به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ مقولهٔ حج به عنوان فریضهٔ بزرگ اسلام و ازجمله مهم‌ترین شعائر دین و به عنوان ارزشمندترین اعمال برای قرب خداوند متعال مورد توجه می‌باشد. بنابراین مراسم پرشکوه حج همچون عبادات دیگر دارای برکات و آثار فراوانی در فرد و نیز جامعه اسلامی است که اگر طبق برنامه صحیح انجام پذیرد و از آن بهره‌برداری درستی شود می‌تواند هر سال منشأ تحوّل تازه‌ای در جوامع اسلامی گردد.
از این رو لزوم تبیین مهم‌ترین مؤلفه‌های مناسک ارزشمند حج با بهره گیری از آراء و اندیشه‌های مرجع عالی‌قدر آیت الله مکارم شیرازی می‌تواند به عنوان منشوری جامع در چیستی فریضهٔ حج و ترسیم راهکارهای بهره گیری از برکات این عمل عبادی در ابعاد مختلف مورد نظر قرار گیرد که در این نگاشته به مخاطبان ارائه می‌گردد.
تأملی در چیستی فریضۀ حج
۱. حج؛ بزرگ‌ترین رکن اسلام
آیت الله مکارم شیرازی در تبیین چیستی ماهیت فریضۀ حج فرمودند: یکی از بزرگ‌ترین ارکان اسلام در نظر شیعه حج است، حج در حقیقت یک نوع جهاد بدنی و مالی است، بلکه حج جهاد معنوی است همان طور که جهاد، حج حقیقی می‌باشد و با دقت در اسرار و آداب این دو دستور اسلامی یک نوع وحدت و هماهنگی در میان آن دو به خوبی احساس می‌گردد.
۲. چگونگی وجوب حج
هم چنین معظم له با تبیین شرایط وجودی تحقق این فریضه برای مسلمانان فرمودند: در صورتی که شرایط عمومی از قبیل "بلوغ و عقل" و شرایط خصوصی از قبیل مستطیع بودن (داشتن زاد، توشه، مرکب، سلامت بدن و امنیت راه) در انسان جمع باشد حج یک مرتبه در تمام عمر واجب میشود، البتّه وجوب آن وجوب فوری است و نمیتوان آن را تأخیر انداخت.
۳. حج؛ نماد مساوات بندگان الهی
مرجع و مفسر عالی‌قدر جهان تشیع در تشریح این فریضه مهم فرمودند: مراسم حج از جمله عبادت‌های دسته جمعی است که با تجرّد کامل و وارستگی مطلق، تنها با پوشیدن دو قطعه پارچه ساده آغاز می‌گردد، نشانه مساوات بندگان الهی در پیشگاه اوست و این یکی از آمال بزرگ انسانی است که روزی انسانهای جهان عوامل برتریهای موهوم را مانند نژاد، زبان، رنگ و ثروت را کنار گذارده، همگی خود را در برابر خدا مساوی و برابر بدانند. عمل حج از عبادتهایی است که به اینهدف تحقّق میبخشد و موجب میشود که افراد با ایمان امتیازات اجتماعی را وسیله برتری خود ندانند.
۴. تبیین معرفتی حج ابراهیمی
سفر حج در حقیقت یک هجرت بزرگ است، یک سفر الهی است، یک میدان گسترده خودسازی و جهاد اکبر است.
مراسم حج در واقع عبادتی را نشان میدهد که عمیقاً با خاطره مجاهدات ابراهیم و فرزندش اسماعیل و همسرش هاجر آمیخته است و ما اگر در مطالعات در مورد اسرار حج از این نکته غفلت کنیم، بسیاری از مراسم آن به صورت معما در میآید، آری کلید حل این معما توجه به این آمیختگی عمیق است.
هنگامی که در قربانگاه در سرزمین منی میآئیم... مساله قربانی ابراهیم را به خاطر میآوریم که عزیزترین عزیزانش و شیرینترین ثمره عمرش را در این میدان در راه خدا ایثار کرد، و بعداً سنتی به عنوان قربانی در منی به وجود آمد، به فلسفه این کار پی میبریم.
هنگامی که به سراغ جمرات (سه ستون سنگی مخصوصی که حجاج در مراسم حج آن‌ها را سنگباران میکنند و در هر بار هفت سنگ با مراسم مخصوص به آن‌ها میزنند) ...به خاطر میآوریم این‌ها یاد آور خاطره مبارزه ابراهیم قهرمان توحید با وسوسههای شیطان است که سه بار بر سر راه او ظاهر شد و تصمیم داشت او را در این میدان" جهاد اکبر" گرفتار سستی و تردید کند، اما هر زمان ابراهیم قهرمان او را با سنگ از خود دور ساخت.
هنگامی که به" صفا" و" مروه" میآئیم و میبینیم گروه گروه مردم از این کوه کوچک به آن کوه کوچک‌تر میروند، و از آنجا به این باز میگردند، و بی آنکه چیزی به دست آورده باشند این عمل را تکرار میکنند، گاه میدوند، و گاه راه میروند...داستان سعی و تلاش آن زن با ایمان" هاجر" را برای نجات جان فرزند شیرخوارش اسماعیل در آن بیابان خشک و سوزان به خاطر میآوریم که چگونه بعد از این سعی و تلاش خداوند او را به مقصدش رسانید، چشمه زمزم از زیر پای نوزادش جوشیدن گرفت، ناگهان چرخ زمان به عقب بر می‌گردد، پردهها کنار میرود، و خود را در آن لحظه در کنار" هاجر" میبینیم، و با او در سعی و تلاشش همگام میشویم که در راه خدا بی سعی و تلاش کسی به جایی نمیرسد! لذا به آسانی می‌توان از آنچه گفتیم نتیجه گرفت که" حج" را باید با این رموز تعلیم داد، و خاطرات ابراهیم و فرزند و همسرش را گام به گام تجسم بخشید، تا هم فلسفه آن درک شود و هم اثرات عمیق اخلاقی حج در نفوس حجاج پرتوافکن گردد، که بدون آن آثار، قشری بیش نیست.
۵. درآمدی بر نکات تفسیری در احکام حج
آیت الله مکارم شیرازی در تبیین برخی شاخصه‌های تفسیری احکام حج اینگونه فرمودند:
خداوند متعال در قرآن کریم و در (آیه ۱۹۷سورۀ بقره) احکام حجّ را تعقیب میکند و دستورات جدیدی میدهد.
۱- نخست میفرماید: «حجّ در ماه‌های معینی است» (الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ). منظور ماه‌های شوال، ذی القعده و ذی الحجه است.
۲- سپس به دستور دیگری، در مورد کسانی که با احرام بستن شروع به مناسک حجّ میکنند، اشاره کرده میفرماید: «آن‌ها که حجّ را بر خود فرض کردهاند (و احرام بستهاند باید بدانند) در حجّ آمیزش جنسی، و گناه و جدال نیست» (فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِّ).
به این ترتیب محیط حجّ باید از تمتعات جنسی و همچنین گناهان و گفتگوهای بیفایده و جر و بحث‌ها و کشمکش‌های بیهوده پاک باشد، زیرا محیطی است که روح انسان باید از آن نیرو بگیرد و یکباره از جهان ماده جدا شود، و به عالم ماوراء ماده راه یابد، و در عین حال رشته الفت و اتحاد و اتفاق و برادری در میان مسلمانان محکم گردد و هر کاری که با این امور منافات دارد ممنوع است.
۳- در مرحله بعد به مسائل معنوی حجّ، و آنچه مربوط به اخلاص است اشاره کرده، میفرماید: «آنچه را از کارهای خیر انجام میدهید خدا میداند» (وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ یعْلَمْهُ اللَّهُ) و این بسیار لذتبخش است که اعمال خیر در محضر او انجام میشود.
در ادامه همین مطلب میفرماید: «زاد و توشه تهیه کنید که بهترین زاد و توشهها پرهیزکاری است و از من بپرهیزید ای صاحبان عقل» (وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوی وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْبابِ).
این جمله اشاره لطیفی به این حقیقت است که در سفر حجّ موارد فراوانی برای تهیه زادهای معنوی وجود دارد که باید از آن غفلت نکنید،..آن‌ها که روحی بیدار و اندیشهای زنده دارند میتوانند برای یک عمر از این سفر بینظیر روحانی توشه معنوی فراهم سازند.
بدیهی است وجود ابعاد و زوایای مختلف فریضۀ حج امری انکار ناپذیر است، لیکن واکاوی این شاخصه‌ها با نگاه ژرف اندیشانۀ آیت الله مکارم شیرازی می‌تواند به عنوان چراغ راه کسب علم و معرفت و شناخت نسبت به زوایای مختلف این عبادت مهم از قبیل مولّفه های عبادی، سیاسی،اجتماعی و فرهنگی، اخلاقی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد که عبارت‌اند از:
شاخصه‌های عبادی در فریضۀ حج
۱. تقویت پایه‌های تقوا و اخلاص
آیت الله مکارم شیرازیدر تبیین شاخصه‌های عبادی فریضۀ حج "تربیت نفوس و تهذیب اخلاق و تقویت پایه‌های تقوا" را به عنوان شاکلۀ اصلی فلسفۀ حج برشمردند و فرمودند:در بعد اخلاقی و عبادی که مهم‌ترین فلسفه حج را تشکیل میدهد تربیت نفوس و تهذیب اخلاق و تقویت پایه‌های تقوا و اخلاص مطرح است. تعبیرمعروفی که در احادیث اسلامی آمده که میگوید: «یخرج من ذنوبه کهیئته یوم ولدته امّه، کسی که حجّ خانه خدا را (از روی اخلاص و توجّه و با حفظ آداب و اسرار آن) انجام دهد از گناه پاک میشود همانند روزی که از مادر متولّد میشود!» دلیل روشنی برای تأثیر حجّ بر روح و جان انسان است که او را از همه آلودگی‌ها پاک میکند و آثار گناهانی که یک عمر در دل نشسته است، میزداید و این بزرگ‌ترین فایدهای است که نصیب زوّار بیت اللّه الحرام میشود.
۲. حج؛ تولّد دوباره
معظم له در فرازی فریضۀ حج را به عنوان رویشی جدید برای مومنان عنوان نمودند و فرمودند: مومنان هر گامی که بر میدارند گامی به سوی خدا نزدیک‌تر میشوند و معبود و محبوب حقیقی را در همه جا حاضر میبینند. آری حج یک تولّد دوباره است! کسانی که حج را با تمام وجودشان درک میکنند آثار معنوی و روحانی آن را تا پایان عمر در دل خویش احساس میکنند و شاید به همین دلیل است که حج، یک بار، در تمام عمر واجب شده است.
مخصوصاً توجه به این حقیقت که مراسم حج در هر قدم یاد آور خاطرات ابراهیم بتشکن، و اسماعیل ذبیح اللَّه، و مادرش هاجر است، و مجاهدت‌ها و گذشتها و ایثارگری آن‌ها را لحظه به لحظه در برابر چشمان انسان مجسم میکند، و نیز توجه به اینکه سرزمین مکه عموماً و مسجد الحرام و خانه کعبه و محل طواف خصوصاً یاد آور خاطرات پیامبر اسلام و پیشوایان بزرگ و مجاهدت‌های مسلمانان صدر اول است این انقلاب اخلاقی عمیق‌تر می‌گردد، به گونهای که در هر گوشهای از مسجد الحرام و سرزمین مکه انسان، چهره پیامبر ص و علی ع و سایر پیشوایان بزرگ را میبیند، و صدای آوای حماسههای آن‌ها را میشنود.
آری این‌ها همه دست به دست هم میدهند و زمینه یک انقلاب اخلاقی را در دل‌های آماده فراهم میسازند، به گونهای توصیف ناشدنی و رق زندگانی انسان را بر میگردانند و صفحه نوینی در حیات او آغاز میکنند.
شاخصه‌های اخلاقی فریضۀ حج
۱. دگرگونی اخلاقی
در بیان مرجع تقلید شیعیان جهان مهم‌ترین فلسفه حج همان دگرگونی اخلاقی است که در انسانها به وجود میآورد. مراسم «احرام» انسان را بهکلّی از تعینات مادّی و امتیازات ظاهری و لباسهای رنگارنگ و زر و زیور بیرون میبَرد و با تحریم لذایذ و پرداختن به خودسازی که از وظایف مُحرم است، او را از جهان مادّه جدا کرده و در عالمی از نور و روحانیت و صفا فرو میبَرد و آنان که در حال عادی بار سنگین امتیازات موهوم و درجهها و مدالها را بر دوش خود احساس میکنند یکمرتبه سبکبار و راحت و آسوده میکند. زیرا حج لباس غرور و خودبینی را از تن انسان بیرون میآورد و درس تواضع و اخلاص و فروتنی را به او میآموزد.
۲. مبارزه با نفس
هم چنین معظم له در تشریح آثار بی بدیل آموزه‌های اخلاقی مناسک حج برای زائران حرم امن الهی فرمودند: به یقین برنامهای همچون حج برای این تنظیم شده که انسان در پرتو آن با هوای نفس و وسوسههای شیطانی مبارزه کند و هرگاه این مراسم، منظره جالبی داشته باشد این مبارزه کمرنگ خواهد شد؛ ولی هنگامی که با زحمت و مشقّت و در محیطی خشک و ساده برگزار گردد وسوسههای شیاطین و هوای نفس، فعّال میشود و اینجاست که بازار مبارزه، داغ و بندگان باایمان، نیرومند و قوی میشوند و آثار تربیتی حج در آن‌ها آشکار می‌گردد.
شاخصه‌های سیاسی فریضۀ حج
۱. وحدت امت اسلامی، راهبرد کلیدی در فریضۀ حج
بدیهی است لزوم تقویت وحدت امت اسلامی امری انکار ناپذیر است، لذا بهره گیری از اعمال عبادی سیاسی حج در تحقق این مسأله می‌تواند آثار و برکات بی نظیری در اتّحاد امت اسلامی فراهم سازد.
از این رو در اندیشۀ متعالی آیت الله مکارم شیرازی مولّفه وحدت امت اسلامی به عنوان شاخصۀ راهبردی در فریضۀ حج مورد توجه قرار گرفته است، معظّم له در فرازی فرمودند: روح عبادت توجّه به خدا و روح سیاست توجّه به خلق خداست. این دو در حج چنان به هم آمیختهاند که تار و پود یک پارچه به حساب میآیند، لذا حج عامل مؤثّری برای وحدت صفهای مسلمانان است.
حج عامل مبارزه با تعصّبات ملّی و نژادپرستی و محدود شدن در حصار مرزهای جغرافیایی است.
در روایات اسلامی، حج بهعنوان جهاد افراد ضعیف شمرده شده، جهادی که حتّی پیرمردان و پیرزنان ناتوان با حضور در صحنه آن میتوانند شکوه و عظمت امّت اسلامی را منعکس سازند و با حلقههای تو در توی نمازگزاران گرد خانه خدا و سردادن آوای وحدت و تکبیر، پشت دشمنان اسلام را بلرزانند. از این رو حج باعث اتحاد صفوف مسلمانان و قوت و قدرت اسلام می‌گردد.
۲. کنگرۀ سالانۀ حج، بزرگ‌ترین حلقۀ اتصال امت اسلامی
معظم له با تشبیه موسم حج به کنگرۀ عظیم امت اسلامی و در تشریح کارآمدی بی بدیل این اجتماع عظیم و باشکوه فرمودند: آورنده اسلام با وضع قوانین سیاسی و دعوت به تشکیل کنگره سالانه در سرزمین مکه، بقا و ابدیت و مصونیت آیین خود را تضمین نموده است و طبعاً این کنگره اثراتی بالاتر از اثرات کنگرههای سالانه احزاب سیاسی و زنده جهان در بر خواهد داشت.
منتها سران سیاسی، در این اعصار به اهمّیت چنین موضوعاتی توجّه پیدا کردهاند در حالی که اسلام از چهارده قرن پیش طرح آن را ریخته و اثرات مطلوبی از آن گرفته است. متفکران اسلام که طبعاً در اجتماع مزبور شرکت خواهند داشت، میتوانند آخرین تحوّلات اوضاع جهان اسلام را مورد بررسی قرار دهند و پس از گردآوری اطّلاعات دقیق و تبادل نظر، در بهبود وضع مسلمانان بکوشند و سرزمین اسلام را از عوامل ضدّ آزادی و استقلال پاک سازند و به پیشرفت همه جانبه مسلمانان جهان کمک کنند.
چه اجتماعی سودمندتر از این که می‌تواند بزرگ‌ترین حلقه اتّصال میان مسلمانان جهان باشد و سران اسلام را از اوضاع یکدیگر آگاه سازد.
لذا کنگره سالانه حج همواره الهامبخش بسیاری از جنبشهای آزادی خواهی و نهضتهای عظیم برای گسستن زنجیرهای ظلم و ستم و تعدّی بوده است و این نکته با مراجعه به تاریخ اسلامی و انقلابهای فرزندان اسلام روشن میشود؛ زیرا نطفه بسیاری از نهضتهای اسلامی که برای انداختن حکومتهای جور و ستم صورت میگرفت در ایام حج بسته میشد و این سرزمین الهامبخش چنین آزادیهایی بود.
بنابراین کنگره عظیم اسلامی «حج» پایه‌های اسلام را مستحکم نموده، و قدرت و توان مسلمین را در زمینههای مختلف فکری و فرهنگی و نظامی و سیاسی افزایش میدهد.
۳. عزتمندی امت اسلامی
مرجع عالی قدر جهان تشیع در تبیین آثار بی نظیر فریضۀ حج در تحقق عزت و عظمت مسلمانان فرمودند: حج - اگر همان گونه که اسلام دستور داده و ابراهیم بت شکن، جهانیان را به آن فراخوانده انجام شود - سبب عزّت مسلمین، تحکیم پایه‌های دین، وحدت کلمه، مایه قدرت و شوکت در برابر دشمنان و برائت از مشرکین جهان خواهد شد؛ این کنگره عظیم الهی که هر سال در کنار خانه خدا تشکیل میشود، بهترین فرصت را به مسلمانان برای بازسازی نیروهای خویش، و تقویت پایه‌های اخوّت و برادری و خنثی کردن توطئهها و نقشههای دشمنان اسلام در طول یکسال میدهد.
۴. حج؛ شاخصه‌ای کلیدی در استکبار ستیزی
باید اذعان نمود آثار و برکات حج در مقولۀ سیاسی پس از تحقق وحدت و تحقق عزتمندی باید با مولّفه هایی همچون ستیز با ظلم و استکبار منتهی گردد، از این ایشان در تشریح این مسأله فرمودند: حج وسیلهای است برای شکستن سانسورها و از بین بردن خفقان‌های نظام‌های ظالمانهای که در کشورهای اسلامی حکمفرما میشود.
حج وسیلهای است برای انتقال اخبار سیاسی کشورهای اسلامی از هر نقطه به نقطه دیگر، و بالاخره حج، عامل مؤثری است برای شکستن زنجیرهای اسارت و استعمار و آزاد ساختن مسلمین.
بر همین اساس امیر مؤمنان علی(ع)، هنگامی که فلسفه فرائض و عبادات را میشمرد، درباره حج فرمودند: «الحج تقویة للدین» خداوند مراسم حج را برای تقویت آئین اسلام تشریع کرد.
هم چنین بیجهت نیست که یکی از سیاستمداران معروف بیگانه در گفتاری معنادار میگوید: «وای به حال مسلمانان اگر معنی حج را نفهمند و وای به حال دشمنانشان اگر معنی حج را درک کنند»!.
مجموعهای این چنین فراگیر و همگانی با انگیزههای بسیار والای معنوی در دنیا بینظیر است. افسوس که مسلمانان هنوز قدرت عظیم حج را در نیافتهاند و گرنه هر سال میتوانستند در زیر سایه حج، بزرگ‌ترین خدمت را به اسلام و شدیدترین ضربه را بر پایه کفر بزنند.
شاخصه‌های اقتصادی فریضۀ حج
۱. حج و ضرورتی به نام ایجاد بازار مشترک اسلامی
تقویت بنیۀ اقتصادی امّت اسلامی از جمله راهبردهای کلیدی در عزتمندی امت اسلامی است، از این رو کنگرۀ عظیم حج می‌تواند در این مقوله نقش به سزایی در تحقق تقویت اقتصاد امت اسلامی ایفا نماید، که تحقق این مهم نیازمند بصیرت دولت‌های اسلامی است، اما متأسفانه تاکنون در سایۀ غفلت برخی دولت‌های به ظاهر اسلامی فلسفۀ اقتصادی فریضۀ حج مورد غفلت و بی اعتنایی قرار گرفته است.
لیکن با این اوصاف نگاه ژرف اندیشانۀ مرجع عالی قدر جهان تشیع و تأکید روز افزون بر نقش آفرینی کنگرۀ عظیم حج در تقویت اقتصاد امّت اسلامی و ارائۀ راهکارهایی ارزشمند در این مسأله، حاکی از عمق معرفت و بصیرت و دغدغه مندی مرجعیت دینی نسبت به سرنوشت امّت اسلامی است؛ از این رو معظم له در فرازی فرمودند:
"برخلاف آنچه برخی فکر میکنند، استفاده از کنگره عظیم حج برای تقویت پایه‌های اقتصادی کشورهای اسلامی نهتنها با روح حج منافات ندارد، بلکه طبق روایات یکی از فلسفههای آن را تشکیل میدهد.
لذا چه مانعی دارد مسلمانان در آن اجتماع بزرگ پایه یک بازار مشترک اسلامی را بگذارند و زمینهای مبادلاتی و تجاری را در میان خود بهگونهای فراهم سازند که نه منافعشان به جیب دشمنانشان بریزد و نه اقتصادشان وابسته به اجانب باشد، این دنیاپرستی نیست، بلکه عین عبادت و جهاد است.
بنابراین فلسفه اقتصادی حج، در روایات اسلامی نیز اشاره شده است که حج می‌تواند قدرت اقتصادی مسلمین را بیشتر کند و از تنگناهای مالی برهاند.
۲. کنگرۀ عظیم حج؛ تقویت اقتصاد عمومی امت اسلامی
مرجع عالی قدر جهان تشیع با تأکید بر ضرورت برگزاری نشست‌های اقتصادی کشورهای اسلامی و تبادل افکار و ایده‌های منبعث از اقتصاد اسلامی فرمودند: در روایات اسلامی «فلسفه اقتصادی» نیز یکی از اسرار و اهداف حج شمرده شده است. ممکن است کسانی بپرسند: حج با مسائل اقتصادی چه کار دارد؟ ولی وقتی به این نکته توجّه کنیم که مهم‌ترین مشکل مسلمین امروز همان وابستگی اقتصادی آن‌ها به دشمنان اسلام است، و در کنار مراسم حج می‌توان کنگرهها و سمینارهای عظیمی از اقتصاددانان جهان اسلام به وجود آورد، و مسلمین را از این نظر از زیر سلطه اجانب رهایی بخشید، اهمّیت این موضوع روشن میشود.
لذا مسافرت مسلمانان از نقاط مختلف دنیا به سوی خانه خدا و تشکیل آن کنگره عظیم اسلامی می‌تواند پایه و اساسی برای یک جهش اقتصادی عمومی در جوامع اسلامی گردد به این ترتیب که مغزهای متفکر اقتصادی مسلمین پس از مراسم حج یا قبل از آن دور هم بنشینند و با همفکری و همکاری پایه محکمی برای اقتصاد جوامع اسلامی بریزند و با مبادلات صحیح تجارتی آن چنان اقتصاد نیرومندی به وجود آورند که از دشمنان و بیگانگان بینیاز گردند.
حال با این اوصاف این معاملات و مبادلات تجارتی خود یکی از وسایل تقویت جامعه اسلامی در برابر دشمنان اسلام است، زیرا میدانیم هیچ ملتی بدون داشتن اقتصادی نیرومند استقلال کامل نخواهد داشت، ولی بدیهی است فعالیت‌های تجارتی باید تحت الشعاع جنبههای عبادی و اخلاقی حج باشد نه حاکم و مقدم بر آن‌ها و خوشبختانه مسلمانان وقت کافی قبل یا بعد از اعمال حج برای این کار دارند.
لذا باید اذعان نمود خطرناک‌ترین مشکل مسلمانان امروز وابستگی اقتصادی آن‌ها به بیگانگان است، چه مانعی دارد که در کنار مراسم حج، کنگرهها و سمینارهای بزرگی از اقتصاددانان جهان اسلام تشکیل شود و به عنوان یک عبادت الهی و نجات مسلمین از چنگال فقر و وابستگی به بیگانگان، در باره مشکلات اقتصادی جهان اسلام بیندیشند و طرحهای سازندهای تهیه کنند؟ مسأله، جنبه شخصی ندارد که سر از دنیاپرستی بیرون آورد، بلکه هدف تقویت کلّ جهان اسلام و نجات از فقر و خدمت به عظمت مسلمین است.
شاخصه‌های اجتماعی فریضۀ حج
۱. فریضۀ حج؛ نفی اسلام سکولار؛ تأکید بر اسلام نبوی(ص)
از جمله آثار و برکات فریضۀ حج می‌توان به کارکردهای بی نظیر این عمل عبادی در تقویت بافت اجتماعی منبعث از ارزش‌های مشترک اسلامی در جهان اسلام اشاره نمود، آیت الله مکارم شیرازی در تشریح این مسأله بیان کردند: عبادات اسلامی هم چون حج دارای اسراری است که مستقیماً به خود عبادت کننده یا جامعهای که در آن زندگی میکنند باز می‌گردد. لیکن فراتر از همه عبادات، حج می‌باشد که به طور کامل جنبه اجتماعی دارد.
بدیهی است اسلام یک دین اجتماعی است؛ بدینجهت جامعه اصل و افراد فرع به حساب میآیند که باید در جامعه ذوب شوند. بنابراین، کسانی که میپندارند اگر در خانه عبادت کنند حضور قلب بیشتری پیدا میکنند و با این بهانه از مسجد و جماعت مسلمانان دوری میگزینند در اشتباه‌اند. از اینرو غالب ضمیرهای نماز ضمیر جمع است. به عنوان مثال می‌توان به «ایاک نَعْبُدُ»؛ (پروردگارا) تنها تو را میپرستیم»؛ «وَایاک نَسْتَعینُ»؛ و تنها از تو یاری میجوییم»؛ «وَاهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمِ»؛ ما را به راه راست هدایت کن».
۲. فریضۀ حج؛ آشتی قلوب در جوامع اسلامی
معظم له در تبیین کارکردهای ارزشمند حج در جمع گرایی امت اسلامی و رفع برخی مسائل و مشکلات و چالش‌ها و کدورت‌ها در میان جوامع اسلامی فرمودند: مسائل اجتماعی از دیدگاه اسلام به قدری اهمیت دارد، که هر چیز در راستای آن باشد و به وحدت و آشتی میان مسلمین کمک کند مطلوب است. و آنچه سبب جدایی و اختلاف مسلمانان گردد، منفور است. بنابراین آشتی دادن و اصلاح ذات البین آن قدر اهمیت دارد که در ردیف جهاد در خط مقدم جبهه شمرده شده است.
حال با این تفاسیر اساس تعلیمات اسلامی بر اجتماع و جمعیت است، یعنی اسلام اصل را جامعه میداند و افراد در دل جامعه پرورش پیدا میکنند و لذا میبینیم که عبادات در اسلام شکل جمعی دارد... روح حج هم جماعت است.. و هر چه جماعت را سست کند مبغوض است. سخنچینی، غیبت و تهمت، پیوندها را قطع میکند، اصلاح ذات بین، تعاون و همکاری، برآوردن حوائج مردم، محبوب است چون باعث پیوند است.
سخن آخر
در خاتمه باید گفت در کنار توجّه و عنایت به جسم عبادات، باید به روح آن هم توجّه نمود. زیرا هم آنان که فقط به جسم عبادات توجّه میکنند و از روح آن غافل‌اند در خطا و اشتباه‌اند، و هم آنان که توجّهی به جسم عبادات ندارند، و به خیال خود فقط به روح عبادت نظر دارند، راه خطا و اشتباه را در پیش گرفتهاند. جسم حج، احرام، وقوف در عرفات و مشعر، اعمال منی، طواف، سعی، حلق، تقصیر و مانند آن است، امّا روحش آن است که حاجی وقتی از مکه باز می‌گردد آدم تازه‌ای شده باشد، نه این که پول زیادی همراه خود ببرد و مقداری وسائل نامرغوب ساخت چین و آمریکا و اسرائیل همراه خویش بیاورد. آری روح حج آن است که تحوّلی در روح انسان ایجاد شود، آثار رسول خدا(ص) را ببیند. تاریخ زنده اسلام را در مکه و مدینه مطالعه کند، و با یک سیر روحانی، به دل تاریخ اسلام و زمان پیامبر خدا در صدر اسلام سفر کند، و با چشم دل ببیند که چگونه پیامبر(ص) تنها با خدیجه(س) و حضرت علی(ع) در مقابل دیدگان مشرکان و دشمنان اسلام در برابر ذات لایزال حضرت حق به نماز میایستاد و جز به رضایت پروردگار به هیچ چیز نمیاندیشید.
لذا برای حصول به روح و مغز فریضۀ حج به ویژه دریافت آموزه‌های اخلاقی حج، باید از تهدید و کابوسی به نام سوغاتی، حتّی در آن مواقف شریف، برحذر بود، زیرا این مقوله برخی از حجّاج را رها نمیکند، و بیشتر وقتشان را اشغال نموده، وآنها را در بازارها و مغازهها سرگردان مینماید. آن‌ها بجای اینکه در آنجا به دنبال چیزهایی باشند که در وطن نمییابند، متأسّفانه بیشتر وقتشان را صرف اموری میکنند که در شهر و دیارشان به وفور یافت میشود. باید برای این فرهنگ غلط فکری کرد، تا این بیماری مهلک فلسفه اخلاقی حج را کمرنگ نسازد.
.......................
پایان پیام/ ۲۷۰