به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ حجت‌الاسلام والمسلمین اکبر قنبری، مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن در گفت‌وگو با خبرنگار ابنا دربارۀ تاریخچۀ پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن و سابقۀ حضورش در نمایشگاه‌ها گفت: پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی قم که تا سه سال پیش به نام مرکز فرهنگ و معارف قرآن شناخته می‌شد سال 1366 تأسیس شد. ما از سال 1372 شروع کردیم که در نمایشگاه‌ها شرکت کنیم و آثارمان را در نمایشگاه‌ها ارائه بدهیم که ابتدا در نمایشگاه کتاب شرکت کردیم سپس در دومین نمایشگاه قرآن که در ساختمان قدیمی مجلس شورای اسلامی برگزار شد حضور داشتیم و از آن موقع ما در نمایشگاه‌های کتاب و قرآن حضور داریم.
وی دربارۀ آثار پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: کارهای ما عمدتاً پژوهشی است و عامه‌پسند نیست که همۀ افراد به غرفۀ ما بیایند. البته دنبال این هستیم که هر سال با دست پر به نمایشگاه بیاییم و آثار جدیدی را ارائه بدهیم که تاکنون هم این‌طور بوده و در سال‌های اخیر هم هر سال یک برنامۀ رونمایی از آثار مکتوب یا دیجیتالی‌مان داشتیم.
مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن دربارۀ تاریخچۀ شکل‌گیری «تفسیر راهنما» و «فرهنگ قرآن» به عنوان دو اثر برجستۀ پژوهشکده یادآور شد: پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن که قبلاً با نام مرکز شناخته می‌شد از سال 1366 به دنبال توسعه و انتشار دفاتر علمی مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از قرآن کریم شکل گرفت. ایشان 22 دفتر دارند که در زمان حضورشان در زندان ستم‌شاهی نوشتند به طوری برداشتشان از ابتدا تا انتهای قرآن است.
وی ادامه داد: آیت‌الله هاشمی این 22 دفتر را ابتدا به حزب جمهوری اسلامی دادند و آن عزیزان مقداری کار کردند و فیش‌های را تهیه کردند که یا آیت‌الله هاشمی نپسندیده بود یا حزب جمهوری گفته است ما آن‌طور که شما می‌خواهید نمی‌توانیم تهیه کنیم! ایشان هم کار را به مرکز پژوهش‌های صداوسیما سپردند و آن عزیزان هم کار کردند و فیش‌های برداشتند ولی باز هم آنچه آیت‌الله هاشمی می‌خواستند نتوانست تحقق پیدا کند و نهایتاً آیت‌الله هاشمی این‌کار را به دفتر تبلیغات اسلامی واگذار کردند که در مرکز تحقیقات آن، واحد فرهنگ قرآن تشکیل شد تا این دفاتر را بررسی کنند.
هدف آیت‌الله هاشمی «تفسیر راهنما» نبود
حجت‌الاسلام والمسلمین قنبری دربارۀ هدف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از تهیۀ «تفسیر راهنما» و «فرهنگ قرآن» اظهار کرد: هدف ایشان این بود که معجم موضوعی قرآن را ارائه بدهد اما مجموعه‌ای آمدند و تفسیر را هم کار کردند که خود آقای صالحی وزیر محترم فعلی ارشاد هم یکی از کسانی بودند که از ابتدای تفسیر راهنما در آن شرکت داشتند و الان هم اسمشان به عنوان یکی از پدیدآورندگان تفسیر راهنما هست، به علاوۀ عزیزانی از مشهد و قم که کار کردند و بحمدالله به همان روشی که مد نظر آیت‌الله هاشمی بود کتاب «تفسیر راهنما» در 20 جلد تألیف شد.
وی افزود: روش کار این‌طور بود که فیش‌های آیت‌الله هاشمی، آیه و فیش‌هایی مطرح می‌شد بعد افرادی به صورت گروهی دربارۀ فیش‌ها نظر می‌دادند که اگر می‌پسندیدند می فیش قبلو می‌شد وگرنه رد می‌شد. حتی یکبار آیت‌الله هاشمی گفت فیش‌های من را خیلی رد کردید که آقایان گفتند بالأخره فیش شما یک فیش است! آیت‌الله هاشمی هم نهایتاً می‌پذیرفتند و همیشه هم ایشان تأکید می‌کردند که کار جمعی را بهتر از کار فردی می‌دانم و در آخر هم وقتی کار چاپ می‌شد یک جلد خدمت ایشان فرستاده می‌شد و ایشان خودش نگاه می‌کرد یا دیگران نگاه می‌کردند و نظراتی که بود در حاشیۀ کتاب نوشته می‌شد تا در چاپ‌های بعدی نظرات اعمال شود.
مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن ادامه داد: اما باید گفت که هدف ایشان تفسیر راهنما نبود و خودشان هم در آخرهای ریاست جمهوری‌شان که خدمتشان رسیدیم جلد اول فرهنگ قرآن را که آوردیم گفتند من هدفم فرهنگ قرآن بود که در خطبه‌های نماز جمعه هم تعبیر به کلید قرآن می‌کردند! خلاصه ایشان گفت هدفم کلید قرآن و فرهنگ موضوعی قرآن بود حالا شما از آن تفسیر راهنما هم درآوردید؛ سعیکم مشکور.
وی افزود: پس هدف فرهنگ قرآن بود و جلد اول فرهنگ قرآن را که ایشان دیدند بسیار خوشحال شدند و گفتند این همان است که من می‌خواستم و همین روند را ادامه بدهید. امروز هم بحمدالله کتاب «فرهنگ قرآن» در 33 جلد، با سه هزار موضوع اصلی و 60 هزار موضوع فرعی توانسته است دغدغۀ بزرگی را از عزیزان قرآن‌پژوه برآورده کند و بسیاری توانستند از آن استفاده کنند و بسیاری از افراد اظهار خرسندی می‌کنند که ما توانستیم از این کتاب در کارهای علمی استفاده کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین قنبری ادامه داد: البته بعضی از عزیزان می‌گفتند این کتاب هزینۀ سنگینی دارد چون 33 حلد است. ما از همان زمان با حذف متن آیات و حذف فیش‌ها توانستیم این 33 جلد را در چهار جلد تجمیع کنیم و به عنوان «مختصر فرهنگ قرآن» ارائه دادیم.
وی افزود: قرآن‌پژوهان از کشورهای دیگر هم وقتی مطلع شدند که چنین کتابی موجود است مشتاق شدند و به زبان‌های عربی، اردو و انگلیسی هم درخواست شد و الان یک مؤسسه دارد تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن را به زبان اردو کار می‌کند، فرهنگ قرآن به زبان عربی شش جلدش چاپ شده که در لبنان ترجمه می‌شود و به زبان انگلیسی هم یک جلد از فرهنگ قرآن را تاکنون کار کرده‌ایم و در حال بررسی است که چاپ شود.
تفاوت «تفسیر راهنما» با «فرهنگ قرآن»
مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن دربارۀ تفاوت «فرهنگ قرآن» با «تفسیر راهنما» گفت: ما در یک جملۀ خیلی خلاصه به دیگران می‌گوییم که در «تفسیر راهنما» شما آیه را دارید و می‌خواهید ببینید چه موضوعاتی ذیل آیه می‌گنجد و چه برداشت‌هایی از آیه می‌شود که به همین منظور یک آیه مطرح می‌شود و برداشت‌های علمی‌اش می‌آید. پس تفسیر راهنما یک تفسیر معمولی نیست که شأن نزول و داستان و نکاتی گفته باشد بلکه به درد کارهای علمی می‌خورد و هدف از تألیف آن کمک به کارهای علمی بوده است.
وی ادامه داد: اما در «فرهنگ قرآن» بلعکس است، شما موضوع را در ذهن دارید مثلاً آب آشامیدنی، آب‌های بهشت و... بعد می‌خواهید ببینید چه آیاتی از قرآن می‌تواند ذیل این موضوع قرار بگیرد که این بسیار می‌تواند از نظر موضوعی برای کارهای تحقیقاتی کمک باشد.
بزرگترین دائرة المعارف قرآن را داریم
حجت‌الاسلام والمسلمین قنبری دربارۀ کارهای دیگر پژوهشکده بیان کرد: ما وقتی به انجام کارهای قرآنی ورود کردیم متوقف نشدیم و تاکنون 102 عنوان کتاب در 200 جلد داریم که امسال هم در نمایشگاه قرآن آوردیم و یکی از کارهای موضوعی مهم ما که به عنوان مرجع مثل «فرهنگ قرآن» است، «فرهنگ موضوعی تفاسیر» است که در «فرهنگ موضوعی تفاسیر»، 20 مجموعه از تفاسیر شیعه و اهل ست کار شده که ذیل هر موضوع از هر سه هزار موضوع که انتخاب کنید از این 20 تفاسر می‌تواند آدرس‌دهی برای شما داشته باشد و استفاده کنید.
وی افزود: در ادامۀ کار ما بزرگترین دائرة المعارف قرآن را در پژوهشکده کار می‌کنیم. همچنان که می‌توانیم ادعا کنیم «فرهنگ قرآن» ما، بزرگترین فرهنگ موضوعی قرآن دنیاست، در خصوص دائرة المعارف هم ادعا می‌کنیم بزرگترین دائرة المعارف قرآن که نوشته شده است را داریم. دائرة المعارف قرآن یک سابقه در لیدن هلند دارد که آن دائرة المعارف به زبان انگلیسی است و 80 درصد از نویسندگانش، مستشرقین غیرمسلمان هستند! امتیازی که دائرة المعارف ما دارد این است که تمام نویسندگانش مسلمان هستند و مذهب تشیع هم دارند که حالا حساسیت روی مذهب هم نداریم. ما همان سه هزار موضوع موجود در فرهنگ قرآن را در دائرة المعارف قرآن هم داریم منتها تفاوت اینجاست که شما در فرهنگ قرآن، آیات را دارید، اما در فرهنگ موضوعی تفاسیر، نظر مفسرین را دارید و اما در دائرة المعارف قرآن، ذیل هر موضوع یک مقالۀ جامع و کامل قرآنی را ملاحظه می‌کنید که این کتاب تاکنون 14 جلدش چاپ شده و پیش‌بینی می‌کنیم 30 جلد شود.
مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن ادامه داد: ما تک‌نگاری‌ها، پرسمان‌های قرآنی و کتاب‌های دیگر هم داریم و بحمدالله از ابتدای کار به دنبال این بودیم که کارهای‌مان را در قالب برنامه‌های دیجیتالی و نرم‌افزاری هم ارائه بدهیم. ما سال 1372 که اولین بار در نمایشگاه شرکت کردیم بحمدالله با کتاب‌های‌مان شرکت نکردیم بلکه با نرم‌افزار تبیان 3 شرکت کردیم که بر اساس برداشت‌های تفسیری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود. می‌توانم ادعا کنم اولین نرم‌افزار محتوایی قرآنی در دنیا را مرکز فرهنگ معارف قرآن که الان به نام پژوهشکده شناخته می‌شود در سال 1372 ارائه کرده است که بر اساس فیش‌های آیت‌الله هاشمی بود. همان نرم افزار هم، خمیر مایۀ بسیاری از نرم‌افزاهای محتوایی و موضوعی که الان در بازار ملاحظه می‌کنید شد. همان نرم افزار را که ارائه کردیم، بسیاری مراجعه می‌کردند و می‌گفتند ما صبح تا شب وقتمان را روی موضوعات قرآن می‌گذاریم و شما الان کل کار را برای ما آسان کرده‌اید.
وی افزود: این کار ادامه پیدا کرد و تفسیر راهنما که تمام شد برنامه نرم افزاری برای آن ساختیم، فرهنگ قرآن به همین ترتیب، دائرة المعارف هشت جلدش آماده شد برنامه نرم افزاری دادیم. همچنین ما سه سایت داشتیم که این‌ها را تجمیع کردیم و اخیراً پرتال جامع علوم و معارف قرآن را در بیست‌وششمین نمایشگاه قرآن کریم رونمایی کردیم که بسیار هم مورد استقبال قرار گرفته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین قنبری ادامه داد: خلاصه اینکه حاصل 30 سال تلاش بیش از 300 محقق قرآنی رده بالا را جمع کردیم و در قالب تفسیر، مقالات قرآنی، دائرة المعارف، فرهنگ‌نامه، پرسمان‌های قرآنی و پایان‌نامه‌های قرآنی در پرتال قرآنی ارائه کردیم که آدرس آن quran.isca.ac.ir است.
وی دربارۀ حجم سالانۀ تازه‌های نشر پژوهشکده گفت: ما هر سال تازه‌های نشر داریم و امسال 13 عنوان قرآنی به عنوان تازه نشر در نمایشگاه قرآن آوردیم که یکی از آن‌ها «دائرة المعارف قرآن» بود. اگر کسی هم موضوع خاصی از دائرة المعارف را دنبالش باشد ما این‌ها را محیا کردیم و معارف اخلاقی قرآن، معارف عقیدتی قرآن و... را به صورت جداگانه داریم. هر سال هم حدوداً همین حجم از آثار جدید را داریم. ضمن اینکه همین الان ما 30 عنوان کتاب در انتشارات داریم که معطل چاپ هستند و امیدواریم سال آینده انتشارات بتواند حجم بیشتری از آثار جدید را ارائه بدهد.
مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن دربارۀ حواشی سیاسی پیش آمده برای غرفۀ مطبوعش در جریان نمایشگاه قرآن گفت: یکی از مشکلاتی که ما خصوصاً از سال 84 به بعد داشتیم و متأسفانه هنوز در سطح جامعه شاهدش هستیم این است که برخی عزیزان مسائل علمی را با مسائل سیاسی اشتباه می‌گیرند، من به عینه این مشکل را داشتم که برخی می‌گفتند این تفسیر آقای هاشمی است؟ من می‌گفتم این تفسیر ایشان و جمعی از محققان است که گاهی تا چهل نفر را هم شامل می‌شود. آیت‌الله هاشمی طرح اولیه را دادند و 22 دفتر هم از ایشان بود و ما غنی‌سازی کردیم و خودشان هم معتقد بودند و موافق بودند که کار جمعی متقن‌تر است.
وی در پایان در توصیه به مراکز و مؤسسات قرآنی گفت: مراکز قرآنی بدانند اگر خودشان تنها باشند برخی کارها می‌ماند و کسی هم اطلاع نمی‌یابد و یکی از کارهایی که رسانه‌ها با اشتغال به آن می‌توانند به ساحت علم کنند این است که در اطلاع‌رسانی به مراکز قرآنی کمک کنند تا اثر شناخته و خوانده شود. مثلاً همین تفسیر راهنما از سال 1384 تمام شده ولی هنوز برخی قرآن‌پژوهان آن را نمی‌شناسند. فرهنگ قرآن نیز به همین ترتیب است و باید رسانه‌ها کمک کنند و این آثار را بشناسانند.
...............
پایان پیام/ 320