به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در سالروز شهادت جانسوز امام جواد(ع)، ضرورت واکاوی و بازخوانی مهم‌ترین آموزه‌های اخلاقی، دینی، اجتماعی و سیاسی آن امام همام، با بهره گیری از اندیشه‌های ارزشمند آیت الله «مکارم شیرازی» می‌تواند به عنوان منظومهٔ فکری بی بدیل از آموزه‌های ناب شیعی در بسط و گسترش معارف اسلام اصیل مورد توجه قرار گیرد.
بدیهی است غفلت از تبیین آموزه‌های بی نظیر امام جواد(ع) از جمله نکات تأمّل برانگیز در مقولهٔ سیره شناسی ائمهٔ معصومین(ع) به شمار می‌آید، حال با این اوصاف لزوم اهتمام ویژهٔ همهٔ بزرگان دینی و نیز مورخان بزرگ شیعی در تبیین هر چه بیشتر این مقوله به شدت احساس می‌شود، بنابراین با توجه به ضرورت الگوگیری از آموزه‌های آن حضرت، دراین نگاشته سیرهٔ عملی امام جواد(ع) با نگاه ژرف اندیشانهٔ معظم له به مخاطبان محترم ارائه می‌گردد:
اهتمام به قرآن؛ شاخصهٔ کلیدی در اقتدار امت اسلامی
بی شک اجرای دقیق کلام الهی در جوامع اسلامی و اجتناب از اکتفاء به برخی ظواهر اسلامی به نوبهٔ خود می‌تواند موجبات اقتدار واقعی امت اسلامی را فراهم سازد، از این رو آیت الله مکارم شیرازی در تبیین روایتی مهم و کلیدی در این زمینه از امام جواد(ع) اینگونه بیان کردند: بسیار مناسب است روایت جالبی را از امام جواد (علیه السلام) ذکر کنم، تا روشن شود چطور در اثر عدم توجه به قرآن، خداوند قرآن و علاقه به آن را از ملتی می‌گیرد، و دشمنان را بر سر آن‌ها مسلّط می‌گرداند.
حضرت می‌فرمایند: «وَ کلُّ امَّة قَد رَفَعَ الله عنهم علمَ الکتابِ حین نَبَذوه و ولّاهم عَدُوّهم حین تَوَلّوه و کان نَبْذُهم الکتاب انْ اقاموا حروفَه و حَرّفوا حدودهَ فهم یرونُه و لا یرعَونه و الجهّال یعْجِبُهم حفظُهم للروایة و العلماء یحزُنُهم ترکهُم للرعایة».
«هر امّتی که خداوند علم قرآن را از آن‌ها برداشت وقتی بود که خود قرآن را ترک کردند و هر امّتی که خداوند بر آن‌ها دشمنانشان را مسلّط کرد وقتی بود که خود زیر سلطه دشمن رفتن را قبول کردند، و ترک کردن و کنار گذاشتن آن‌ها قرآن را به این صورت بود که حروف و کلمات و الفاظ قرآن را حفظ می‌کردند، ولی حدود و احکام آن را تحریف می‌کردند، روایت قرآن می‌کردند، ولی مراعات آن نمی‌کردند، نادانان حفظ قرآن را برای روایت کردن آن ترجیح می‌دادند و علماء از اینکه ترک رعایت قرآن می‌شود محزون و غمگین می‌شدند».
تحریف امامت با چاشنی ظاهرگرایی اسلامی
معظّم له در تشریح روایت امام جواد(ع) می‌فرمایند؛ با توجه به این روایت، حرکت قهقرائی امّت اسلامی و به عقب برگشتن آن‌ها کاملاً روشن می‌شود و چقدر دقیق منطبق بر این زمان می‌شود، که می‌بینیم در کشورهائی مثل عربستان و مصر و ... حفظ الفاظ قرآن بسیار مورد توجه است، به طوری که بچه‌های کوچک مبادرت به حفظ قرآن می‌کنند، در حالی که احکام آن مراعات نمی‌شود، و در کنار این عدم رعایت، علمای راستین محزون‌اند، و خون دل می‌خورند، با چشمی گریان و دلی پرخون نظاره گر این اوضاع هستند، و کاری از دست آن‌ها ساخته نیست، آنقدر که به صورت زیبا و تجوید قرآن توجه می‌شود، به تفسیر و بیان احکام توجه نمی‌شود، و این نقشه ای بود که بعد از به انحراف کشیدن خط امامت بعد از پیامبر(ص) کشیده شد و تا به حال ادامه دارد، این سیاست شومی بود که بعد از پیامبر ریخته شد که قرآن خوانده شود ولی تفسیر نشود. به امید روزی که به هوش آئیم و برای رفع همه دردها و خصوصاً درد و تفرقه و نفاق به سراغ قرآن رویم، که آن ریسمان محکمی است که مأمور چنگ زدن به آنیم. (واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا).
نعمت ازدواج؛ راهبرد کلیدی در مقابله با آسیب‌های اجتماعی
در عصر و زمانه‌ای به سر می‌بریم که شیوع بی حد و حصر آسیب‌های اجتماعی حیات مطلوب جوامع بشری را با مخاطرات و چالش‌های جدی مواجه ساخته است، لیکن راهبرد کلیدی امام جواد(ع) در این زمینه می‌تواند به عنوان منشور جامع رویکرد سیاست گذاران مسائل اجتماعی کشور در ترویج ازدواج آسان و اهتمام به تشکیل نهاد خانواده مورد توجه قرار گیرد.
لذا مرجع عالی قدر آیت الله مکارم شیرازی در وهلهٔ نخست در تشریح کامل این روایت و با ارائهٔ راهبردهای عملی در مقابله با آسیب‌های اجتماعی فرمودند:
از نظر عملی راه‌های مختلفی برای درمان «شهوت پرستی» وجود دارد از جمله:
۱. یکی از بهترین راه‌های عملی برای نجات از گرداب شهوت، اشباع صحیح امیال و خواست‌های جنسی است؛ زیرا اگر خواست‌ها و امیالی که در درون انسان وجود دارند از راه‌های صحیح، اشباع گردند، دیگر زیانبار و مخرّب نخواهند بود؛ به تعبیر دیگر، این خواست‌ها را نمی‌توان و نباید سرکوب کرد، بلکه باید از آن‌ها در کانال‌های صحیح و سازنده استفاده کرد؛ در غیر این صورت ممکن است تبدیل به سیلاب ویرانگری شود که حرث و نسل انسان را با خود خواهد برد.
به همین دلیل، اسلام نه تنها تفریحات سالم و بهره گیری معتدل از خواست‌های درونی را مجاز شمرده، بلکه نسبت به آن تشویق نیز نموده است. خطبه معروفی که از امام جواد(ع) در مورد عقد همسرش نقل شده است، شاهد گویای این مدعاست. آن حضرت در این خطبه می‌فرمایند: «امّا بَعْدُ فَقَدْ کانَ مِنْ فَضْلِ اللّهِ عَلَی الْانَامِ انْ اغْناهُم بِالْحَلالِ عَنِ الْحَرامِ؛ یکی از نعمت‌های الهی بر بندگان این است که آن‌ها را به وسیله حلال از حرام بی نیاز ساخته است».
لذا با تأمل در این آموزه مهم از امام جواد(ع) می‌توان به دیگر نکات و شاخصه‌های کلیدی در کاهش آسیب‌های اجتماعی رهنمون گردید که از منظر معظم له علاوه بر راهبرد نخست، می‌توان به راهبردهای مذکور نیز دست یافت.
۲. یکی دیگر از راه‌های نجات از شهوت پرستی، برنامه ریزی دقیق برای برنامه‌های زندگی است؛ زیرا هرگاه انسان برای تمام اوقات خود برنامه داشته باشد (هر چند برنامه او در پاره ای از موارد جنبه تفریحی و ورزشی داشته باشد)، دیگر مجالی برای کشیده شدن به آلودگی‌های شهوانی باقی نمی‌ماند.
۳. برچیدن عوامل آلودگی نیز یکی از راه‌های درمان و یا پیشگیری است؛ زیرا امکان آلودگی به شهوات در محیط‌های آلوده فراوان است؛ یعنی اگر محیط، آلوده شهوت شود و اسباب آن در دسترس همه قرار گیرد و آزادی نسبی نیز وجود داشته باشد، نجات از آلودگی، مخصوصاً برای قشر جوان یا کسانی که در سطح پایینی از "معرفت" دینی قرار دارند، بسیار دشوار خواهد شد.
۴. احیای شخصیت معنوی و انسانی افراد جامعه نیز، از راه‌های مهم درمان یا پیشگیری از آلودگی‌های شهوانی است؛ زیرا انسان، هنگامی که از ارزش وجود و شخصیت خود، آگاه شود و دریابد که او عصاره جهان آفرینش و گل سرسبد جهان خلقت و خلیفه خدا در روی زمین است؛ به این سادگی خود را به شهوات نمی‌فروشد.
آخرین نکته این است که نه تنها در مسئله مبارزه با شهوات، بلکه در تمام موارد مبارزه با مفاسد اخلاقی، باید به مسئله مبارزه عملی اهمّیت داد؛ به این معنی که هر قدر انسان با خلق و خوی بد به مبارزه برخیزد و در جهت مخالف آن حرکت کند، آن خلق و خوها کم رنگ و ضعیف می‌شود و این مبارزه از صورت فعلی به صورت حالت و از صورت حالت به صورت عادت و از صورت عادت به صورت ملکه در می‌آید و خلق و خوی ثانوی در جهت مقابل شکل می‌گیرد؛ مثلًا، اگر انسان بخیل بذل و بخشش را تکرار کند، آتش بخل به تدریج در درون او فروکش کرده و خاموش می‌شود.
اگر شهوت پرستان نیز در برابر طغیان شهوات، مقاومت و ایستادگی نمایند، طغیان شهوت فرو نشسته و روح عفّت جایگزین آن می‌شود.
انتظار عملی در ظهور؛ شاخصهٔ کلیدی در فرجام شناسی
این مرجع عالی‌قدر تشیع در تشریح یکی دیگر از مهم‌ترین فرمایشات نورانی امام جواد(ع) در مقولهٔ انتظار فرج و تقدم انتظار عملی بر انتظار قلبی و لفظی و ارتباط آن با مولّفهٔ تحقق عدالت فرمودند:
انتظار عملی بسیار مهم است، انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالباً هم انجام می‌شود. کسی که چنین انتظاری دارد باید هم آماده بشود و هم آماده بکند. باید از نظر روحیات، ایمان، اعمال، عقیده آماده شود و هم دیگران را آماده کند.
معظّم له در تفسیر تئوری انتظار و مقولهٔ فرجام شناسی در آموزهٔ امام جواد(ع) فرمودند: حدیثی از امام جواد(ع) در مورد امام زمان(عج) که از عبدالعظیم حسنی نقل شده به این شرح است: «قال: دَخَلْتُ عَلَی سَیدِی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْقَائِمِ أَ هُوَ الْمَهْدِی أَوْ غَیرُهُ فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ لِی یا أَبَا الْقَاسِمِ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِی الَّذِی یجِبُ أَنْ ینْتَظَرَ فِی غَیبَتِهِ وَ یطَاعَ فِی ظُهُورِهِ وَ هُوَ الثَّالِثُ مِنْ وُلْدِی وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً ص بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّنَا بِالْإِمَامَةِ إِنَّهُ لَوْ لَمْ یبْقَ مِنَ الدُّنْیا إِلَّا یوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِک الْیوْمَ حَتَّی یخْرُجَ فِیهِ فَیمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی لَیصْلِحُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیلَةٍ کمَا أَصْلَحَ أَمْرَ کلِیمِهِ مُوسَی ع إِذْ ذَهَبَ لِیقْتَبِسَ لِأَهْلِهِ نَاراً فَرَجَعَ وَ هُوَ رَسُولٌ نَبِی».
عبدالعظیم حسنی می‌گوید: من به خدمت امام جواد(ع) رسیدم و قصد داشتم از حضرت بپرسم که آیا قیام کننده حضرت مهدی(ع) است و یا کس دیگری می‌باشد. پیش از اینکه سؤال کنم ایشان پاسخ دادند که حضرت مهدی(عج) هستند که قیام می‌فرمایند. حضرت در ادامه حدیث می‌فرماید: واجب است تا در غیبت او انتظارش را بکشند و در حضورش اطاعتش نمایند. او نسل سوم من است.
انتظار فرج؛ بافضیلت ترین اعمال در آموزه‌های شیعی
آیت الله مکارم شیرازی در تبیین مهم‌ترین فراز این روایت مهم و کلیدی در مسألهٔ انتظار فرمودند: امام جواد(ع) در ادامه فرمودند؛ که قسم به خدایی که پیامبر اکرم(ص) را به نبوّت و ما را به امامت مبعوث کرده است، اگر از دنیا نماند مگر یک روز، خداوند آن روز را چنان طول خواهد داد که تا مهدی از پشت پرده غیبت بیرون گردد، و زمین را از عدل و داد پر نماید همان طور که از جور و ستم پر شده باشد. خداوند نمی‌گذارد تا دنیا پایان پیدا کند و عدالت در آن محقق نشود. امام جواد(ع) در ادامه حدیث می‌فرماید؛ خداوند یک شبه کار ظهورش را درست می‌کند. خداوند وقتی اراده کرد لازم نیست تا مقدمه چینی کند. همانطور که کار موسی(ع) را یک شبه درست کرد. حضرت موسی(ع) رفت آتشی بیاورد و در همان یک ساعت و یک شب به مقام نبوت رسید.
این مرجع عالی‌قدر جهان تشیع با اذعان به این فراز کلیدی و بنیادین در کلام نورانی امام جواد(ع)، اهمیت انتظار در جامعه اسلامی را را به نحو اعم و نیز ضرورت بسط و گسترش انتظار عملی امر ظهور را به نحو اخص، از جمله مهم‌ترین وظایف و رسالت‌های شیعیان راستین ائمهٔ معصومین(ع) برشمردند و فرمودند: جمله آخری که امام جواد(ع) به عبدالعظیم حسنی گفت این بوده است که «أَفْضَلُ أَعْمَالِ شِیعَتِنَا انْتِظَارُ الْفَرَجِ»، بالاترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است. انتظار فرج به سه گونه انتظار قلبی، لفظی و عملی است. مرحله اول این است که ما در دل منتظر آن حضرتیم و از نیامدنشان بی قراریم.
انتظار لفظی این است که دعا برای ظهور آن حضرت بکنیم، ولی انتظار عملی آن آمادگی خارجی نسبت به آمدن آن حضرت است. انتظار عملی بسیار مهم است، انتظار قلبی و لفظی آسان است و غالباً هم انجام می‌شود. کسی که چنین انتظاری دارد باید هم آماده بشود و هم آماده بکند. باید از نظر روحیات، ایمان، اعمال، عقیده آماده شود و هم دیگران را آماده کند. بالاترین اعمال شیعه انتظار عملی است.
آثار و برکات مبارزه با هوی نفس
تقوا ورزی و مبارزه با هوای نفس از جمله آموزه‌هایی است که در سیرهٔ دینی امام جواد(ع) از برجستگی خاص برخوردار می‌باشد، از این رو آیت الله مکارم شیرازی با تبیین این شاخصهٔ مهم و کلیدی در آموزه‌های آن حضرت می‌فرماید: مرحوم علامه مجلسی ازامام جواد(ع) نقل می‌کند: قَالَ لِلْجَوَادِ(ع) رَجُلٌ أَوْصِنِی قَالَ وَ تَقْبَلُ قَالَ نَعَمْ قَالَ تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ اعْتَنِقِ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَوَاتِ وَ خَالِفِ الْهَوَی وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَیْنِ اللَّهِ فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُون؛ مردی به حضرت جواد(ع) عرض کرد: مرا سفارشی بفرمایید، امام(ع) فرمود: می‌پذیری؟ گفت: آری. فرمود: تکیه بر صبر کن و به فقرا در آویز و شهوات را رها کن و مخالفت با هوای نفس نما و بدان که تو از دید خداوند مخفی نیستی، دقت کن چگونه باید باشی.
صبر بر اطاعت و معصیت؛ مؤلفه‌ای منبعث از مبارزه با نفس
معظم له در ترسیم آثار و برکات مبارزه با هوای نفس به مولّفه مهم اخلاقی صبر اشاره نموده و فرمودند: بدیهی است سعادت دنیا و آخرت در این چند جمله امام جواد(ع) مشاهده می‌شود. صبر بر اطاعت یعنی مشکلات اطاعت را تحمل کردن و صبر معصیت یعنی مشکلات ترک معصیت را بر خود هموار کردن و صبر بر مصیبت یعنی در برابر مشکلات زانو نزدن و جزع نکردن. زندگی همواره توأم با مشکلات است و امکان ندارد از مشکلات جدا باشد.
تقوا ورزی؛ عامل کلیدی در حصول سعادت دنیوی و اخروی
ایشان در تشریح فراز دوم این روایت عنوان کردند: بخش دیگری از فرمایشات امام جواد(ع) به مسئله فقر اختصاص دارد که در اینجا به معنای زندگی ساده و نهی از تشریفات است. زندگی ساده یعنی همه جوانب انسان از مسافرت گرفته تا عقد و عروسی، خانه، وسایل منزل و ... ساده و به دور از تجملات باشد.
مفسر بزرگ قرآن کریم در تشریح نقش تقواورزی در تحقق سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها در این فراز نورانی از امام جواد(ع) اظهار داشتند: امام(ع) سپس به مساله شهوت و هوای نفس می‌پردازد که انسان باید شهوات را رها کند چرا که تابعین شهوات در حقیقت بازیچه دست شیطان هستند و سرنوشتی تباه شده خواهند داشت. اما در مقابل، مخالفت با هوای نفس انسان را از لشگر شیطان بیرون می‌آورد و باعث سعادت در زندگی مادی و اخروی می‌شود. علاوه بر این قرآن کریم نیز در سوره نازعات راه بهشت را راه ترک هوای نفس و مخالفت با آن عنوان می‌کند: «وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی. فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی؛ و اما آن کس که از مقام پروردگارش بیمناک بوده و نفس خود را از تمایلات باز داشته همانا بهشت جایگاه اوست».
سخن آخر
گرچه امام جواد(ع) در سن ۲۵ سالگی و به دست همسرش به شهادت رسید، لیکن آن حضرت با وجود سن کم پاسخ مسائل را بسیار روشن مطرح می‌کردند، به نحوی که حتی علمای اهل سنت نیز بر سرآمدی علم و تقوا و وجود ویژگی‌های بی نظیر دینی، علمی و معرفتی آن حضرت در اسناد تاریخی خود تأکید و تصریح نمودند، در تشریح این مدعا باید گفت امام جواد(ع) توانست در فرصت کوتاه عمر خویش (بیست و پنج سال)، تا آنجا که حاکمان وقت اجازه می‌دادند، به ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) بپردازد و از جمله، گاه مشکلات فقهی خلفا را می‌گشود و گاه در مناظرات، مسائل مهم فقهی را حل می‌کرد. دانشمندان بزرگی از اهل سنّت درباره عظمت علمی و وجودی آن حضرت سخن گفته‌اند. از جمله «ابن حجر هیتمی» می‌نویسد: "مأمون او را به دامادی خود انتخاب کرد؛ زیرا با وجود سن کم، از نظر علم و آگاهی و حلم، بر همه دانشمندان برتری داشت". «سبط بن جوزی» می‌گوید: "او در علم و تقوا و زهد و بخشش بر روش پدرش بود".
لذا رسالت شیعیان و پیروان آن حضرت در اهتمام ویژه به تبیین و ترویج سیرهٔ علمی و عملی آن حضرت دو چندان می‌گردد، از این رو باید از این امام همام همواره بهره گرفته و تلاش کنیم تا همواره در راستای توجه به منویات ایشان بکوشیم.
…………………….
پایان پیام/ ۲۷۰