کنند، در حالی که آن افراد شهادتین را می گویند.
پیامبر شهادتین دروغین ابوسفیان که فردی فاسد بود را قبول کرد و قلم عفو بر گذشته او کشید، کسی که خود را پیرو پیغمبر(ص) می داند، نباید مسلمانی که شهادتین می گوید، را به صرف اختلاف نظر بکشد. تکفیری ها حتی به فرزندان کوچک هم رحم نمی کنند و آنها را به جرم شیعه بودن به قتل می رسانند. با تبیین واقعه کربلا و بیان مظلومیت اهل بیت(ع)، مخاطب می فهمد که حقیقت اسلام در راه اهل بیت(ع) بوده است و این جانیان پست شقی هیچ ارتباطی با اسلام ندارند، اگرچه که نماز می خوانند و روزه می گیرند. ما در واقعه کربلا تبهکاری به اسم «شبث بن ربعی» را داریم که حافظ کل قرآن بود و نمازی خواند که در رکعت اولش سوره بقره و در رکعت دومش سوره آل عمران را خواند، او حتی در کوفه مسجد داشت، اما در کربلا فرمانده پیاده نظام سپاه عمر بن سعد بود و دستش به خون شهدای کربلا آغشته است. شبث احتجاجات امام حسین(ع) را قبول نمی کند، امام او را به اسم صدا می کند، اما او امام حسین(ع) را رد می کند. اگر این موارد تبیین شود، مخاطب گرچه غیرمسلمان باشد، به حقیقت پی می برد.
ابنـا: ضرورت وجود یک رسانه که مبلغ فرهنگ شیعه باشد، تا چه حد احساس می شود؟ با توجه به اینکه خبرگزاری ابنا وجود دارد که اخبار شیعه را به 20 زبان دنیا ترجمه می کند. در فضایی که چنین تبلیغات سوئی علیه شیعه می شود، رسالت چنین رسانه ای تا چه حد سنگین است؟
رجبی دوانی: اکنون اسلام و مذهب حقه شیعه آماج دشمنی های فراوان است. از یک طرف با انقلاب اسلامی و شعارها و آرمان های انقلاب، تمدن غرب احساس خطر کرد و اسلام و تمدن اسلامی را رقیب بسیار نیرومندی برای خود دیده است و غرب بیش از آنچه که برای مقابله با رقیب قبلی خود یعنی ابرقدرت شرق هزینه کرده بود، اکنون بر علیه اسلام خرج می کند. کمونیسم چون مبانی اش الحادی بود، همه چیز را در دنیا می دید، اما اسلام ارزش های معنوی را در خود جای داده است. اگر چه مسلمانان از نظر مولفه های امروزی همچون اقتصاد و صنعت عقب هستند، اما ظرفیت قوی ارزش های اسلامی تمدن غرب را به چالش کشیده است و آنها به هر قیمتی به دنبال این هستند که اسلام را از صحنه سیاست مسلمانان دور کنند.
صهیونیسم هم همه تلاش خود را برای مقابله با اسلام به کار گرفته است و غیر از دشمنان که اساس اسلام را تهدید می کنند، جریان های سلفی و تکفیری هم به جنگ شیعه و مکتب اهل بیت(ع) آمدند، لذا رسانه های معتقد و پایبند به ارزش های شیعی وظیفه ای سنگینی دارد و آنها جهاد بزرگی را در عرصه رسانه ای انجام می دهند. به نظر من جهاد رسانه ای امروز از بزرگترین جهادها است و به مراتب از جنگ سخت و جهاد نظامی که در جبهه ها وجود داشت، سنگین تر است. مقام معظم رهبری در تعبیری فرمودند که جنگ نرم وجود دارد، جنگ نرم جبهه ای حساس تر و مهم تر از جنگ سخت است و رسانه های معتقد به عنوان ابزارهای اصلی برای دفاع از جبهه حق می توانند نقش آفرینی کنند.
ابنـا: جریان تکفیری و در راس آن گروه داعش که منتسب به مذهب وهابی هستند، چهره خشنی از اسلام نشان می دهند. در بین شیعیان هم برخی اصرار به قمه زنی دارد در حالی که این کار ریشه در سیره اهل بیت(ع) ندارد و آنها کسانی را که با این عمل مخالف می کنند، مخالف عزاداری می نامند. لطمه ای که این افراد به فرهنگ شیعه و پیام کربلا در این دوره می زنند، چگونه می بینید ؟ چه توصیه ای به آنها دارید؟
رجبی دوانی: در مواردی که جایز و مشروع هم باشد، اما وهن اسلام از نظر دشمن تلقی شود و بزرگان دین و مراجع عظام آن را صلاح ندانند، باید به نظر مراجع توجه کرد. اگر به دین اعتقاد داریم، باید از سخنان بزرگان اطاعت کنیم. اما گروهی خودسرانه بدون درنظرگرفتن مصالح مذهب حقه تشیع و بدون ملاحظه اینکه دشمنان در کمین هستند به شیعه آسیب می زنند و اقداماتی را انجام می دهند که آب را به آسیاب دشمن می ریزند. این اقدامات خودسرانه نه تنها خدمت به مکتب اهل بیت(ع) نیست، بلکه خیانت محض است، به ویژه در موقعیتی که یک نظام الهی تشکیل شده است. اگر کسی خود را شیعه و منتظر ظهور می داند، برخلاف نظر نائب امام زمان(عج) و ولی امر، نباید روشی را در پیش بگیرد که به نام دفاع از اساس تشیع و شعائر شیعی، دقیقا به دشمنان اسلام و ولایت خدمت کند و دل امام زمان(عج) را به درد آورد. نمی توان گفت که ما منتظر امام زمان(عج) هستیم، اما در برابر نائب ایشان نافرمانی کنیم، آن هم در چیزهایی که به حیثیت شیعه برمی گردد، حتی اگر مشروع و جایز باشد.
اما قمه زنی مبنایی ندارد، حتی آن مطلبی که گفته شده است حضرت زینب(س) سر خودشان را به چوب محمل زدند، از اساس غلط و غیر واقعی است. این بزرگواران را پس از اسارت بر شترهای بدون جهاز سوار کردند و چارچوبی وجود نداشته است که آن بزرگوار سرشان را بر محمل بکوبد. امام حسین(ع) به حضرت زینب(س) سفارش می کند که مبادا صبر خودت را از دست بدهی. زمانی که سر امام حسین(ع) در جلوی عبیدالله بن زیاد قرار داشت و او قصد سوزاندن قلب حضرت زینب(س) را داشت. اما این بزرگوار در مقابل عبیدالله بن زیاد فرمودند که جز زیبایی چیزی ندیدم. آن وقت چطور ممکن است که حضرت زینب(س) با دیدن سر بر نیزه چنین بی تابی از خود نشان بدهد ؟ این کار در شان حضرت زینب(س) نیست و با سیره آن بزرگوار مطابقت ندارد. این چیزی که مبنای قمه زنی قرار دادند، غیر واقعی است و راوی این واقعه هم آدم موثقی نیست.
.........................
پایان پیام/226