گزارشی از کمیسیون "زندگی، عصر و زمانه امام جواد(ع)"

به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت (ع) ـ ابنا ـ همایش سیره و زمانه حضرت امام جواد(ع) با عنوان "ابن الرضا(ع)" ـ امروز ـ دوشنبه 30 فروردین‌ 1395 ـ در سالن همایش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.

در این همایش پس از گزارش دبیر همایش و سخنرانی آیت‌الله حسینی بوشهری مدیر حوزه‌های علمیه و دو سخنران دیگر، از مجموعه مقالات همایش در سه جلد به همراه یک مجلد چکیده مقالات و همچنین نرم افزار امامین جوادین(ع) رونمایی شد.

پس از برگزاری مراسم رونمایی سه کمیسیون زندگانی، عصر و زمانه امام جواد(ع) به ریاست آیت‌الله یوسفی غروی، سبک زندگی امام جواد(ع) به ریاست حجت الاسلام دکتر جباری و اصحاب و جریانات و میراث‌ علمی امام جواد به ریاست حجت الاسلام الویری برگزار شد.

در کمیسیون زندگانی، عصر و زمانه امام جواد (ع) ابتدا دکتر «منصور داداش نژاد» در ارائه مقاله خود «بررسی و واکاوی واژه ها و تعابیر مربوط به رحلت امام جواد(ع)» گفت: در کتاب های تاریخ و روایی 5 واژه را در این باره استخراج کردیم.

وی ادامه داد: کهن ترین واژه، واژه "مضی" است و در کتابی در دوران حضور ائمه(ع) یاد شده از این واژه استفاده شده است. همچنین دو واژه "توفی" و "قُبض" هم بکار رفته است ولی بیشترین واژه مضی می باشد. و واژه "مضی" برای امام جواد(ع) به کار رفته است.

این پژوهشگر ادامه داد: صد سال بعد "قبض" به کار رفت. قبض به معنای گرفتن، کنایه از مرگ است و در کافی در مورد تمام ائمه(ع) از این واژه استفاده شده است و در مورد پیامبر(ص) هم در کتاب سیره ابن هشام و طبقات "قبض" استعمال شده است و کاربرد قبض نوعی تشریف بوده و بالاتر از واژه "مضی" است. و بار اول کلینی قبض را برای ائمه استفاده کرد.

وی سومین واژه را "استشهد" عنوان کرد و افزود: استشهد کلمه ای ایدئولوژیک است و بار معنایی خاصی دارد. اسکافی در منتخب الانوار از این لفظ برای همه ائمه غیر از امام باقر و امام صادق استفاده کرده است. پس از آن تحول و گفتمانی برای یاد ائمه(ع) ایجاد شد که همه ائمه(ع) شهید شده اند.

داداش نژاد افزود: "توفی" چهارمین واژه است و معنای آن «دریافت به صورت تمام و کمال» است. این واژه ای برای درگذشت بکار رفته و شیخ مفید در کتاب الارشاد برای تمام ائمه(ع) این کلمه را آورده است. پنجمین واژه، "مات" است که فقط یک نویسنده آن را برای ائمه به کار برده است.

وی با بیان اینکه کلمات و واژه ها در گفتمان های خاصی معنا دارد، افزود: فضای گفتمان ها مهم است و به صورت موردی باید دید که چه نویسنده ای از چه واژه هایی استفاده کرده است. فقط "استشهد" بر مرگ ارزشی دلالت دارد و پس از توفی قید مسمومیت آورده می شود.

این پژوهشگر در پایان گفت: نویسندگان کهن از واژه های عام استفاده کرده اند و بار ارزشی ندارد و توجه به گفتمان محوریت دارد. برخی نویسندگان واژه ها را مرادف استفاده می کنند. و "استشهاد" بر این اساس است که مرگ اهل بیت(ع) غیر طبیعی است و این را اسکافی می گوید.

در ادامه «سید محمود سامانی» به ارائه مقاله «بررسی کانون های شیعی در منطقه جبال ایران و مناسبات امام جواد(ع) با آنها» پرداخت

وی گفت: در گذشته نام ایران اطلاق نمی شد و "مملکة الفرس" گفته می شد. یا به مناطقی نام خاص داشت. دلیل تعدد کانون های شیعی این بود که قم در مناطق دیگر تأثیرگذار بود و پیش از امام جواد مردم مناطق جبل به نزد امامان می رفتند.

سامانی در تعریف منطقه جبل اظهار داشت: جبال منطقه غرب ایران را شامل می شد و برخی طبرستان را نیز جزء جبال آورده اند. البته در روایات بیشتر از لفظ "جبل" استفاده شده و به قم و کاشان نیز جزء جبل است.

وی ادامه داد: اولین کانون و تأثیرگذارترین منطقه شیعی در منطقه جبل، قم بود و مردم این شهر بیشترین ارتباط را با ائمه(ع) داشته اند. قم با پذیرایی اشعری تبارهای اهل کوفه شیعه شدند. اشعری تبارها با موالی و خاندان هایی مثل خاندان برقی در قم سکونت داشتند. اشعریان در قم ارتباط زیادی با ائمه(ع) داشتند و مردم قم برای گسترش شیعه اقدامات زیادی مثل پناه دادن سادات و پشتیبانی مالی از آنها، داشتند.

این محقق همچنین گفت: وجود 400 امام زاده در قم و پیرامون آن نشان از تکثر سادات در قم بوده است.

وی در مورد چالش های زندگی امام جواد(ع) در ارتباط با شیعیان قم گفت: مردم قم قبل از امام جواد(ع) با سایر ائمه(ع) ارتباطات زیادی داشتند. سن امام کم بوده و این مسئله چالش هایی ایجاد کرد و تحت کنترل بودن امام و راهبرد تقیه ایشان و دوری با اهل قم، باعث شد تا اهل قم روابط بسیار گسترده ای با ایشان نداشته باشند. البته در قم امام جواد وکیل داشته و آن ها از طریق وکیل با امام جواد مرتبط بودند.

سامانی در مورد سایر کانون های منطقه جبال گفت: یکی دیگر از کانون ها همدان بود. امام جواد با شیعیان همدان در ارتباط بودند هر چند شیعیان در آن منطقه در اکثریت نبودند. و در روایات وکیل امام با پسوند همدانی شناخته می شود.

وی در پایان گفت: ری هم از کانون های شیعی بود و امام جواد با این کانون شیعی در ارتباط بوده است. قزوین هم از شهرهای شیعی بوده و وجود لقب قزوینی برای تعدادی از یاران امامان نشانگر این است که در آن مناطق شیعیانی سکونت داشته اند.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین «دکتر یدالله حاجی زاده» به ارائه مقاله «غالیان دوره امام جواد و نوع برخورد آن حضرت با آنها» پرداخت.

وی گفت: بررسی منابع مختلف نشان می دهد که اندیشه غلو و غالیان از دوره های قبل از امام جواد بوده است همچنین غالیان در دوره ایشان هم فعال بودند و ایشان به مقابله با آنها پرداخت.

این پژوهشگر در تعریف غلو گفت: شیخ مفید در تعریف غلو می گوید "غلاة از متظاهرین به اسلام هستند و به علی(ع) و آل علی(ع) نسبت خدایی می دهند و در فضیلت اهل بیت از اندازه بیرون رفته اند."
 
وی در تقسیم بندی غلو اظهار داشت: غلو یا الحادی است و یا تفضیلی؛ در غلو الحادی شخص امامان را خدا، یا در عرض خدا و یا به حلول خدا در آنها معتقد است. در غلو تفضیلی شخص امامان را بشر می داند ولی صفاتی به آنها می دهد که در آنها نیست.

حجت الاسلام حاجی زاده در مورد وضعیت غلات در زمان امام جواد گفت: در زمان ایشان بیشترین غلاة افراد بوده نه فرقه ها و عمدتا متاثر از ابوالخطاب هستند. و کسانی که در خط او بودند به اولوهیت ابوالخطاب معتقد بودند. برخی از غلات در عصر امام جواد بحث تحریف قرآن را مطرح کردند و افرادی جزء غلات مفوضه هستند.

وی در مورد برخورد امام جواد(ع) با غالیان اظهار داشت: ایشان غلات را به نام معرفی و از آنها بیزاری جسته و با عقاید غالیانه مثل تفویض برخورد می کردند. همچنین با باورهای غالیانه اهل سنت هم مخالفت می کرد. امام جواد با غالیان مقابله کرد و آنها را رسوا ساخت تا از آثار تخریب آنها بکاهد.

در ادامه این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر «محمد مهدی بحرالعلوم» به ارائه مقاله «سیر ساخت و نصب صندوق و ضریح بر مرقد امامین جوادین(علیهم السلام)» پرداخت.
 
وی در مورد تاریخچه صندوق و ضریح حرم کاظمین گفت: صندوق و ضریح حرم کاظمین تاریخچه زیادی دارد. عمده ساخت، تعویض و تعمیر ضریح و حرم کاظمین توسط ایرانیان بوده است. بنای حرم کاظمین از دوره معزالدوله است و در زمان صفویه با تمام اختلافاتی که با عثمانی داشتند به حرم کاظمین اهمیت زیادی می داند. همچنین حرم در دوره قاجار موقوفوات زیادی داشت.

بحرالعلوم اظهار داشت: بیش از 60 درصد شهر کاظمین موقوفه امام کاظم(ع) است ولی متأسفانه در دوره صدام همه اینها غصب شد.

وی اظهار داشت: اولین حرم در قم برای حضرت معصومه توسط فرزندان امام جواد(ع) تأسیس شد. و موسی بن مبرقع فرزند امام جواد، تمام مناظرات پدرش با یحیی بن اکثم را نقل کرده است.

این محقق در پایان گفت: برخی از ابن رضاها در ایران فرزند جعفر بن امام هادی یا جعفر بن کذاب هستند و بیشتر ابن رضاها از نسل امام رضا در پاکستان، هندوستان و خراسان هستند.

حجت الاسلام و المسلمین «محمدسعید نجاتی» به ارائه مقاله « بررسی ابعاد علمی و فرهنگی مبارزات امام جواد(ع)» پرداخت: امام جواد در مقابل رفتار خلفا و حکومت عباسی مبارزات منفی داشتند.

وی افزود: گزارش هایی داریم که مأمون تلاش می کرد تا امام را از مقام خود پایین بیاورد. یکی از آنها آرایش کردن کنیزکان جوان خاص برای امام جواد(ع) بود اما ایشان به کنیزان بی محلی کردند. یا مورد دیگر استفاده از آوازه خوان دربار عباسی است.

نجاتی ادامه داد: مخارق یکی از نوازندگان معروف دوره عباسی تضمین کرد که نوعی می نوازم که امام جواد را مست می کنم. او در مجلسی که امام حضور داشت نوازندگی کرد اما امام جواد تنها سرشان را بلند کردند و گفتند: "از خدا بترس". این نوازنده آنچنان تأثیر پذیرفت که دیگر نوازندگی نکرد.

وی اظهار داشت: معتصم وقتی که از تأثیر امام به تنگ آمد به اطرافیان گفت که من امام را مست می کنم تا از چشم مردم بیفتد. ولی اطرافیان گفتند که این کار را نکن؛ مردم می فهمند که ما او را مست کرده ایم و برای خود ما بد می شود.

این پژوهشگر در مورد مناظرات امام جواد با یحیی بن اکثم یادآور شد: مأمون می دانست که نمی تواند ایشان را حذف کند لذا این مجلس را ترتیب داد و همه بزرگان را جمع کرد. یحیی بن اکثم یک سوال عادی را بپرسید اما امام جواد(ع) مبنایی پاسخ داد و انواع حالات را بیان کرد. یحیی بن اکثم مبهوت شد. و در ادامه مأمون اجازه نداد که یحیی بن اکثم سوال دوم را بپرسد.

وی افزود: در مجلس دوم یحیی بن اکثم دیگر سوال فقهی نپرسید و مسائل خلافی در رابطه با شیخین را نپرسید و در موقعیتی امام را قرار دهد که احیانا ایشان به شیخین اهانت کند. ولی امام جواد به نقل از پیامبر فرمودند که کذاب بر علیه من زیاد می شود و پاسخ ها را بر قرآن عرضه کرد.

..................
پایان پیام/ 167