تبعات و پیامدهای "چهارشنبه‌سوری" از منظر آیت‌الله مکارم شیرازی

به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی بیانات و دیدگاه های معظم له را در خصوص تبعات و پیامدهای «چهارشنبه سوری» را به شرح ذیل جمع آوری کرده است:

در وهلۀ نخست باید گفت از فرزانگان و گذشتگان، آداب و رسوم خوبی برای ما مانده که باید از آنها پیروی کرد؛[1] لذا اگر به آثار نیاکان بخواهیم اقتدا کنیم کارهای خوب بسیار دارند.[2]

ولى گاه پاره اى از آداب و رسوم شرك آلود، يا گناه آلود ديده مى شود كه افراد باايمان و خردمند بايد آنها را ترك گويند، مانند آتش افروختن در شب چهارشنبه آخر سال (به نام چهارشنبه  سورى ) و دست زدن به كارهاى خطرناكى كه همه سال ضايعه هاى زيادى براى جوانان و نوجوانان به بار مى آورد و امثال آن.[3]

سیر تاریخی

مساله چهارشنبه سوری تاريخچه مفصلي دارد و جمعي از محققان در اين خصوص قلم فرسايي بسيار كرده‌اند كه براي روشن شدن مطلب به صورت اجمالي خلاصه‌اي از تاريخچه آن را بيان می­کنم.[4]

اصل اين مساله به اين صورت است كه برخي مي‌خواستند در آخر سال مجلس سروري داشته باشند و به همين دليل چهارشنبه آخر سال را كه اعتقاد داشتند روز نحسي است آن را انتخاب كردند تا به اين وسيله اين نحسي را به گمان خود رفع كرده باشند.[5]

لذا چون جمعي معتقد بودند اين روز نحس است به همين دليل با ارحام خود مجلسي شادي برپا مي‌كردند و تلاش داشتند با برگزاري مهماني خانوادگي به دنبال رفع اين نحسي باشند ولی به مرور زمان برخي خرافاتی به آن افزوده شد و هم‌اينك شاهد مسائل خطرناك و خرافي در اين روز هستيم.[6]

این مـراسم با مرور زمان تحول یافت و بازی با مواد محترقه و ترقه بازی و دیگر مسائل خطرناک بـه ایـن مسائل رنگ و لعاب بیشتر داد و چه بسیار افرادی در این روز گرفتار ضایعات جسمی شدیدی شدند که خانواده‌ های آن‌هـا سالیـان درازی متحمل درد و رنج گشتند.[7]

آیا هر چیزی که از نیاکان به ما رسیده باشد ارزشمند، و یادگار است؟

به راستی آيا به صرف اين كه گذشتگان اين كار را مى كردند ما هم بايد انجام دهيم، يا به حكم عقل آن را رها كنيم؟! ،[8]حال آنکه برخى از آداب و رسوم نياكان، ضلال مبين و گمراهى آشكار است؛ مانند مراسم چهارشنبه  سورى  كه غير از بدبختى سودى ندارد. چه بسيار جوانانى كه در پى همين تقليد غير معقول چشمان خود را از دست دادند! چه تعداد عزيزانى كه شركتشان در اين مراسم خرافى جز سوختن چهره و بدنما شدن صورت، ثمره اى نداشته است؛ به گونه اى كه اكنون خجالت [9]مى كشند با آن چهره در انظار عموم حاضر شوند! چه افرادى كه در پى انفجارهاى بى هدف و از روى هوا و هوس، دست و پاى خود را از دست داده اند! چه خانه هايى كه در آتش سوخت! چه بيماران قلبى كه بر اثر صداى انفجارهاى مهيب ناگهانى راهى جهان آخرت شدند!.[10]

با همۀ این تفاسیر استدلال طرفداران برنامه هاى خرافى چهارشنبه  سورى  و مانند آن، با آن خطرات و ضررهاى فراوان و غير قابل جبران این است، كه پدران ما چنين مراسمى را انجام مى دادند و ما هم انجام مى دهيم، این نوع دیدگاه، نظریۀ غلط و نامعقولى است، و در چنين مسائلى كه خرافى است نبايد تابع جماعت شد.[11]

لذا آداب و سنت گذشتگان به صرف اين كه متعلق به نياكان بوده، لازم الاجرا نيست، بلكه تنها آن دسته از آداب و رسومى صحيح است كه مورد تأييد عقل و دين باشد.[12]

آرى اين نوع پيروى از نياكان، پيروى احمقانه است و انسان عاقل به آن تن نمى دهد. لذا ما در برابر آداب و رسوم نياكان بايد اهل تفكر و تشخيص و منطق باشيم[13]و باید بدانیم آداب و رسومی که از پیشینیان باقی می ماند به این مفهوم نیست که آنها از ما عاقل تر بودند و ما باید چشم و گوش بسته تسلیم آنها باشیم؛گاهی آداب و سنن خوبی از پیشینیان به جا مانده است که پس از نقادی، آداب و رسوم خوب را می_پذیریم و رسوم خرافه را کنار می­گذاریم.[14]

آسیب های شدید جسمی و روحی

گفتنی است مراسم چهارشنبه سوری  با مرور زمان تحول يافت و بازی با مواد محترقه و ترقه بازي و ديگر مسائل خطرناك به اين مسائل رنگ و لعاب بيشتر داد و چه بسيار افرادي در اين روز گرفتار ضایعات جسمی شدیدی شدند كه خانواده‌هاي آن‌ها ساليان درازي متحمل درد و رنج گشتند.[15]

بنابراین اعمال و رفتار چهارشنبه سوری از جمله کارهای خطرناکی است که اگر خطری پیش بیاید در واقع مثل این است که انسان خودکشی کند و یا با دست خودش عضوی از بدن خود را از بین ببرد؛ پس مسئولیت عند الله دارد.[16]

از این رو نابينایی، از دست دادن دست و پا و زيبايى صورت، خسارات مالى و جانى بسيار...، یکی از مهمترین پیامدهای مراسم خرافى چهارشنبه  سورى  است، افراد بسیاری به خاطر این آیین خرافی قطع عضو می شوند و یک عمر با تبعات و پیامدهای آن درگیر هستند؛ هم چنین یکی از بدترین مصائب سوختگی است که علاج آن نیز مشکل است و تا سال ها آثار آن در بدن انسان باقی می ماند.[17]

عده ای اصرار بر پرش از روی آتش رادارند اما عدم کنترل این مسأله و انفجار پی در پی مواد محترفه  موجب می شود بسیاری از افراد چشم و صورت و اعضای بدن را از دست دهند[18]، لذا چهارشنبه سوری سرگرمی نیست[19] بلکه در زمرۀ وقوع مسائل خطرناكى است که  بسيار خسارت و خطر به دنبال دارد و انسان عاقل بايد از آن بپرهيزد[20].

لازم به ذکر است این کار بارها تجربه شده و این همه تلفات و ضایعات داده اما بازهم برخی افراد مراقبت نمی کنند؛ این مواد محترقه موجب آزار و اذیت دیگران می‌شود و چه بسا ممکن است کسانی که بیماری قلبی دارند، دچار خطرات جبران ناپذیری شوند.[21]

متاسفانه مساله ای که در ابتدا برای اظهار شادی کردن میان خانواده‌ها بود ، هم‌ اکنون منجر به انجام برخی مسائل خطرناک شده و برای بسیاری از مردم جامعه مشکل آفرین شده است .[22]

خرافه ای زیان بار

بدیهی است چهارشنبه سوری یک مراسم خرافی برگرفته از آیین غلط گذشتگان است که در فرهنگ اسلامی هیچ جایگاهی ندارد،[23]لذا چنانچه برخی اعمال آن خرافه موجب آزار و اذیت دیگران شود، حرام است.[24] از این رو  آداب و بدعت خرافی همچون چهارشنبه‌سوری که توسط افرادی وارد زندگی مردم شده است همه باید از آن اجتناب کنند.[25]

مصادیق خرافه پرستی

بی تردید پريدن از روي آتش با همان کلام مخصوص که زردی و سرخی را با هم مبادله می کردند! و بيرون انداختن خاكستر آتش از خانه! ، برخي از خرافات افزوده شده به مراسم چهارشنبه سوري است، هم چنین انداختن كوزه سالم از پشت بام و شكستن آن براي رفع بلاها از ديگر خرافه‌هاي است كه به اين مراسم افزوده شد.[26]

و یا این اعتقاد که باید خاکستر آن آتش را بیرون ببرند و پشت خانه بریزند و کسی که می خواهد خاکستر را ببرد در بزند و بگویند: کیستی؟ بگوید: منم. سؤال کنند از کجا می آیی بگوید: از مجلس عروسی و بگویند: چه به همراه آوردی بگوید: تندرستی! نیز از جمله خرافات محسوب می شود.[27]

و یا خرافه ی دیگر یعنی  شکستن کوزه ی آب ندیده ی سالم که از پشت بام به زمین می انداختند به این عقیده که تمام بلاها در این کوزه است و با شکستن آن تمام بالاها برطرف می شود!وبا به مرور زمان مسئله ی خطرناک آتش بازی که در چین مرسوم بود نیز به آن آمیخته شد.[28]

عامل هرج و مرج در جامعه

گاهی خرافاتی نسل به نسل منتقل می شود که آثار بسیار زیان باری برای افراد جامعه دارد مانند خرافه چهارشنبه سوری[29]که موجبات گسترش هرج  و مرج  وسيع و گسترده اى در جامعه می شود و نظم جامعه مخصوصا در عصر و زمان حاضر را بر هم مى ريزد.[30]

از این رو لزوم آگاهی جامعه نسبت به خطرات شب چهارشنبه سوری غیر قابل انکار است و مردم باید مراقب باشند عید خودشان را به عزا تبدیل نکنند.[31]

جهل گرایی؛ ارمغان خرافه چهارشنبه سوری

خرافه چهارشنبه سوری  که برخی اصرار بر انجام آن به عنوان آثار نیاکان دارند، مفهوم عاقلانه ای ندارد بلکه تبدیل به خطر و تهدید شده است.[32]

به راستی کدام عقل سلیم اجازه می دهد که چنین کارهایی انجام شود؟ کدام آداب و سنن چنین مساله ای را اجازه می دهد،[33] افراد باید عاقلانه فکر کنند؛ چرا انسان جان خود را فدای خرافۀ چهارشنبه سوری کند؟.  [34]

لذا رسانه‌ها به‌ویژه صدا و سیما نیز در برابر تبیین این خطرات نقش مهمی دارند و باید تبعات اینگونه کارهای دور از عقل و منطق را برای مردم تبیین کنند.[35] والدین نیز باید بتوانند فرزندان خود را نصیحت کرده و آنان را به راه راست هدایت نمایند؛ چراکه اگر ضایعه ای برای این جوان رخ دهد، این پدر و مادر است که تا آخر عمر خواهد سوخت.[36]

ترویج شرک گرایی

بدیهی است اگر دین با خرافات آمیخته شد تمام اصالت های آن از بین می رود؛[37]حال پریدن از روی آتش و سرخی و زردی را مبادله کردن برای کسانی که یکتاپرست و خداپرست هستند چه معنایی دارد؟.[38]

بی تردید بسیاری از خرافات چهارشنبه سوری منتهی به شرک[39] می شود؛ زیرا بعضی در انجام این مراسم معتقدند که آتش زردی آنها را می گیرد و سرخی و سلامتی را به آنها عطا می کند و یا مثلا در شکستن کوزه که شکسته شدن آن را در سرنوشت خود مؤثر می دانند. هکذا در مورد آجیل مشکل گشا و امثال آن،[40]که اینگونه عقیده مسأله توحید افعالی[41] را زیر سؤال می برد؛ البته اینکه شما در چنین مراسمی شب خوشی داشته باشید و با دوستان و خویشان خود شاد باشید کسی مخالف آن نیست اما انجام آن مسائل، خرافی و خطرناک است که با آن باید مخالفت کرد.[42]

سخن آخر

در خاته باید گفت برای مبارزه با خرافاتی مانند چهارشنبه سوری باید کار فرهنگی و اطلاع رسانی شود؛[43] البته آداب و رسوم و سنت هاى نيك نياكان، مثل ديد و بازديد ايام نوروز، نظافت و خانه تكانى، هديه دادن، پوشيدن لباس نو و مانند آن، كه عقل و خرد بر آن مهر تأييد مى زند را انجام مى دهيم.[44]

اما یک سری رسوم خرافی مانند مراسم چهارشنبه سوری است که باید حذف شود که  ثمره ی آن جزء زیان دیدن یک عده چیز دیگری نیست[45].

همه به خصوص جوانان عزیز مراقب باشند کاری نکنند که خدای نکرده یک عمر گرفتار مشکلات شوند؛ جوانان ببینند اشخاصی را که بر اثر یک لحظه غفلت در شب چهارشنبه سوری گرفتار مصیبت های بزرگ شدند. [46]

اما کارهای دیگری که در آخر سال انجام می شوند از قبیل استقبال از خوشحالی و استقبال از ارحام... اینها هیچ اشکالی ندارد بلکه از نظر اسلام تفریحات سالم جایز است و بزرگان دین اسلام به تفریح سالم تاکید کردند تا انسان بتواند روح وجسم خود را برای کارهای واجب زندگی آماده کند.[47]

منابع:

[1] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛25/12/1394.
[2] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛23/12/1393.
[3] كليات مفاتيح نوين ؛ ص907.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛23/2/1388.
[5] همان.
[6] همان.
[7] همان.
[8] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله) ؛ ص279.
[9] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم (ع) ؛ ص84.
[10] همان؛ص 85.
[11] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله) ؛ ص40.
[12] همان؛ ص 279.
[13] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم (ع)، ص: 85.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛28/12/1392.
[15] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛24/12/1388.
[16] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتاء شنوندگان برنامه زمزم احكام راديو معارف؛18/12/1395.
[17] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛25/12/1394.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛23/12/1393.
[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛18/12/1395.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛28/12/1386.
[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛18/12/1395.
[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛24/12/1388.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛25/12/1394.
[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛23/12/1393.
[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛25/12/1394.
[26] همان.
[27] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس تفسیر؛ شبستان امام خمینی(ره)؛حرم حضرت معصومه(س)؛12/5/1392.
[28] همان.
[29] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛28/12/1392.
[30] تعزير و گستره آن ؛ ص41.
[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛18/12/1395.
[32] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛23/12/1393.
[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛25/12/1394.
[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛18/12/1395.
[35] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛25/12/1394.
[36] همان.
[37] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛30/10/1388.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛28/12/1392.
 [39]  معادل و همتايى براى خدا قرار دادن ،(پيام قرآن ؛ ج 4 ؛ ص457)،انسان شريك و همتايى براى خدا قرار دهد.( مفردات راغب ماده شرك)/( وهابيت بر سر دو راهى ؛ ص88 ).
[40] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس تفسیر؛ شبستان امام خمینی(ره)؛حرم حضرت معصومه(س)؛12/5/1392.
[41] توحيد افعالى يعنى هر چه و هر كه در عالم است و حتى اگر برگ درختى بر اثر نسيمى اندك تكانى مى خورد از ناحيه خداست. بى فرمان او هيچ كارى صورت نمى گيرد: برندگى شمشير، سوزندگى آتش، و ... همه به فرمان اوست. و در يك جمله «لا مؤثر فى الوجود الا الله» «هيچ مؤثرى در عالم هستى جز خداوند نيست).( بحارالانوار، ج 5، ص 151)/( انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص61).
[42] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به پرسش هایی درباره چهارشنبه سوری؛28/12/1391.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه، مسجد اعظم قم؛28/12/1392.
[44] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله)، ص 279.
[45] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس تفسیر؛ شبستان امام خمینی(ره)؛حرم حضرت حضرت معصومه(س)؛12/5/1392.
[46]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتاء شنوندگان برنامه زمزم احکام رادیو معارف در خصوص چهارشنبه پایان سال؛21/12/1389.
[47] همان.

....................
پایان پیام/ 167