به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی پنجشنبه گذشته فرمان پادشاهی برای ترمیم کابینه سعودی صادر کرد. در فرمان او همانقدر که تغییرات سیاسی بیشتر جنبه «نمادین» و «سوری» دارد، تغییرات امنیتی «جدی» و «حساب شده» صورت گرفته است.
روزنامه فرهیختگان آورده است: در بخش سیاسی کابینه، بیش از تغییر مقامات، «جابه‌جایی» صورت گرفته است. بزرگ‌ترین تغییر در این بخش، برکناری عادل الجبیر وزیر امور خارجه بود. اما با این حال پادشاه برای همین فرد پست تشریفاتی «وزیر مشاور در امور خارجی» تعریف کرده است تا همچنان او در کابینه حضور داشته باشد.
پادشاه عربستان در این تغییرات که گفته می‌شود به دستور فرزندش محمد بنسلمان صورت گرفته، تلاش کرده همچون اصلاحات صوری که با هدف جلب حمایت غرب انجام شده بود، پیام تغییر به‌ویژه در سیاست‌خارجی تهاجمی بنسلمان را به غرب اعلام کند. عادل الجبیر بر همین اساس و برای در امان ماندن محمد بن سلمان از انتقادات فزاینده خارجی، از سمت خود برکنار شد و به جای او «ابراهیم العساف» که پیشتر وزیر دارایی بود، وزیر خارجه عربستان شد.
عادل الجبیر در واقع قربانی و پیشمرگ محمد بنسلمان شد تا در روند پادشاهی عربستان سعودی در آینده خللی ایجاد نشود. ملک سلمان در حالی دست به ترمیم کابینه زده است که پس از قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول، ریاض در برابر فشار فزاینده بین‌المللی قرار گرفت. این جنایت سعودی‌ها بسیاری از هم‌پیمانان غربی عربستان را در شوک فروبرد. آنان بیش از هر چیز، نگران آینده تعامل با عربستان سعودی در زمانی بودند که بنسلمان بر تخت پادشاهی این کشور بنشیند.
در آمریکا با وجود مخالفت‌های ترامپ برای مجازات بنسلمان، سنای این کشور دست به کار شد و پس از چند هفته دو قطعنامه برای مهار ولیعهد سعودی به تصویب رساند. در یکی از این قطعنامه‌ها سنا خواهان پایان حمایت از ریاض در جنگ یمن شده و در دیگری به‌طور مستقیم محمد بنسلمان مسئول قتل خاشقجی شناخته شده بود. قطعنامه سنا نشان می‌داد در آمریکا به جز ترامپ که حمایتش از ولیعهد سعودی به خاطر تجارت شخصی وی بود، تقریبا سنا و کنگره خواهان برکناری ولیعهد هستند و تلاش خود را برای برکناری او شدت بخشیده‌اند.
شاید همین مساله باعث شد هفته پیش روسیه به آمریکا هشدار دهد که در امر جانشینی پادشاه عربستان دخالت نکند. مسکو در مورد دخالت آمریکا در امور داخلی عربستان سعودی هشدار داده و گفته است که این کشور حق ندارد در رابطه با جانشینی ملک سلمان اعمال نفوذ کند.
«بلومبرگ» به نقل از میخائیل بوگدانف، فرستاده ویژه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به خاورمیانه و معاون وزیر خارجه روسیه نوشته است: «شاهزاده محمد بنسلمان کاملا حق دارد پس از مرگ پدرش شاه سلمان (82 ساله) بر تخت پادشاهی تکیه بزند.» علاوه‌بر فشارهای خارجی برای برکناری ولیعهد جوان و بی‌تجربه سعودی، در داخل عربستان و در خاندان سلطنتی سعودی نیز تلاش‌هایی برای برکناری محمد بنسلمان از ولیعهدی در جریان است.
چند روز پیش خبرگزاری «رویترز» از قول سه منبع نزدیک به دربار سعودی نوشت که «گروه‌های پرنفوذی در خاندان سلطنتی می‌خواهند فرد دیگری جانشین پادشاه ٨٢ ساله سعودی شود، اما ملک‌سلمان حاضر به برکناری فرزند محبوبش نیست. بنابراین آنها باید تا زمان درگذشت او صبر کنند. به گفته یکی از این منابع، شاهزاده احمد، تنها برادر تنی زنده ملک‌سلمان از حمایت اعضای خانواده، دستگاه امنیتی و برخی کشورهای غربی برخوردار است.»
ملک سلمان البته به نقشه دشمنان فرزندش آگاه است. او به همین دلیل کابینه را دستخوش تغییرات مصلحتی کرد تا در کنار جابه‌جایی‌های سیاسی در حوزه امنیتی تغییرات اساسی را سروسامان دهد. به اعتقاد تحلیلگران تغییرات سیاسی کابینه، نمادین است و از اهمیت زیادی برخوردار نیست. «عبدالباری عطوان» تحلیلگر مطرح جهان عرب در سرمقاله روزنامه فرامنطقه‌ای «رای‌الیوم» در این باره نوشت: «تغییرات در سطح امنیتی به‌ویژه تغییر رئیس گارد ملی (ارتش موازی) که می‌تواند تهدیدی خطرناک‌تر برای بنسلمان باشد، بازویی قوی علیه معارضان و جناح ملک عبدالله، پادشاه سابق و فرزندان و هم‌پیمانانش باشد و همین امر همچنین در مورد تعیین مشاور جدید امنیت ملی و بازیابی ساختار دستگاه اطلاعات عمومی از سوی کمیته‌ای به رهبری ولیعهد صدق می‌کند. اینها تغییرات مهم‌تری هستند که عزم بنسلمان را برای قبضه کردن قدرت و پر کردن تمام خلأهایی که می‌تواند منبع تهدیدی علیه قدرت وی یا جاه‌طلبی‌هایش باشد، بازتاب می‌دهد.
**اصلی‌ترین تغییرات کابینه سعودی
در فرمانی که ملک‌سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان صادر کرد ابراهیم العساف به جای عادل الجبیر به سمت وزیر امور خارجه جدید این کشور منصوب شد. العساف 70 ساله در موج بازداشت شاهزاده‌ها و مقام‌های عالی‌رتبه سعودی از سوی کمیته تازه‌تاسیس شده مبارزه با فساد که تحت رهبری محمد بنسلمان هدایت می‌شد، مدتی در بازداشت به سر برد. او مدرک دکتری خود را در رشته اقتصاد، از دانشگاه کلرادو در آمریکا اخذ کرده است. او پیش از این وزیر مشاور و عضو شورای وزیران سعودی بود. قبل از آن هم وزارت دارایی این کشور را عهده‌دار بود. در تغییرات کابینه عربستان، ترکی بن عبدالله الشبانه به‌عنوان وزیر اطلاع‌رسانی منصوب شد. الشبانه یک بازرگان سعودی است که پیشتر سمت دولتی نداشت.
او حدود 20 سال پیش مسئول شبکه مبک در آمریکا بود و پس از آن به‌عنوان معاون رئیس این شبکه منصوب شد. او پس از خروج از شبکه مبک در تاسیس و مدیریت شماری از شبکه‌های تلویزیونی مشارکت کرد. پیش از الشبانه، عواد بن صالح العواد وزیر اطلاع‌رسانی عربستان بود. البته در دوره پیش، از سعود القحطانی مشاور سابق دیوان پادشاهی و سرپرست کل مرکز مطالعات و امور اطلاع‌رسانی این دیوان به‌عنوان موثرین شخص در زمینه اطلاع‌رسانی عربستان یاد می‌شد.
او در ارتباط با قتل خاشقجی از سمتش برکنار شد. بر پایه فرمان پادشاه سعودی، شاهزاده عبدالله بن بندر بن عبدالعزیز به سمت وزیر گارد ملی منصوب شد. او پیش از این معاون امیر منطقه مکه بود. بر پایه همین فرمان، سپهبد خالد بن قرار الحربی نیز به سمت مدیرکل اداره امنیت عمومی منصوب شد. در همین حال مساعد العیبان نیز به سمت مشاور امنیت ملی منصوب شده است. حمد بن محمد آل‌الشیخ به وزارت آموزش عربستان رسید. او پیش از این مشاور دیوان پادشاهی و معاون وزیر آموزش بود. روسای برخی هیات‌های دولتی از جمله هیات ورزش و هیات تفریح و روسای برخی استان‌ها تغییر کرده‌اند.
**یک برکناری معنادار
در میان تمامی تغییرات پادشاه عربستان، تغییر سفیر ریاض در لندن نشان می‌دهد پادشاه سعودی که بر اساس گزارش‌های پزشکی وضعیت بیماری‌اش وخیم‌تر شده است، می‌خواهد پیش از مرگش، مخالفان پادشاهی فرزندش را از قدرت دور کند. برکناری «محمد بن نواف بن عبدالعزیز»، سفیر ریاض در لندن و انتصابش به سمت مشاور در دیوان پادشاهی نیز بر همین اساس صورت گرفته است. به‌طور حتم برکناری شاهزاده محمد بن‌نواف از سفارت لندن به دلیل نزدیکی وی به شاهزاده «احمد بن‌عبدالعزیز» است. وی زمانی‌که شاهزاده احمد از تظاهرات‌کنندگان یمنی خواست پادشاه و ولیعهد و نه خاندان حاکم سعودی را مسئول جنگ یمن معرفی کنند، همراه او بود.
احمد بن عبدالعزیز یکی از 45 پسر ملک عبدالعزیز بنیانگذار پادشاهی عربستان سعودی است، در بحبوحه دستگیری شاهزادگان سعودی به جرم فساد، در آخرین لحظه از ریاض با هواپیمای شخصی فرار کرد و به تبعیدی خودخواسته در لندن رفت. او که هیچ‌گاه حاضر به بیعت با شاهزاده «محمد بنسلمان» ولیعهد نشد، دو ماه پیش به ریاض بازگشت و با استقبال گسترده سایر اعضای خاندان سعودی مواجه شد. احمد بن عبدالعزیز به تعبیر رسانه‌ها بهترین فردی است که می‌تواند جایگزین محمد بنسلمان شود. او نمادی از همان محافظه‌کاری سعودی است که شاید خیلی از ساکنان عربستان آرزوی بازگشت به آن را دارند.
**بن سلمان همچنان قدرتمند
در حکم ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان همچنین از سرگیری فعالیت شورای امور سیاسی و امنیتی به ریاست شاهزاده محمد بنسلمان ولیعهد سعودی قید شده است. بنسلمان در این تغییرات کابینه همه مناصبش را حفظ کرد. وی همه مناصبش به‌عنوان ولیعهد، وزیر دفاع، معاون شورای وزیران، رئیس شورای امور امنیتی و سیاسی، رئیس شورای امور اقتصادی و در واقع همه مناصب در دولت را چه مهم، چه کم‌اهمیت، چه سیاسی، اقتصادی یا نظامی یا امنیتی یا دینی و غیردینی حفظ کرده است تا پادشاه به مخالفان او اعلام کند که تا پای جان بر سر پادشاهی فرزندش ایستاده است.
خانه‌تکانی برای نجات ولیعهد
روزنامه شرق نوشت: سه ماه پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار عربستانی، در کنسولگری این کشور در استانبول که به اعتراض‌های گسترده بین‌المللی منجر شد، پادشاه عربستان دست به خانه‌تکانی اساسی در پست‌های مهم حکومتی زد که برکناری عادل الجبیر، وزیر خارجه و تقلیل او به سمت وزیر مشاور در امور خارجه مهم‌ترین این تغییرات به شمار می‌آید.
در فرمانی که ملک سلمان بن‌عبدالعزیز، پادشاه عربستان صادر کرد، ابراهیم العساف، وزیر سابق دارایی، به‌عنوان وزیر امور خارجه جدید این کشور منصوب شد. براساس فرمان ملک‌سلمان پادشاه عربستان، عادل الجبیر که از اواخر آوریل 2015 وزیر خارجه این کشور بود، به سمت وزیر مشاور در امور خارجه منصوب شد و به‌این‌ترتیب الجبیر دیگر وظیفه‌ای اجرائی در دستگاه دیپلماسی عربستان ندارد.
الجبیر که از نزدیکان محمد بنسلمان ولیعهد و پسر پادشاه عربستان به شمار می‌آید با آغاز پادشاهی ملک‌سلمان به‌عنوان وزیر امور خارجه عربستان منصوب شده بود. دوره حضور الجبیر در وزارت خارجه عربستان که کمتر از چهار سال به طول انجامید یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های دستگاه دیپلماتیک عربستان بود.
آغاز جنگ یمن، قطع رابطه عربستان و ایران در پی حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد و ایجاد بحران در رابطه عربستان و متحدانش با قطر با ادعای حمایت قطر از تروریسم که به قطع رابطه ریاض و تعدادی دیگر از کشورهای عربی با دوحه انجامید، از مهم‌ترین تحولات دوره حضور عادل الجبیر در سمت وزیر خارجه عربستان به شمار می‌آید. بااین‌حال آنچه باعث شد ملک سلمان حکم به برکناری الجبیر بدهد، هیچ‌کدام این چالش‌ها نبود.
دوم اکتبر 2018، جمال خاشقجی، روزنامه‌نگاری که در یک سال اخیر به انتقاد از سیاست‌های محمد بنسلمان می‌پرداخت، در کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد. ترکیه و سرویس‌های امنیتی غربی، محمد بنسلمان را مغز متفکر قتل این روزنامه‌نگار معرفی کردند، اما دونالد ترامپ با وجود فشارهای بین‌المللی حاضر به پذیرش مسئولیت بنسلمان در عملیات قتل خاشقجی نشد. با همه اینها رسانه‌ها از فشار مقام‌های آمریکایی بر عربستان برای نجات محمد بنسلمان حکایت کرده‌اند.
براساس گزارش‌ها، ایالات متحده به ملک‌سلمان هشدار داده که اگر قصد حفظ محمد بنسلمان در سمت ولیعهدی را دارد، باید تعدادی از مقام‌های ارشد این کشور به‌دلیل مسئولیتشان در پرونده خاشقجی از سمت خود برکنار شوند و جابه‌جایی‌های مهم در سمت‌های سیاسی و دیپلماتیک انجام شود. به نظر می‌رسد با تغییراتی که ملک‌سلمان ایجاد کرد، گزارش‌های رسانه‌ها درباره شروط آمریکا، واقعیت داشته است.
مروان کابالان، تحلیلگر ارشد مرکز مطالعات عربی، به الجزیره می‌گوید برکناری الجبیر امری دور از ذهن نبود. «تصمیم ملک‌سلمان امری عجیب محسوب نمی‌شود، چراکه عادل الجبیر با وجود رابطه خوب با محمد بنسلمان، از معدود بازمانده‌های دوره پادشاهی ملک عبدالله محسوب می‌شد. حتی اگر ماجرای خاشقجی نیز رخ نمی‌داد، انتظار می‌رفت که الجبیر به‌زودی از سمت خود برکنار شود؛ اما با قتل خاشقجی، حکومت عربستان او را قربانی نجات خود کرد. خروج الجبیر از نظر محمد بنسلمان در بهترین زمان انجام شد. او به‌دنبال این بود تا فرد یا افرادی را به‌جای خود قربانی کند و مسئولیت قتل جمال خاشقجی را به گردن او بیندازد».
رامی خوری، پروفسور روزنامه‌نگاری در دانشگاه آمریکایی بیروت و تحلیلگر تحولات خاورمیانه، تغییرات اخیر را نشانه چرخش در سیاست‌های عربستان نمی‌داند. «احکامی که پادشاه عربستان صادر کرده تنها تغییراتی ظاهری و برای متقاعدکردن غرب است. برای اینکه دریابیم آیا این تغییرات باعث چرخش در سیاست‌های عربستان خواهد شد، به زمان نیاز داریم. روند تصمیم‌گیری در حکومت فعلی عربستان شباهت زیادی به اتحاد جماهیر شوروی در دهه 60 میلادی دارد. تا چند هفته قبل از یک تصمیم، نمی‌توان آن را پیش‌بینی کرد. خروج الجبیر علاوه‌بر کاهش فشارها بر سر پرونده خاشقجی می‌تواند اثر دیگری هم داشته باشد. عربستان شرایط حساسی پیش‌رو دارد و به فردی باتجربه‌تر نیاز دارد تا در چنین شرایطی به‌خوبی دیپلماسی این کشور را هدایت کند. العساف دهه‌ها در عربستان خدمت کرده و فردی باتجربه محسوب می‌شود».
تغییرات ملک‌سلمان تنها به برکناری عادل الجبیر محدود نمی‌شود. در تغییرات کابینه عربستان، ترکی بن‌عبدالله الشبانه به‌عنوان وزیر اطلاع‌رسانی منصوب شد. الشبانه پیش از این سمتی دولتی نداشت و 20 سال پیش مسئول یک شبکه تلویزیونی در آمریکا بود و سپس به‌عنوان معاون رئیس این شبکه منصوب شد. او پس از خروج از شبکه «مبک» اقدام به تأسیس و مدیریت چند شبکه تلویزیونی کرد.
پیش از الشبانه، عواد بن‌صالح العواد وزیر اطلاع‌رسانی عربستان بود. در دوره گذشته از سعود القحطانی، مشاور سابق دیوان پادشاهی و سرپرست کل مرکز مطالعات و امور اطلاع‌رسانی این دیوان، به‌عنوان مؤثرین شخص در زمینه اطلاع‌رسانی عربستان یاد می‌شد؛ اما القحطانی در ماجرای قتل جمال خاشقجی، از سمتش برکنار شد. همچنین براساس حکم ملک سلمان، شاهزاده عبدالله‌بن بندر بن‌عبدالعزیز به سمت وزیر گارد ملی منصوب شد. او پیش از این معاون امیر منطقه مکه بود.
حمد بن‌محمد آل‌الشیخ به وزارت آموزش عربستان رسید. او پیش از این مشاور دیوان پادشاهی و معاون وزیر آموزش بود. همچنین رؤسای برخی هیئت‌های دولتی از جمله هیئت ورزش و تفریح هم تغییر کردند. امیران و حکام تعدادی از استان‌ها نیز تغییر کردند. پادشاه عربستان همچنین دستور داده است ترکیب مجلس سیاسی و امنیتی کشور هم تغییر کند.
** هشدار روسیه به آمریکا
روسیه که در ماجرای قتل جمال خاشقجی رویکردی در حمایت از حکومت عربستان اتخاذ کرده بود، به آمریکا هشدار داد که مانع از صعود محمد بنسلمان به سمت پادشاهی عربستان در آینده نشود. میخاییل بوگدانف، معاون وزیر خارجه و فرستاده روسیه در امور خاورمیانه گفت: «ایالات متحده نباید در روند تعیین پادشاه در عربستان مداخله و اعمال نفوذ کند. مسکو بر این باور است که محمد بنسلمان به‌طور طبیعی باید جانشین پدرش ملک‌سلمان شود. پادشاه عربستان تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند و غیر قابل تصور است که در ایالات متحده درمورد اینکه چه کسی بر عربستان حکومت کند، تصمیم‌گیری و اعمال نفوذ شود. این موضوع داخلی عربستان محسوب می‌شود».
این هشدار مسکو پس از آن مطرح می‌شود که رسانه‌های غربی گزارش دادند که در پی ماجرای قتل خاشقجی و نتیجه‌گیری نهادهای امنیتی غربی مبنی بر صدور دستور قتل از سوی محمد بنسلمان، ایالات متحده به عربستان اعلام کرده در صورتی مانع از اعمال فشارهای بیشتر بین‌المللی بر محمد بنسلمان برای کناره‌گیری خواهد شد که او جانشین ملک‌سلمان نشود. این موضع‌گیری روسیه در شرایطی است که در نشست اخیر رهبران گروه بیست در آرژانتین، رهبران حاضر برخورد سردی با محمد بنسلمان داشتند، اما ولادیمیر پوتین به گرمی با ولیعهد عربستان خوش‌وبش کرد که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
.......................
پایان پیام/ 167