خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا / سرویس صفحات فرهنگی:
روز ۲۳ ربیع الاول سالروز ورود حضرت فاطمه معصومه(س) به قم شمرده می شود. به این مناسبت زندگی نامه کوتاهی از این بانوی گرامی به خوانندگان ابنا تقدیم می گردد:
حضرت فاطمه معصومه(س) مشهور به کریمه اهل بیت(ع)، دختر امام موسی بن جعفر الکاظم(ع)، از بانوان برجسته و بافضیلت خاندان اهل بیت (ع) و از جمله امامزادگان مدفون در شهر قم است که زیارت مرقد او نزد شیعیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است به طوری که پاداش زیارتش را بهشت برشمرده اند.
ایشان در مدینه به دنیا آمد و در سال ۲۰۱ هجری قمری به قصد دیدار برادرش امام رضا (ع) در طوس، وارد ایران شد؛ اما در میانه راه، به علت بیماری، در شهر قم درگذشت.
بزرگان و عالمان دینی، ویژگی‌های شخصیتی و مذهبی وی را ستوده و از او روایاتی نیز نقل کرده‌اند.
ولادت و نسب
در منابع متقدم، ذکری از روز ولادت حضرت معصومه (س) نیامده است؛ ولی منابع متأخر ولادت ایشان را در اول ذی القعده سال ۱۷۳ق. در شهر مدینه می‌دانند.[۱] در دقت این تاریخ، تردید جدی وجود دارد.
شیخ مفید، در بین فرزندان دختر امام کاظم(ع) دو دختر را به نام‌های فاطمه صغری و فاطمه کبری ذکر می‌کند.[۲] ابن جوزی، در شمارش فرزندان امام کاظم(ع) علاوه بر این دو، از فاطمه وُسطی و اُخری نیز نام می‌برد.[۳] مادر وی نجمه خاتون است که مادر امام رضا(ع) هم می‌باشد.[۴]
اسماء و القاب
«معصومه» مشهورترین نام یا لقب این بانو است . این نام، از روایتی منتسب به امام علی بن موسی الرضا(ع) اخذ شده است که فرمود: هر کس معصومه را در قم زیارت کند مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.[۵] همچنین نقل شده که وی خود را معصومه، خواهر امام رضا(ع) معرفی کرده است.[۶] از القاب وی می‌توان به طاهره، حمیده، بِرّه، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده، آخت الرضا اشاره کرد.[۷] در زیارتنامه ای، از دو لقب صدیقه و سیدة نساءالعالمین نیز یاد شده است.[۸] حضرت معصومه امروزه به کریمه اهل بیت(ع) شهرت دارد.
ویژگی‌های شخصیتی
در منابع و متون دینی، این گونه نقل شده است که در میان فرزندان کثیر موسی بن جعفر(ع) پس از امام رضا(ع) کسی هم‌پای معصومه نمی‌باشد.[۹] شیخ عباس قمی می‌گوید: در میان دختران موسی بن جعفر(ع) افضل آنان سیده جلیله معظمه، فاطمه است که به معصومه شهرت دارد.[۱۰]
امام خمینی در قصیده‌ای که شامل ۴۴ بیت است او را با حضرت زهرا(س) مقایسه کرده و در بخشی از آن می‌گوید:
دختر چون این دو در مشیمه قدرت نامد و ناید دگر هماره مقدر
آن یک امواج علم را شده مبــدأ ویـن یک افواج حلم را شده مصدر
آن یک در عالم جلالت کعبه وین یک در ملک کبریایـی مشــعر
لم یلدم بسته لب و گرنه بگفتم دخت خدایند این دو نور مطهر
آن یک خاک مدینه کـرد مزین صفحه قم را نمود این یک انور
خاک قم این کرد از شرافت جنت آب مدینه نموده آن یک کوثر[۱۱]
مقام علمی
در باب مکانت علمی حضرت معصومه(س) نقل شده است که روزی عده ای از شیعیان وارد مدینه شدند و پرسش‌هایی داشتند که می‌خواستند آنها را از محضر امام کاظم(ع) بپرسند؛ اما ایشان در سفر بود. از این رو فاطمه معصومه(س) پاسخ آن پرسش‌ها را نوشت و به آنها تسلیم نمود. آنها از مدینه خارج شده و در بیرون شهر با امام(ع) مصادف شدند. هنگامی که امام(ع) پرسش‌های آنان و پاسخ‌های معصومه(س) را مشاهده کرد، سه بار فرمود: «فِداها اَبوها» یعنی: پدرش به فدایش باد.[۱۲]
همچنین از فاطمه معصومه(س) در جایگاه راوی، احادیثی نقل شده است که می‌توان به حبّ آل محمد(ص)،[۱۳] مقام امام علی(ع) و شیعیان وی [۱۴] اشاره کرد.
عدم ازدواج
بنابر آن چه یعقوبی نقل می‌کند، امام موسی بن جعفر(ع) وصیت فرمود دخترانش ازدواج نکنند[۱۵] اما برخی این خبر را مجعول دانسته و آن را رد می‌کنند.[۱۶]
در وصیت امام کاظم(ع)، تبعیت همه فرزندان از امام رضا(ع) تأکید شده و آمده است: هیچ یک از دخترانم را نباید برادران مادری، سلاطین و یا عموهایشان شوهر دهند، مگر با نظر و مشورت رضا. اگر بدون اجازه او به چنین کاری اقدام کنند، با خدا و رسول خدا(ص) مخالفت ورزیده‌اند و در سلطنت خدا منازعه نموده‌اند؛ زیرا او به مصالح قومش در امر ازدواج آگاه تر است. پس هر کسی را او بخواهد تزویج می‌کند و هر کسی را او نخواهد تزویج نمی‌کند.[۱۷]
اما نظر دقیق تر درباره عدم ازدواج حضرت معصومه(س) این است که از آنجا که در دوران هارون الرشید و مأمون، شیعیان و علویان و به ویژه امام کاظم(ع) مورد سخت‌ترین فشارها و آزارها بودند و ارتباطات اجتماعی آنان بشدت محدود بود، کسی جرات نزدیک شدن به خاندان اهل بیت(ع) را پیدا نمی‌کرد؛ چه رسد به آنکه با آنان پیوند نیز برقرار سازد.
هجرت به ایران و ورود به قم
صاحب کتاب تاریخ قم می‌گوید: در سال ۲۰۰ مأمون خلیفه عباسی، امام علی بن موسی الرضا(ع) را از مدینه به مرو به جهت ولیعهدی آن جناب طلب نمود و خواهر ایشان در سال ۲۰۱ به قصد دیدار برادر راهی مرو شد.[۱۸] گفته شده حضرت فاطمه معصومه(س) پس از دریافت نامه برادرش، خود را آماده سفر نمود.[۱۹] ایشان با کاروانی از بستگان و خویشانِ خویش راهی ایران شد. چون به ساوه رسیدند دچار جنگ سختی با دشمنان اهل بیت شدند و همه برادران و برادرزادگان وی به شهادت رسیدند. فاطمه معصومه پس از دیدن جنازه‌های غرقه به خون عزیزانش به سختی بیمار شد.[۲۰] وی پس از این جریان، خادم خود را امر فرمود که او را به قم ببرد.[۲۱]
قول دیگر آن است چون خبر بیماری ایشان به آل سعد رسید تصمیم به آن گرفتند خدمت ایشان رسیده و از وی درخواست کنند تا به قم بیایند. در این میان موسی بن خزرج از اصحاب امام رضا(ع) بر این امر تقدم جست و خدمت فاطمه معصومه رسید. مهار شتر ایشان را گرفت و ایشان را وارد قم ساخت و در خانه خویش منزل داد.[۲۲]
در بعضی از منابع متأخر روز ورود حضرت معصومه (س) را ۲۳ ربیع الاول دانسته‌اند.[۲۳] فاطمه معصومه ۱۷ روز در این خانه ساکن و به عبادت و راز و نیاز مشغول بود. اکنون عبادت گاه ایشان در منزل موسی بن خزرج در شهر قم، به «ستیه» یا «بیت النور» مشهور است.[۲۴]
درگذشت
از سالروز وفات حضرت معصومه(س) نیز در منابع متقدم خبری نیست؛ ولی منابع متأخر سالروز وفات ایشان را در روز ۱۰ ربیع الثانی سال ۲۰۱ هجری قمری در ۲۸ سالگی عنوان کرده‌اند.[۲۵] برخی نیز روز ۱۲ ربیع الثانی را نقل کرده‌اند.[۲۶] برخی محققان معتقدند که هر دو تاریخ، تخمینی است.
شیعیان پیکر او را تشییع کرده و در منطقه ای به نام بابلان (حرم کنونی) که متعلق به موسی بن خزرج بود به خاک سپردند.
نقل شده است هنگامی که قبر مهیا گردید در این که چه کسی وارد قبر شود به مشورت پرداختند و در پیرمردی پرهیزگار به نام "قادر" به توافق رسیدند. پس کسی را به دنبالش فرستادند که ناگاه دو سواره با نقاب بر چهره از جانب ریگزار آمدند و به تجهیز وی پرداختند. آن دو پس از پایان مراسم دفن، بدون این که با احدی سخن بگویند، بر اسب‌های خود سوار شده و از محل دور شدند.[۲۷]
پس از دفن حضرت(س) موسی بن خزرج سایبانی از بوریا بر فراز قبر وی قرار داد تا در سال ۲۵۶ که زینب دختر امام جواد(ع) برای زیارت مزار عمه خویش به قم آمد و قبه ای بر فراز آن بنا کرد.[۲۸]
فضیلت زیارت
در فضیلت زیارت حضرت معصومه(س) احادیثی از ناحیه ائمه معصومین(ع) وارد شده است. امام صادق(ع) می‌فرماید: خدا را حرمی است و آن مکه است، رسول خدا(ص) را حرمی است و آن مدینه است، امیر مؤمنان(ع) را حرمی است و آن کوفه است، ما اهل بیت(ع) را حرمی است و آن قم است.[۲۹]
روایت دیگری از امام صادق(ع) که می‌فرماید: در قم، بانویی از فرزندان من که نامش «فاطمه دُخت موسی» است رحلت می‌کند و با شفاعت او همه شیعیانِ ما وارد بهشت می‌شوند.[۳۰] و در بیانی دیگر زیارت او معادل بهشت نقل شده است.[۳۱]
در حدیثی از امام رضا(ع) آمده است که هر کس او را زیارت کند مرا زیارت کرده است.[۳۲] و در فرمایشی دیگر می‌فرماید: بهشت از آن اوست.[۳۳]
امام جواد(ع)می‌فرماید : هرکس قبر عمّه‌ام حضرت معصومه سلام اللّه علیها را با علاقه و معرفت در قم زیارت کند، أهل بهشت خواهد بود.[۳۴][۳۵]
پانویس
1. مستدرک سفینه البحار، ج ۸ ، ص ۲۶۱ .
2 . الارشاد، ج ۲ ، ص ۲۴۴ .
3. تذکرة الخواص، ص ۳۱۵ .
4. پرش به بالا ↑ دلائل الامامه، ص ۳۰۹ .
5. ریاحین الشریعة، ج ۵ ، ص ۳۵ .
6. دارالسلام، ج ۲ ، ص ۱۷۰ .
7. انوار المشعشعین، ج ۱ ، ص ۲۱۱ .
8. زبدة التصانیف، ج ۶ ، ص ۱۵۹ .
9. تواریخ النبی و الآل، ص ۶۵ .
10. منتهی الآمال، ج ۲ ، ص ۳۷۸ .
11. بنیاد اندیشه اسلامی.
12.کریمه اهل بیت، ص ۶۳/ و ۶۴ به نقل از کشف اللئالی.
13. العوالم، ج ۲۱ ، ص ۳۵۴ .
14. بحارالانوار، ج ۶۵ ، ص ۷۶ .
15. تاریخ یعقوبی، ج ۳ ، ص ۱۵۱ .
16. حیاة الامام موسی بن جعفر، ج۲ ، ص ۴۹۷ .
17. کافی، ج ۱ ، ص ۳۱۷ .
18. الغدیر، ج ۱ ، ص ۱۷۰ .
19. من لایحضره الخطیب، ج ۴ ، ص ۴۶۱ .
20. قیام سادات علوی، ص ۱۶۰ .
21. تاریخ قم، ص ۱۶۳ .
22. بحارالانوار، ج ۴۸ ، ص ۲۹۰ .
23. حضرت معصومه، فاطمه دوم ،ص۱۱۱
24. منتهی الآمال، ج ۲ ، ص ۳۷۹ .
25. انجم فروزان، ص ۵۸ - گنجینه آثار قم، ج ۱ ص ۳۸۶ .
26. مستدرک سفینة البحار، ص ۲۵۷ .
27. تاریخ قم، ص ۱۶۶ . بحارالانوار، ج ۴۸ ، ص ۲۹۰
28. منتهی الآمال، ج ۲ ، ص ۳۷۹ .
29. بحارالانوار، ج ۴۸ ، ص ۳۱۷ .
30. مستدرک سفینة البحار، ص ۵۹۶ . النقض، ص ۱۹۶ .
31. بحارالانوار، ج ۵۷ ، ص ۲۱۹ .
32. ریاحین الشریعة، ج ۵ ، ص ۳۵ .
33. عیون اخبارالرضا(ع)، ج ۲ ، ص ۲۷۱ . مجالس المؤمنین، ج ۱ ، ص ۸۳
34. کامل الزیارات، ص ۵۳۶ ، ح ۸۲۷
35. بحارالانوار، ج ۱۰۲ ، ص ۲۶۶ .
منابع
نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینه البحار، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ ق.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، بیروت: دار المفید، ۱۴۱۴ ق.
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، قم، ۱۴۱۳ ق.
محلاتی، ذبیح الله ، ریاحین الشریعه، تهران، بی تا.
نوری، میرزا حسین نوری، دارالسلام، قم، بی تا.
کاتوزیان، محمد علی بن حسین، انوار المشعشعین، چاپ سنگی، تهران، بی تا.
خوانساری، مولی حیدر، زبده اتصانیف، قم، ۱۴۱۵ ق.
تستری، محد تقی، تورایخ النبی و الآل، تهران، ۱۳۹۱ ق.
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، قم: جامعه مدرسین، ۱۴۲۲ ق.
مهدی پور، علی اکبر، کریمه اهل بیت، قم.
یعقوبی، ابن واضح اخباری، تاریخ یعقوبی، نجف، ۱۳۸۴ ق.
قرشی، باقر شریف، حیاة الإمام موسی بن جعفر علیهما السلام، بیروت: دار البلاغة، ۱۴۱۳ ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران:دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ ش.
امینی، علامه عبدالحسین،الغدیر، ترجمه: جمعی از نویسندگان، تهران: بنیاد بعثت، بی تا.
بحرانی، شیخ عبدالله، عوالم، قم، ۱۴۰۹ ق.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
داخل بن سید، سید حسین، من لایحضره الخطیب، بیروت، ۱۴۱۲ ق.
تشید، علی اکبر، قیام سادات علوی، تهران، ۱۳۳۱ ش.
ناصر الشریعه، محمد حسین، تاریخ قم، بی جا: علامه طباطبایی، ۱۳۸۳ ش.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا،بیروت: مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ ق.
شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، بی تا.
قزوینی رازی، عبدالجلیل، النقض، تهران، ۱۳۵۸ ش.
سایت wikishia.net
........
پایان پیام/156