روایتی خطی از زندگی احمد متوسلیان/ نقد و تحلیل فیلم "ایستاده در غبار" + حاشیه ها

به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ به همت مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و در ادامه "سلسله نشست های نمایش، نقد و تحلیل سینمای ایران"، فیلم سینمایی "ایستاده در غبار" در تالار غدیر دفتر تبلیغات اسلامی اکران و بررسی شد.

این نشست همزمان با گرامیداشت شهادت «سید مرتضی آوینی» و هفته هنر انقلاب اسلامی و با حضور طلاب و روحانیون برگزار گردید و پس از نمایش فیلم، نشستی با نقادی «حجت الاسلام و المسلمین محسنی» پژوهشگر آثار شهید آوینی و «دکتر شهاب اسفندیاری» مستندساز و کارشناس سینما، و با حضور «سجاد پهلوان زاده» فیلم بردار و تدوین گر و «محمد حسین مهدویان» کارگردان فیلم ایستاده در غبار برگزار شد.

محسنی: بزرگداشت شهید آوینی شور هر سال را ندارد!

در ابتدای این نشست حجت الاسلام محسنی که اداره جلسه را بر عهده داشت، گفت: هرساله شوری که در برگزاری سالگرد و بزرگداشت شهید آوینی برقرار بود امسال مقداری فروکش کرد و شاید این مقدمه ای باشد در تأمل کردن در مسائلی که اگر جوّ در کنار آن باشد نمی توان آنها را بررسی کرد.

وی افزود: برخی امروزه می گویند "کدام آوینی؟" آنقدر برای آوینی حاشیه ایجاد شده که اصل او کنار گذاشته شده است. دوستدارانش به دنبال این هستند که فکر خود را در مورد شهید آوینی طرح کنند.

پژوهشگر آثار شهید آوینی با طرح این پرسش که شما چرا پس از پایان فیلم ایستاده در غبار آن را پسنیدیده و تشویق کردید؟ و آوینی در کجای این قضیه قرار دارد؟ ادامه داد: پس از شهادت آوینی کسانی راه او را در حوزه های مختلف ادامه دادند، ولی هیچ کدام آن چیزی که آوینی شروع کرده بود، نشد و هیچ کدام از کارهای آنان مثل کار آوینی نبود.

او اظهار داشت: در موسسه روایت فتح پس از آوینی، ظاهری از نگاه اشراقی به مسائل مانده است و برخی آثاری که تولید می کنند شبیه سازی است و برخی می دانند که آن کار آوینی نشدنی است و دنبال تجربه های خود هستند.

محسنی افزود: پس از شهادت آوینی، موسسه روایت فتح پذیرای یکسری جوان شد و رفت و آمدها و ارتباطات باعث ورود آهسته جوانان به جریانی در حال شکل گیری بود. در سالگرد شهادت آوینی دوستان او جمع می شدند و این سالگردگرفتن ها عاملی شد تا فیلمی برای شهدای روایت فتح ساخته شود. و دیگری فیلم "آخرین روزهای زمستان" محمد حسین مهدویان بود. مهدویان کاری شروع کرد که آن روزها متعارف نبود و با دوربین 16 میلیمتری فیلم می ساخت.

وی تصریح کرد: از سال 87 جریانی از جوانان پدید آمدند که از روایت فتح بیرون رفتند و برخی کارها را که در آنجا نمی شد تولید کرد را تولید کردند در حالی که هیچ کدام به دست هیچ یک از مسئولان روایت فتح نبود و همه آنها حضور شهید آوینی را حس می کردند.

مهدویان: مشکل سینمای جنگ را عدم رویکرد تاریخی می دانم

در ادامه «محمد حسین مهدویان» کارگران فیلم ایستاده در غبار اظهار داشت: در این سالن تصویر و صدا خراب بود؛ مخصوصا برای کسانی که در آخر سالن نشسته بودند و به مخاطبان پیشنهاد می کنم که فیلم را در سالن سینما و در پرده بزرگ ببینند.

وی در پاسخ به سوال حجت الاسلام محسنی که آیا شما یک پدیده هستید؟ گفت: من این تصور را ندارم. در مسیر طبیعی، فیلم های کوتاه و داستانی را ساختم و همه چیز طبیعی بود. این روند 15ـ10 ساله است که به اینجا ختم شد. در کنار شرایط مناسب و با گروه خوب این فیلم را ساختم.

کارگردان "ایستاده در غبار" در پاسخ به سوال دیگر حجت الاسلام محسنی که طبیعی بودن یعنی چه؟ تصریح کرد: برخی چیزها در زندگی انسان عجیب می شود. برخی چیزها ریشه در اتفاقات سال های گذشته دارد. من در نوجوانی و جوانی به مطالعه تاریخ علاقه داشتم و در دوران دانشگاه با آوینی و بعدها با سینما آشنا شدم.

وی ادامه داد: سینمای جنگ در ایران از دهه 60 به بعد شروع شد. سینمای جنگ در دهه 60 موضوع اجتماعی می شود و همه جامعه با آن درگیر است. این سینما در همه شئونات مردم منجمله در سینما اثر می گذارد؛ همانگونه که امروزه در مورد دغدغه های اجتماعی مردم همچون اعتیاد و طلاق فیلم هایی ساخته می شود.

مهدویان همچنین در ادامه گفت: سینمای جنگ مسئله زنده روز بود ایراد از زمان ختم جنگ، شروع شد. سنت هایی در فیلم جنگی شکل گرفته که عوض کردن آن خیلی سخت است. بعدا فیلم های بزرگی در مورد جنگ ساخته می شود ولی جنگ با تمام شدنش، به پدیده تاریخی تبدیل شد. باید نسل جدیدی بیاید و با شیوه جدید فیلمی در مورد جنگ بسازد.

وی افزود: از لحاظ فنی و بودجه از سینمای جنگ حمایت می گردد ولی جامعه ناخواگاه می فهمد که جنگ پدیده زنده نیست و به تاریخ پیوسته است و جامعه پذیرا نیست؛ به همین خاطر فیلم های جنگی در دهه 60 به ژانر کم مخاطب تبدیل می شود و حاتمی کیا نیز در مورد جانبازان فیلم تولید می کند نه خود جنگ.

این کارگردان جوان در تشریح پیشینه ساخت فیلم "ایستاده در غبار گفت: زمانی که پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه به مجموعه روایت فتح آمدم گفتند که آیا ایده ای داری؟ گفتم نه. گفتند که ما چند ایده داریم و من از بین آنها علقه اصلی خود که تاریخ جنگ بود را انتخاب کردم. دوست داشتم که در مورد تاریخ جنگ بدانم؛ اهداف جنگ برایم مهم بود و اینکه چرا جنگ 8 سال طول کشید.

وی ادامه داد: من در سال 60 و در بحبوحه جنگ متولد شدم و فکر می کردم که جنگ جزء زندگی انسان هاست؛ زمانی که گفتند که جنگ تمام شده است مطلبی به ذهنم رسید که جنگ ابتدا و پایانی دارد. به همین خاطر من با منظر تاریخ وارد کار شدم و این انگیزه مرا وادار به پژوهش گسترده در جنگ کرد.

مهدویان با بیان اینکه ایراد فیلم های جنگی را در عدم رویکرد تاریخی می دانم، افزود: کسی که جنگ را ندیده باید به شیوه تاریخی به جنگ بنگرد. کسی که جنگ را ندیده مثل کسی است که برده داری را ندیده ولی فیلم آن را می بیند.

اسفندیاری: نیت رجوع به تاریخ در ساخت فیلم مهم است

در ادامه این جلسه «دکتر شهاب اسفندیاری» گفت: امروزه در سینمای جهان مرز بین فیلم های مستند و داستانی غیر شفاف شده، به شیوه هایی با هم تلفیق و زیرگونه هایی از هر کدام پدید آمده است. و در سینمای معاصر فیلم آقای مهدویان از نمونه های این مسئله است.

وی با طرح این سوال که آیا سینمای ایران برای بازنمایی حقایق، امکانات دارد یا نه؟ افزود: مستند، بازنمایی تاریخ است و چون واقعیت را نشان می دهد پس به حقیقت نزدیک است. شهید آوینی هم معتقد بود که فیلم مستند، امکان تقرب به حقیقت را ایجاد می کند؛ وی در دوره ای با فیلم داستانی در مورد جنگ مخالفت می کرد ولی فیلمی مثل "دیده بان" دیدگاه او را تغییر داد و باعث شد تا شهید آوینی از این فیلم خیلی تعریف و تمجید کند و آن را دستاورد خوبی بداند.

این تهیه کننده در مورد موضوع جنگ تحمیلی برای تهیه فیلم گفت: منتقدان سینما به دلایل غیر سینمایی می گفتند که در ایران سینمای جنگی، ژانری ندارد. در حالی که این درست نیست و سینمای ایران تمام ملاک های ژانر را دارد و به این مطلب پژوهشگران غربی نیز معترف هستند و روی آن کار کرده اند.

وی در مورد فیلم ایستاده در غبار اظهار داشت: ارزش کار امثال آقای مهدویان این است که نسل جدیدی در سینمای دفاع مقدس ظهور کرده اند که نگاه این نسل با نسل های سابق متفاوت است. نسل جدید نگاه به گذشته دارد و این نشان می دهد که این چشمه خشک نشده است.

دکتر اسفندیاری اظهار داشت: مدیریت ها و شرایط در ساخت این چنین فیلم هایی موثر است. اینکه به طرف تاریخ جنگ می رویم ارزش دارد اما به چه نیتی به طرف تاریخ می رویم، نکته مهمی است که هوشمندانه از دل تاریخ فیلمی ساخته شود که برای ما حرف داشته باشد.

وی تأکید کرد: موفقیت کارگردان فیلم ایستاده در غبار این است که فیلم ایشان برای امروز پیام دارد اموری مثل: نظم و انضباط، نداشتن کینه شخصی، اهمیت به بیت المال، رعایت حق مردم و رعایت حقوق اسیر برای مخاطب امروزی پیام دارد و این رویکرد درستی است. همه کشورها برای اینکه میراث فرهنگی خود را نشان دهند سرمایه گذاری می کنند و چه سرمایه ای برای ما بهتر از مباحث جنگ تحمیلی.

این تهیه کننده تصریح کرد: استفاده از موسیقی و صحنه های دراماتیک فیلم خوب بود.

پهلوان زاده: مهدویان برای طیف گسترده مردم فیلم می سازد

در ادامه این نشست «سجاد پهلوان زاده» در مورد انگیزه همکاری با «محمد حسین مهدویان» گفت: من در فیلم "آخرین روزهای زمستان" با آقای مهدویان همکاری کردم و متوجه شدم که وی می خواهد برای طیف گسترده مردم فیلم بسازد نه برای بیست یا سی درصد مردم.

وی افزود: پس از اکران و نمایش فیلم ایستاده در غبار افرادی می آمدند، ارتباط می گرفتند و از این فیلم استقبال می کردند که ما خیلی انتظار نداشتیم و این فیلم نشان داد که توانسته ایم طیف گسترده تری را جذب کنیم.

پرسش و پاسخ

محمد حسین مهدویان در پاسخ به پرسش حجت الاسلام محسنی که "چرا در مورد احمد متوسلیان فیلم داستانی نساختی؟ و شاید در روش مستند، حوصله مخاطب سر برود" گفت: بتدریج به این شیوه از فیلم سازی رسیدیم و می توان در مورد آن سخن گفت. بنای حوصله رفتن مخاطب را نداشتیم و اگر حوصله مخاطب سر برود نشان می دهد که ما موفق نبوده ایم.

وی افزود: باید این فیلم را در پرده بزرگ سینما دید و اگر در پرده کوچک دیده شود حواس مخاطب به کادر اطراف خواهد بود. یک فیلم وقتی ساخته می شود واکنش ها متفاوت خواهد بود.

در ادامه این نشست حجت الاسلام محسنی اظهار داشت: یکی از دلایلی که باعث شد فیلم ایستاده در غبار مورد استقبال آدم هایی که سینمایی نیستند، واقع شود این بود که مهدویان به صورت هوشمندانه و آگاهانه سعی کرد فیلم برداری را نوعی انتخاب کند که با ذهنیت جامعه از جنگ مطابقت داشته باشد. در اینجا دوربین خود را بر صحنه تحمیل نمی کند، سعی دارد تا به ترکیب رخداد دست نزند، شاهد باشد و نشان دهد. اینکه دوربین این حس و حالت خود را حفظ کرده و کار اضافه ای نکرده هوشمندانه بود و فیلم "ایستاده در غبار" مثل فیلم های روایت فتح شهید آوینی است.

در ادامه اسفندیاری اظهار داشت: مهدویان از دو تمهید استفاده کرد اول اینکه صداهای افراد در فیلم واقعی است و صحنه ها را بر اساس مصاحبه ها و صداهای ضبط شده از بی سیم درآوردن، کار سختی است. دومین تمهید کارگردان فیلم "ایستاده در غبار" این است که برای اینکه فیلم مستند ساخته شود از دوربین 16 میلیمتری که به سختی پیدا می شود، استفاده کرده است. اگر این فیلم با دوربین های پیشرفته ساخته می شد این اثر را نداشت و در ساخت فیلم های غربی هم از این روش استفاده می شود.

وی ادامه داد: زندگی روزمره و واقعیات را به تصویر کشیدن و از مسائل تاریخی فیلم درست کردن کار خیلی سختی است و بسیاری از فیلم سازان فیلم ایستاده در غبار را از لحاظ فنّی ستوده اند.

این تهیه کننده در بیان نقد فیلم ایستاده در غبار گفت: این فیلم در بحث روایت، از صفر تا صد جلو رفته و به صورت خطی است. کارگردان می توانست برای اینکه ذهن مخاطب خسته نشود برخی رویدادها را جابجا کند. در فیلم؛ برخی سکانس ها علی رغم تأثیر گذار بودن آنها، خیلی طولانی است. برای نمونه به اختلاف احمد متوسلیان با شهید محسن وزوایی خیلی پرداخته شده و تا شهادت محسن وزوایی پیش رفته است. یا اینکه در مورد نشان دادن کینه شخصی نداشتن احمد متوسلیان، دو روایت (بوسیدن دست همرزمش و جریان شهید وزوایی) در فیلم آمده است.

در ادامه سجاد پهلوان زاده در پاسخ به پرسش حجت الاسلام محسنی که آیا در ساخت فیلم، تقلیدی در کار بوده است؟ اظهار داشت: من با کارگردان های دیگر کار کرده ام؛ کارگردان های دیگر می گفتند همین که فیلم برداری شده را مونتاژ کن. اما در فیلم های محمد حسین مهدویان این گونه نیست چون نمونه ای نداشتیم. او تحقیقات گسترده ای در زمینه کار دارد و در کارش از شهید آوینی تأثیر گرفته است.

محمد حسین مهدویان در مورد زمان ساخت فیلم گفت: دو سال تحقیق و پژوهش فیلم طول کشید و در شش ماه این فیلم را ساختیم و چون الگویی نداشتیم مونتاژ و تدوین فیلم سخت بود.

پهلوان زاده در مورد نقد خطی بودن فیلم گفت: به فکر من خطور کرد که خطی بودن را به هم بزنیم اما زمان به ما اجازه نمی داد و ریسک این کار بالا بود.

حجت الاسلام محسنی نیز گفت: امتیاز این فیلم به این است که ساخت و تدوین آن با هم بود.

محمد حسین مهدویان در پاسخ به این سوال که احمد متوسلیان در این فیلم فردی پرخاشگر به نمایش درآمده است، اظهار داشت: ما این فیلم را در جاهای مختلف و متنوع در بین طیف های مختلف مردم اکران کرده ایم؛ در کل از برخوردها احساس کردم که درک تماشاگران از حاج احمد، شخصیتی جذاب و دوست داشتنی است و تماشاگران مخصوصا نوجوانان دوباره نسبت به سرنوشت حاج احمد حساسیت پیدا کرده اند.

وی ادامه داد: با نمایش وجودِ ملموس و واقعی حاج احمد است که برای مخاطب قابل باور می شود. او برافروخته می شود ولی قدرت اداره امور را دارد و مسائل را جمع می کند. این ها برای مخاطب جالب و جذاب است.

حجت الاسلام درباره وجوه ملموس و واقعی زندگی حاج احمد متوسلیان گفت: یک قهرمان از ابتدا قهرمان نیست. برخی دوست دارند تصویری بدون هیچ فراز و فرودی بسازند که قهرمان زاده شده و قهرمان شهید شود. البته اگر چیزی بگوییم که در شخصیت او نبوده است، صحیح نیست؛ ولی برای نمونه در فیلم "ایستاده در غبار" منزوی بودن حاج احمد باعث قدرتمند شدن او می شود، از وطنش دفاع می کند و فرمانده سپاه می شود. این ها واقعیات زندگی یک فرد است.

مهدویان در پاسخ به این سوال که چرا برای نقش احمد متوسلیان از «هادی حجازی فر» بازیگر تئاتر استفاده کردید؟ گفت: آقای حجازی فر بازیگر تئاتر است. ما اصرار داشتیم که فردی که در نقش احمد متوسلیان بازی می کند، ناشناخته باشد و از طرفی هم به فن بازیگری آشنا باشد. کار فیزیکی و بازیگری فوق العاده سخت است. بازیگر می خواهد واقعی به نظر برسد و کار مهمی انجام دهد. باید توانمند باشد و در بحث بازیگری کار کرده باشد. شمایل هادی حجازی فر به حاج احمد شبیه بود ولی چهره اش به گریم نیاز داشت. هادی سه ساعت زیر گریم بود و یک ساعت طول می کشید تا گریمش پاک شود. بازیگر منضبطی بود و گریمش را از زمان مورد انتظار بیشتر حفظ می کرد.

در پایان اسفندیاری گفت: نداشتن ضد قهرمان و شخصیت منفی، از سختی های این فیلم است. فیلم ایستاده در غبار، هم طنز داشت؛ مثل پرتاب کردن چنگال یا دیالوگ هایی که در بی سیم گفته می شد و هم تِم های عاشقانه. در بین فیلم ها این نوع فیلم، تجربه ای متفاوت و گونه ای جدید می باشد و در بین مخاطبان رضایت ایجاد کرده است.

حاشیه ها:

ــ برای تماشای فیلم، بسیاری از طلاب حاضر همراه با خانواده های خود آمده بودند بطوری که سالن پر از جمعیت بود؛ و افراد زیادی نیز روی زمین نشسته بودند. اما برای جلسه نقد و بررسی، اکثر تماشاگران، سالن را ترک کردند.

ــ اقدام مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی که در چند سال اخیر توجه خوبی به سینما داشته و علاوه بر برگزاری سه دوره جشنواره فیلم اشراق، فیلم های مطرح روز را نیز اکران و نقد می کند بسیار قابل تحسین است. در این میان نقش «استاد مهدی بنکدار» بسیار پررنگ است.

ــ علیرغم این اقدام خوب دفتر تبلیغات، اما "مرکز همایش های بین المللی غدیر" برای اکران و تماشای فیلم مناسب نیست. این سالن جهت همایش ساخته شده و پرده کوچکی دارد و سیستم صوتی آن نیز برای پخش فیلم تنظیم نیست.

ــ پس از پایان فیلم، حضار بدون هیچ اعلامی به صورت خودجوش به تشویق فیلم پرداختند و «مهدویان» کارگردان آن را تحسین کردند.

ــ کارگردان فیلم سینمایی "ایستاده در غبار" با اشاره به نامناسب بودن سالن برای پخش فیلم، توصیه کرد که تماشاگران یک بار دیگر آن را در فضای سینما و روی پرده بزرگ ببینند.

ـ در جلسه نقد و تحلیل فیلم که پس از اکران آغاز شد، «دکتر شهاب اسفندیاری» زمانی که می خواست بگوید "احمد متوسلیان دست همرزمش را بوسید و با او کینه شخصی نداشت" نتوانست بر احساسات خود غلبه کند، بغض گلویش را گرفت و دو بار کلامش قطع شد.

ـ اطلاع رسانی شده بود که «حبیب الله ولی نژاد» به عنوان تهیه کننده در جلسه نقد و تحلیل حضور خواهند داشت ولی برخلاف اطلاع رسانی قبلی، ایشان در جلسه حضور پیدا نکرد.

شایان ذکر است فیلم سینمایی "ایستاده در غبار" به نویسندگی و کارگردانی محمد حسین مهدویان و تهیه کنندگی حبیب والی نژاد برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم سی و چهارمیسن جشنواره فیلم فجر شد. این فیلم در بخش های متعدد دیگری نیز کاندیدا شد و در بخش "فیلم برگزیده تماشاگران" هم با امتیاز در خور 3.13 در جایگاه چهارم قرار گرفت.

...............................
پایان پیام / 167

عناوین مرتبط :

همه مطالب

اخبار جهان

اخبار ایران

چندرسانه‌ای

اخبار علمی و ترویجی

نگاه دینی به سیمرغ سی و چهارم ـ 23

روایتی خطی از زندگی احمد متوسلیان/ نقد و تحلیل فیلم "ایستاده در غبار" + حاشیه ها