به گزارش خبرگزاری اهل بیت (ع) ـ ابنا ـ نشست «بررسی بازنمایی چهره گروهک منافقین در سریال‌های سیما» با حضور دکتر محمدصادق کوشکی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، جلیل سامان نویسنده و کارگردان سریال‌های تلویریونی نفس، پروانه و ارمغان تاریکی و مهدی روشن روان مدیر فیلم و سریال شبکه سه سیما در اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه برگزار شد.
سید محمدرضا خوشرو دبیر علمی این نشست در ابتدای این نشست خاطرنشان کرد: بحث انقلاب اسلامی به دلیل ویژگی‌های خاص خود بعنوان بزرگ‌ترین رویداد قرن بیستم مطرح است و تلاش‌های زیادی از سوی معاندین این انقلاب برای از بین بردنش شده است .
وی با بیان این که چگونه باید گروهک تروریستی منافقین را در تلویزیون بازنمایی کرد و چگونه می‌شود کارکرد آموزش و آگاهی را با کارکرد سرگرمی و تفریح در سریال‌های سیما تلفیق کرد به این نکته پرداخت که ذائقه مخاطب امروز به گونه‌ای است که سعی شده آموزش و اطلاع رسانی را هم به صورت سرگرمی و تفریحی به او منتقل کنند.
خوشرو در ادامه گفت: این که یک حادثه تاریخی بخواهد در قالب هنر به جامعه منتقل شود چالش بزرگی است که آقای سامان فرم ملودرام عاشقانه را برای تبیین گروهک تروریستی منافقین استفاده کرده‌اند که مورد استقبال طیف وسیعی از مخاطبین سیما قرار گرفته است.
در ادامه دکتر محمد صادق کوشکی با طرح این سؤال که چه لزومی دارد به مجموعه‌ای مانند سازمان مجاهدین خلق در تلویزیون پرداخته شود، گفت: تقریباً در برنامه‌های صدا و سیما خیلی کم به این سازمان پرداخته شده است و به طور جدی سه گانه های آقای سامان و سینمایی سیانور از آقای شعیبی است و این برای پدیده‌ای که از سال 46 کلید می‌خورد و تأسیس می‌شود و تا امروز هم ادامه دارد و در انقلاب اسلامی ایران هم تأثیر داشته است کم به نظر می‌رسد.
وی با بیان این که در دهه هفتاد سیاست این بود که اسم این سازمان در رسانه‌ها برده نشود، گفت: سؤال این است که امروز چه ضرورتی دارد که به سازمانی پرداخته شود که در ذهن خیلی از مردم تمام شده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: به دو دلیل می‌توانیم آثاری در این رابطه بسازیم اول آشنایی مردم با تاریخ و گذشته خود و دوم عبرت است.
وی با بیان این که اولین ضرورت این است که مردم حق دارند با تاریخ و هویت و گذشته خود آشنا شوند، گفت: تا مردم گذشته خود را نشناسند امروز و آینده خود را نمی‌توانند بسازند؛ یکی از رسالت‌های تلویزیون و سینما ساختن هویت است و گاهی این تاریخ و هویت تخیلی ساخته می‌شود مانند سینمای هالیوود که با تخیل برای مردم خود هویت می‌سازد، گاهی هم تاریخ واقعی است ولی آن را پررنگ می‌کنند مانند همان هالیوود که با تکیه بر جنگ داخلی شمال و جنوب صدها کار هنری ساخته است زیرا کشوری که می‌خواهد قدرت اول جهان باشد می‌داند که مردمش باید عقبه داشته باشند و این عقبه را با تکیه بر سینما برای مردم ایجاد می‌کند زیرا ملتی که بخواهد بالا برود، بدون عقبه نمی‌تواند رشد داشته باشد.
وی با بیان این که ما ملتی هستیم که می‌خواهیم رشد داشته باشیم و باید گذشته و هویت خود را بشناسیم، اظهار داشت: تاریخ زنده است به این معنا که اگر دیروز رودخانه‌ای در سرچشمه‌هایش گل آلود شده باشد امروز در اینجا این رودخانه گل آلود می‌شود و فردا هم در مسیر خود که به دریا می‌ریزد گل آلود خواهد شد؛ بنابراین ملتی که از گذشته خود خبر نداشته باشد نه می‌تواند امروز خود را بشناسد و نه می‌تواند آینده خود را بسازد.
استاد دانشگاه تهران با تأکید بر این که مردم حق دارند از گذشته خود با خبر باشند و نظام وظیفه دارد که مردم را از گذشته‌شان باخبر کند، خاطرنشان کرد: قرآن هم عبرت گرفتن از گذشته را کار صاحبان اندیشه دانسته است و دستور به سیر در زمین برای عبرت گرفتن از گذشته داده است؛ و یکی از تصویری‌ترین و سینمایی‌ترین آیات قرآن این است زیرا یکی از راه‌های دیدن گذشته در امروز سینما و تلویزیون است.
از وظایف انسانی رسانه نشان دادن خوبی‌ها و بدی‌ها به مردم است.
وی با بیان این که غیر از اطلاع از تاریخ جامعه نیازهای دیگری هم دارد، گفت: جامعه باید خوبی و بدی را ببیند و معروف و منکر را ببیند و دروغ و مجاز را ببیند و این‌ها را ما می‌توانیم هم در تخیل نشان دهیم و هم در بستر و زمینه واقعی نشان دهیم؛ از وظایف انسانی رسانه است که خوبی و بدی و حق و باطل را به مردم نشان دهد و اگر این‌ها را واقع نمایی کنند تأثیر پذیری بیشتری دارد.
کوشکی افزود: این که چرا ما باید در رابطه با سازمان مجاهدین خلق کار بسازیم به خاطر این است که این سازمان و حوادث آن به قدری ظرفیت‌های انسانی و ضد انسانی با هم در آن است که اگر بخواهیم یک آموزش اخلاق برای مردم بگذاریم یکی از بهترین ظرف‌ها برای این کار است.
وی با بیان این که این حق مردم است که در سیما آثار هنری و درام ببینند، گفت: ما باید تمام حقایق را در قالب هنر به مردم ارائه کنیم و به همین خاطر ما باید سریال و فیلم و تله فیلم برای داستان‌های تاریخی بسازیم و سازمان مجاهدین خلق و حواشی آن می‌تواند در خلق آثار دراماتیک بی نظیر باشد.
کوشکی اظهار داشت: در بستر سازمان چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب بسترهای زیادی برای گره‌های دراماتیک وجود دارد و علتش هم این است که در سازمان مجاهدین خلق ماجرای پیچیده‌ای است و مناسبات انسانی پیچیده‌ای دارد و چه در بعد منفی و چه در بعد مثبت ظرفیت نمایش دارد.
وی ابراز داشت: اگر کسی دوست نداشته باشد تاریخ روایت کند و دغدغه تاریخ نداشت هم، سازمان چنین کششی را دارد که درام‌های ناب به هنرمند بدهد؛ ولی اگر کسی به هر دلیلی به سازمان منافقین پرداخت باید واقع نمایی کند و توالی تاریخی را رعایت کند و اگر می‌خواهیم در رابطه با سازمان فیلم بسازیم هر چقدر که اتفاقات تاریخی دقیق‌تر ساخته شود باور پذیری کار بالاتر می‌رود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: چون سریال‌های تاریخی جای دانش تاریخی را برای مخاطب می‌گیرد باید دقیق و مطابق با واقع باشد و در رابطه با سازمان مجاهیدن خلق باید جزئیات تاریخی خود سازمان هم رعایت شود و از این جهت در فیلم نفس ایراداتی است زیرا در سازمان وقتی کسی وارد کار مسلحانه می‌شد باید هیچ رابطه خانوادگی نمی‌داشت که در سریال نفس رعایت نشده است.
وی با بیان این که ما انتظار نداریم که در کار هنری باید اطلاعات ریز تاریخی داده شود، گفت: در قرآن هم که تاریخ را برای عبرت گرفتن اهمیت می‌دهد اطلاعات ریز تاریخی نداده است ولی در جایی که لازم است و این اطلاعات ریز به فهم درست موضوع کمک می‌کند آن را بیان می‌کند و در کارهای سینمایی هم باید این موضوع رعایت شود.
کوشکی اظهار داشت: منظور من از دانش تاریخی این نیست که چند نفر که چند کتاب تاریخ خوانده باشند را جمع کنیم، بلکه کسانی مانند حجت الاسلام والمسلمین استاد رسول جعفریان که 25 سال با تاریخ زندگی کرده است باید در تیم تاریخی کارهای سینمایی باشند و یا شخصی مانند دکتر رجبی دوانی که 30 سال با تاریخ اسلام زندگی کرده است نه کسی که تاریخ خوانده و از تاریخ فیش برداری کرده است.
وی با بیان این که ما کارگردان‌هایی که روی یک مسیر حرکت می‌کنند و یک نوع ژانر نمایشی و بستر برای فیلم سازی را انتخاب کند کم داریم، گفت: فقط ما یک کارگردان داشتیم که نتیجه کارش را در مختارنامه دیدیم و این که آقای سامان روی یک مسیر حرکت می‌کنند و بستر سازمان مجاهدین خلق را انتخاب کرده‌اند بسیار خوب است و امیدوارم یک روز مختارنامه تاریخ معاصرمان هم در بستر گروهک منافقین ساخته شود.
در ادامه جلیل سامان کارگردان سریال نفس با بیان این که من موافق این هستم که شناخت تاریخ و گذشته و هویت به رشد و تعالی جامعه کمک می‌کند، گفت: رسانه هویت ساز است در نتیجه مخاطب ما در رسانه مردمی هستند که هویتشان شکل می‌گیرد و از این نظر رسانه خیلی مهم است.
وی اظهار داشت: در مورد این که در سازمان کسی که وارد کار مسلحانه می‌شد باید از خانواده جدا می‌شد درست است ولی کاراکتر روزبه زمانی که با ناهید زندگی می‌کرد هنوز وارد کار مسلحانه نشده بود و فقط به جمع آوری اسلحه می‌پرداخت و کار مسلحانه را ما در انتهای سریال دیدیم.
سامان خاطرنشان کرد: من در مورد فیلم‌هایی که ساخته‌ام قصد تاریخ گویی نداشتم ولی در بیان تاریخ در کارهای خود دقت داشته‌ام و مدعی هستم و از تاریخ کارهای خود دفاع می‌کنم و یک تیم تاریخ دان داشته‌ام که به دقت کار تاریخی انجام داده‌اند.
سامان با بیان این که من کدهای منفی زیادی در کاراکتر روزبه گذاشتم که به مخاطب شخصیت درونی روزبه را نشان دهم، گفت: من می‌خواستم در سریال نفس بگویم که عشق کور است و مخاطب ما هم مردم بودند که مانند ناهید عاشق شدند و همراه شدند ومانند ناهید سرشان به سنگ خورد.
وی با بیان این که هدف من نمایش نفاق به معنای واقعی بود، گفت: نفاق به گونه‌ای است که مردم نمی‌دانند که حق چیست و باطل چیست و چون نمی‌دانند از باطل پیروی می‌کنند مانند جریان فتنه 88 که مردم نمی‌دانستند و آن اتفاقات افتاد و خیلی از افراد در فتنه 88 پتانسیل هدایت داشتند ما نتوانستیم آنها را هدایت کنیم.
وی خاطرنشان کرد: این که در آخر فیلم روزبه زنش را نکشت برخی می گویند تو این آدم را آدم خوبی نشان دادی که معرفت داشت و زنش را نکشت ولی او هم یک آدم بود که زنش را نکشت؛ ممکن است مخاطب روزبه را دوست داشته باشد ولی سازمانی که این بلا را بر سر روزبه آورد هرگز دوست نخواهد داشت.
سامان اظهار داشت: من شخصیت سازمانی روزبه را مخفی نگه داشتم که ناهید بگوید این چه شخصیت خوبی است که آرمان دارد و به فکر مردم محروم است و دنبال آزادی مردم است همانطور که امروز هم خیلی از افراد حتی در سطح حکومتی با این شعارهای ظاهر فریب کار خود را پیش می‌برند و من منتقد هستم زیرا این نفاق است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا درام عاشقانه برای بازنمایی یک سازمان سیاسی فرم مناسبی است، اظهار داشت: آدم‌ها یا زن هستند و یا مرد هستند و بهترین راهی که هر دو تا را به پای تلویزیون بنشانی این است که به دلدادگی این دو بپردازیم و ما از این فرم برای جذب مخاطب می‌توانیم استفاده کنیم.
در ادامه مهدی روشن روان مدیر گروه فیلم و سریال شبکه سه با بیان این که ما کار نمایشی و درام تولید می‌کنیم، گفت: این حوزه به لحاظ منظری که نگاه می‌کنیم با نگاه پژوهشی و مستند سازی تفاوت دارد زیرا در کار نمایشی هدف ما دادن اطلاعات نیست بلکه تأثیر گذاری حسی و عاطفی به مخاطب است و هر کدام بستر خاص خود را دارد.
مدیر فیلم و سریال شبکه سه سیما افزود: در رسانه‌ای مانند تلویزیون که مخاطب‌های زیادی دارد نمی‌توان حجم وسیعی از اطلاعات را به مخاطب بدهیم؛ زیرا بیشتر از این که سیاست مسأله ما باشد مسأله ما انسان است و دغدغه آقای سامان نسل جدید است.
وی با بیان این که سریال نفس نمونه‌ای موفق از نمایش نفاق بود، خاطرنشان کرد: مخاطبان در پیام‌هایی که می‌گذاشتند عاشق کاراکتر روزبه شده بودند ولی در پایان نشان داد که او چگونه باطنی داشت و حتی به بچه خود هم رحم نمی‌کند و این نشان می‌دهد که برخی با شعارهای قشنگ می‌توانند انسان را گول بزنند ولی در عمل متفاوت باشند.
دکتر کوشکی در ادامه با اشاره به شخصیت روحانی که سریال پروانه و نفس حضور دارد و حرف‌های امام خمینی(ره) را می زند، اظهار داشت: امام از سال 1344 زیر فشار برای مجوز کار مسلحانه قرار دارد و اعضای مؤتلفه اسلامی برای اعدام انقلابی علی منصور از امام فتوا می‌خواهند که امام فتوا نمی‌دهند و آنها از آیت الله میلانی فتوا می‌گیرند.
وی افزود: سال 1350 امام خمینی(ره) تحت فشار قرار می‌گیرد ولی امام می‌گوید کار مسلحانه کار ما نیست بلکه کار ما آگاهی مردم است و حتی کار عاطفی با مردم هم کار ما نیست و فقط آگاهی دادن مردم باید انجام بشود تا مردم حقایق را ببینند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان این که روزبه می‌تواند نماد مسعود رجوی و موسی خیابانی باشد ولی تا حدودی قابل ترحم هم هست، اظهار داشت: این که مخاطب دلش برای منافق بسوزد همان چیزی است که حضرت امام هم می‌خواست زیرا دین می‌گوید کاش روزبه و یا هر منافق دیگر هم توبه کند و برگردد شهید لاجوردی که درخواست اعدام منافقین را می‌دهد و محمدی گیلانی که حکم اعدام را امضا می‌کند با گریه این کار را می‌کنند و اصلاً خوشایندشان نیست که چند جوان را اعدام کنند.
در ادامه روشن روان با بیان این که در طول تاریخ ادبیات نمایشی دوتم پر مخاطب در سینما تم عشق و مرگ است، گفت: اگر ما مباحث سیاسی را زیاد کنیم خطر ریزش مخاطب وجود دارد و ما باید اثر تلویزیونی را به گونه‌ای بسازیم که بیشترین مخاطب را جذب کنیم و تم عاشقانه می‌تواند این خاصیت را داشته باشد.
مدیر فیلم و سریال شبکه سه با اشاره به نحوه جذب در فرقه‌های مختلف اظهار داشت: فرقه‌ها با استدلال و عقل، افراد را جذب نمی‌کنند بلکه در نقاط مرزی همین سلفی‌ها را که نگاه می‌کنیم آنها نگاه می‌کنند که چه کسی مشکل مالی دارد به او کمک می‌کنند و این است که درام عشقی برای نشان دادن کیفیت جذب منافقان مناسب‌تر است.
دکتر محمد حسین ظریفیان مدیرکل پژوهش‌های اسلامی رسانه نیز اظهار داشت: در دو سه سال اخیر عده‌ای معاند نظام در جریان اعدام‌های سال 67 کار جدی کردند و عدد و رقم‌های اعدام شدگان هر سال به صورت تصاعدی بالا می‌رود.
وی رسانه خاطرنشان کرد: رسانه‌های معاند نظام افرادی را به شکل ناشیانه می‌آورند و در نوع محاکمه‌ها خدشه می‌کنند؛ شبکه‌های خارجی مستندهای متعددی را کار می‌کنند و فصل تابستان که می‌رسد اوج این مستندها می‌شود و این اعدام‌ها را تبدیل به هولوکاستی برای منافقان کرده‌اند که افسانه‌ای بیش نیست.
وی با بیان این که در چند سال اخیر حرکت‌های خوبی انجام شده است و امیدوار کننده است، گفت: به نظر می‌رسد پرداختن به اعدام‌های سال 67 و واکاوی آن و روشنگری آن بسیار اهمیت دارد.
مدیرکل پژوهش‌های اسلامی رسانه افزود: ما با جریانی روبرو بودیم که از چارچوب گروه‌های سیاسی خارج است و هیچ پیوندی با نظام ندارد و الان هم در پیوند با آل سعود و اسرائیل و آمریکا است و مراوده می‌کند.
باید رسانه در دست صاحبان علم و حکمت باشد نه صاحبان قدرت و ثروت.
در ادامه کوشکی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: چون قدرت به رسانه تحکم می‌کند نمی‌فهمد و اگر علم بر رسانه تحکم می‌کرد ما باید در مورد سازمان مجاهدین خلق آنقدر اطلاعات به مردم می‌دادیم که در مورد اعدام‌های سال 67 کسی شبهه اعدام نمی‌داشت.
وی خاطر نشان کرد: بر اساس تحقیقاتی که انجام شده است از سال 1380 تا سال 1386 اعدام‌های سال 67 جزو چهار شبه رایج در کل دانشگاه‌های ایران بوده است در حالی که در آن سال‌ها به هیچ وجه این شبهه در میان مردم جامعه مطرح نبود و این که این شبهه امسال مطرح شد هوشمندانه بود زیرا نسلی که آن زمان دانشجو بود و امروز طبقه متوسط را تشکیل می‌داد شبهه‌ای را می‌شنید که در آن سال‌ها در ذهنش تثبیت کرده بودند و این طور نبود که تیری در تاریکی بیندازند.
دکتر کوشکی تصریح کرد: همان کسانی که در سال‌های 80 تا 86 این شبهه را در میان دانشجویان مطرح می‌کردند امسال هم آن را در بحث انتخابات مطرح کردند و اگر تلویزیون در دست اهل علم و حکمت باشد حقایق را می‌گوید و مردم هدایت می‌شوند.
در پایان این نشست دکتر محمدحسین ظریفیان مدیرکل پژوهش‌های اسلامی رسانه ضمن جمع‌بندی مباحث و تشکر از کارشناسان و میهمانان، به ضرورت مساله شناسی دقیق‌تر رسانه در مواجهه با رویدادهای اجتماعی اشاره کرد و اظهار امیدواری کرد این گونه نشست ها و مباحثه ها استمرار یابد و به تولید آثار فاخر منجر شود.
.......................................
سرویس خبرنگاران/ داخلی/ روابط عمومی اداره کل پژوهش های اسلامی صدا و سیما