به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) - ابنا ـ ششم فروردین‌ماه برای شیفتگان علوم و معارف قرآن کریم، یادآور پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب در پی درگذشت آیت‌الله محمد صادقی تهرانی، صاحب تفسیر الفرقان است.
امسال ششمین سالگرد رحلت این مفسر قرآن کریم بود که به همین مناسبت مراسمی با حضور برخی از علما و سیاسیون از جمله مهدی مصطفوی، عضو حقوقی شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) در بیت مرحوم آیت‌الله صادقی تهرانی برگزار شد.
هدف از خلقت، رسیدن به رحمت الهی است
حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا، استاد ترجمه و تفسیر قرآن کریم در ابتدای این مراسم با اشاره به جایگاه علمی والای آیت‌الله صادقی تهرانی در مورد فلسفۀ خلقت انسان در قرآن کریم گفت: قرآن کریم در پنج مورد دربارۀ فلسفۀ خلقت انسان سخن به میان آورده است.
وی افزود: آیۀ ۵۶سورۀ ذاریات هدف از خلقت را عبادت معرفی کرده است. آیۀ ۲سورۀ ملک هدف از خلقت را رسیدن به عمل احسن معرفی می‌کند. آیۀ ۷۸سورۀ نحل هدف از خلقت را شکرگزاری معرفی می‌کند. اما آیۀ 12سورۀ طلاق هدف از خلقت آسمان و زمین را کسب علم و آگاهی انسان معرفی می‌کند چراکه این آیه می‌فرماید: «اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا؛ خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آن‌ها را فرمان او در میان آن‌ها پیوسته فرود می‌آید تا بدانید خداوند بر هر چیز تواناست و اینکه علم او به همه چیز احاطه دارد».
استاد تفسیر قرآن کریم ادامه داد: فیض کاشانی در «حقائق» می‌گوید لام در «لتعلموا» لام تأکید است و انسان باید علم پیدا کند زیرا به وسیلۀ آن است که آزادی می‌یابد. البته علم و آگاهی‌ای که سر از شناخت درآورد هدف از خلقت است چون حق و حقیقت خدای متعال است.
وی افزود: متکلمان می‌گویند تمام صفات الهی به دو صفت علم و قدرت برگشت می‌کند. بنابراین هدف از خلقت آدم مطابق قرآن، در یک مقام عبادت است، در یک مقام عمل احسن است، در یک مقام شکرگزاری است و در یک مقام کسب علم و آگاهی است.
وی ادامه داد: ادامۀ آیات 18 و 19 سورۀ هود این است که انسان‌ها پیوسته در اختلاف‌اند مگر کسانی که مورد لطف پروردگار قرار گرفتند بنابراین مشخص می‌شود آن چهار هدف از خلقت، مقدمه‌ای برای رسیدن به رحمت الهی است که آغازش در همین دنیا است.
الفرقان یکی از هفت تفسیر حائز اهمیت است
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا در مورد انواع تفاسیر قرآن کریم گفت: ما چند نوع تفسیر داریم؛ تفسیر نقلی و روایی، تفسیر اجتماعی و فلسفی و تفسیر اجتهادی. در میان تفاسیر بزرگ که در 50 سال اخیر به رشتۀ تحریر درآمده است نوع اعلای آن تفسیر اجتهادی است.
وی در مورد رویکرد علمی آیت‌الله صادقی تهرانی اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های آثار آیت‌الله صادقی تهرانی این است که آثارشان اجتهادی است به طوری که ایشان در فقه، تفسیر و کلام اجتهاد کرده است که اصل اجتهاد نیز به قرآن، سنت و عقل منتهی می‌شود.
استاد تفسیر قرآن کریم در مورد تفاسیر حائز اهمیت بیان کرد: چند تفسیر بین مفسران حائز اهمیت است؛ اول تفسیر کبیر فخر رازی، روح المعانی سید محمود آلوسی و تفسیر المنار محمد عبده و محمدرشید رضا است که اگر این سه تفسیر نبود، المیزان هم نبود. بعد خود المیزان علامه طباطبایی، من وحی القرآن علامه فضل‌الله و الکاشف شیخ محمدجواد مَغنیه است که اگر الفرقان آیت‌الله صادقی تهرانی را در کنار این سه تفسیر قرار بدهیم ویژگی‌هایی در الفرقان است که در این تفاسیر نیست.
وی در مورد ویژگی‌های الفرقان گفت: اولاً تفسیر الفرقان یک تفسیر اجتهادی دقیق است که مبتنی بر تفسیر قرآن به قرآن، تدبر و تعقل و همچنین روایات تفسیری است به طوری که نکاتی در الفرقان وجود دارد که خلاءهای تفاسیر قبلی را پر کرده است به طوری که آنان که تبحر دارند متوجه می‌شوند مرحوم آیت‌الله صادقی تهرانی چه کرده است و به تعبیر قرآن: «و ما یعقلها الا العالمون» (عنکبوت، 43).
مترجم برجستۀ قرآن کریم در مورد تفاوت ذی‌فنون با ذی‌فن یادآور شد: من در حسینیۀ ارشاد سخنرانی داشتم و آقای حداد عادل بعد از آن با من صحبت کردند و یک نسخه از ترجمۀ قرآنشان را به من دادند که من ضعف‌های آن ترجمه را گرفتم و گفتم در چاپش عجله نکن چراکه شیخ بهایی نیز می‌گوید من در مقابل ذی‌فنون پیروز شدم اما مقابل ذی‌فن شکست خوردم.
وی افزود: من نمونه‌هایی از ترجمه برای‌اش مثال زدم که نشان بدهم «سقط فی ایدیهم» در آیۀ 149 سورۀ اعراف را نمی‌توان تحت‌اللفظی ترجمه کرد چون این اصطلاح عرب‌ها است و در منابع لغوی به معنای «از دست فرو افتاد» نیامده است بلکه کنایه از پشیمان شدن است و حتی در خود ترجمۀ تحت‌اللفظی نیز نباید «از دست فرو افتاد» ترجمه کرد.
تمجید آیت‌الله سبحانی از الفرقان
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا در مورد استواری مباحث آیت‌الله صادقی تهرانی بیان کرد: نکاتی در آثار آیت‌الله صادقی تهرانی وجود دارد که در آثار دیگران وجود ندارد؛ استواری مباحث ایشان ریشه در قرآن دارد و ما تفسیر الفرقان را به عنوان تفسیر اجتهادی عصری می‌شناسیم که تازه‌های فراوان دارد.
وی در مورد نظر آیت‌الله سبحانی دربارۀ الفرقان یادآور شد: کسی برای من نقل می‌کرد که آیت‌الله سبحانی گفته است الفرقان نکته‌هایی دارد که من از آن بسیار بهره می‌برم و جواب برخی سؤالات را جز در الفرقان نمی‌یابم.
آثار آیت‌الله صادقی تهرانی با نظارت شاگردانش عرضه شود
پژوهشگر قرآنی در مورد ویرایش آثار آیت‌الله صادقی تهرانی تأکید کرد: من خواهش می‌کنم آثار عربی و فارسی آیت‌الله صادقی تهرانی را اگر چاپ می‌کنند حتماً به رؤیت اهل نظر برسانند و اگر پانوشت بخواهد دریغ نکنند. شاگردان آیت‌الله صادقی تهرانی افرادی فاضل و آگاه هستند که مبانی استادشان را می‌دانند و چه بهتر که با دقت و نظارت آنان، آثار را عرضه کنید.
وی ادامه داد: مخصوصاً اگر عربی را به فارسی برمی‌گردانید حتماً در ترجمه و حتی در کیفیت چاپ دقت کنید که تأثیر دارد. ضمن اینکه هیچ مؤلفی اثرش از ویرایش بی‌نیاز نیست و ویراستاری نه تنها یک فن بلکه یک هنر و علم خاص است و ویراستاری ترجمۀ قرآن نیز غیر از دیگر آثار است و تخصص خود را می‌طلبد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا افزود: یادگاران آیت‌الله صادقی تهرانی این آثار را با دقت تمام عرضه کنند و خودسرانه عمل نکنند بلکه با اهل نظر مشورت کنند مخصوصاً با شاگردان آیت‌الله صادقی تهرانی که از مبانی استادشان آگاه هستند مشورت کنند.
الفرقان اولین تفسیر در میان برندگان کتاب سال بود
وی در مورد جایگاه الفرقان اظهار کرد: میان این‌همه تفسیر، الفرقان اولین تفسیری است که کتاب سال جمهوری اسلامی شد و این به دلیل تازه‌های است که این تفسیر دارد. آیت‌الله صادقی تهرانی ضمن اینکه با شیوۀ تفسیر قرآن به قرآن الفرقان را نوشته‌اند اما از تعقل و تدبر دریغ نکرده‌اند و روایات را نیز ذیل آیات مورد ملاحظه قرار داده‌اند، البته بعضی روایات را نیز به تندی کرده‌اند که حق با ایشان است.
روایات تفسیری باید غربالگری شوند
استاد تفسیر قرآن کریم در تبیین یکی از خلاءهای قرآن‌پژوهی گفت: یکی از خلاءهای قرآن‌پژوهی، بررسی نکردن روایات تفسیری است؛ منابع روایی اهل سنت در تفسیر قرآن، جامع البیان فی تفسیر القرآن طبری و الدرالمنثور سیوطی است و این منابع در تشیع، فرات کوفی، تفسیر قمی، تفسیر صافی، نورالثقلین و البرهان است. تعداد روایات در این منابع بسیار زیاد است به طوری که فقط طبری 38 هزار روایت نقل کرده است.
وی ادامه داد: اما نکته مهم این است که روایات تفسیری ما با این کثرت، چند درصد واقعاً تفسیر را بیان می‌کند؟ من معتقدم مجموعه روایاتی که در منابع شیعه و سنی به عنوان تفسیر روایی آمده اگر آن‌ها را بررسی سندی و محتوایی کنیم، تعداد آن‌ها بیش از 200 روایت به عنوان تفسیر نخواهد شد، بقیه هرچه هست از باب جری و تطبيق و تشبیه و تمثيل و تنظیر و شأن نزول است نه اینکه واقعاً تفسیر آیات باشد و برخی روایات هم اصلاً گمراه‌کننده هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا افزود: ما باید روایات را بررسی کنیم اما متأسفانه هنوز مؤسسه‌ای که روایات تفسیری را از نظر محتوا و سند غربالگری کند نداریم بنابراین یکی از خلاءهای قرآن‌پژوهی این است که روایات تفسیری باید غربالگری شود.
وی ادامه داد: مثلاً روایت تفسیری در مورد «مرج البحرین یلتقیان» در آیۀ 19 سورۀ الرحمن تفسیر نیست بلکه تشبیه است اما آنکه سائل از امام‌صادق(ع) می‌پرسد چرا بخشی از سر را مسح کنیم و امام‌صادق(ع) به با در «وامسحوا برئوسکم» استدلال می‌کنند این تفسیر است. عمده روایات نسبتاً در فقه خوب کار شده است اما در تفسیر خوب بحث نشده است.
استاد تفسیر قرآن کریم افزود: گاهی آیت‌الله صادقی تهرانی در الفرقان برخی روایات را چنان نقد کرده‌اند که برخی تعجب می‌کنند و این نشان می‌دهد باید بیشتر روی روایات تفسیری کار شود. ضمن اینکه باید توجه کرد با این‌همه تفسیر، حرف آخر زده نشده است بلکه تازه اول راه هستیم.
وی ادامه داد: مرحوم شیخ طوسی ذیل آیۀ «افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها» (محمد، 24) می‌گوید همین آیه جواب اخباری‌ها را می‌دهد. ضمن اینکه شما با 200 روایت چطور می‌خواهید 6 هزار آیه را تفسیر کنید؟! بنابراین باید همچون آیت‌الله صادقی تهرانی عمل کرد.
تفسیر قرآن به قرآن از ضرب قرآن در قرآن متفاوت است/ آیت‌الله صادقی تهرانی مانند آیت‌الله مدرس بود
استاد محسن نورانی شاگرد برجستۀ آیت‌الله صادقی تهرانی در ادامۀ این مراسم در مورد شخصیت آیت‌الله صادقی تهرانی گفت: آیت‌الله صادقی تهرانی تقوای علمی و عملی را رعایت کرده است. مرحوم آیت‌الله مدرس می‌گفت من دو چیز ندارم؛ یکی ترس و دیگری طمع. آیت‌الله صادقی تهرانی نیز این دو را نداشت.
وی در مورد تفاوت تفسیر قرآن به قرآن با ضرب قرآن در قرآن بیان کرد: یک تفسیر قرآن به قرآن داریم و یک ضرب قرآن در قرآن داریم! قرآن می‌گوید: «افلا یتدبرون القرآن»، پس تفسیر قرآن تمامی ندارد و خداوند فهم قرآن را تمدید کرده است.
پژوهشگر قرآنی ادامه داد: مثال برای تفسیر قرآن به قرآن در معنای لغت «ذنب» است که آیت‌الله صادقی تهرانی بر اساس ماجرای مشت حضرت‌موسی(ع) نشان داد که «ذنب» به معنای «گناه» نیست.
وی افزود: اما ضرب قرآن در قرآن با تفسیر قرآن به قرآن متفاوت است؛ پیامبر(ص) فرمودند امت‌های گذشته هلاک شدند زیرا بعضی از آیات خدا را با بعضی دیگر زدند. پس ما تفسیر قرآن به قرآن داریم که راهش ادامه دارد و قرآن تا قیامت پاسخگوست.
استاد نورانی در نقد بیانات حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا گفت: ما در تفسیر، ابتدا با کتب شأن نزول کاری نداریم. بحث «مرج البحرین یلتقیان» نیز بحث تأویل است. همچنین روایت تفسیری در مورد «وامسحوا برئوسکم» تفسیر نیست بلکه تأکید است وگرنه از خود آیه نیز می‌توان مطلب را فهمید.
یادآور می‌شود آیت‌الله محمد صادقی تهرانی یکم فروردین‌ماه 1390 رحلت کرد که رهبر معظم انقلاب، ششم فروردین‌ماه همان سال پیام تسلیتی خطاب به مهدی مصطفوی، داماد آیت‌الله صادقی تهرانی و معاون بین‌الملل دفتر رهبری ارسال کردند.
گزارش تصویری ششمین سالگرد ارتحال آیت‌الله محمد صادقی تهرانی را از اینجا مشاهده کنید.
………...............
پایان پیام/ 268