واکاوی سیاست‌های جدید عربستان در عصر سلمان و پسرش!

خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا / سرویس تحلیل سیاسی:

رژیم سعودی چند روز گذشته ۳۷ شهروند سعودی ــ که ۳۳ نفر از آنها شیعه بودند ــ را اعدام کرد. چند ماه پیش نیز با بیرحمی و بیشرمی تمام، یک روزنامه نگار منتقد را در کنسولگری این کشور در استانبول قطعه قطعه کرد! چند سال است که هزاران انسان بیگناه را در یمن به خاک و خون کشیده است.

این در حالی است که تا پیش از روی کار آمدن «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه فعلی سعودی، کمتر شاهد چنین حرکات دیوانه واری از سوی این رژیم بودیم.

نوشته زیر، دلایل ورود عربستان از فاز تساهل و انفعال به فاز تهاجم و انتحار را واکاویده است:

       

**   سیاست‌های جدید عربستان   **

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: میلاد پورعسگری
◀️ 8 اردیبهشت 1398 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بعد از به حاکمیت رسیدن «ملک سلمان» و قدرت یافتن پسرش «محمد بن سلمان» به عنوان ولیعهد در عربستان، شاهد تغییرات چشمگیری در سیاست‌های داخلی و خارجی این کشور بوده‌ایم؛ تغییراتی مثل برخی آزادی‌های اجتماعی برای زنان و جوانان، در پیش گرفتن سیاستهای تهاجمی نسبت به کشورهایی منطقه و... . انجام این تغییرات به هر دلیلی، چندان هم به نفع این خاندان نبوده و باعث شده تا بن سلمان و پدرش دوباره در سیاست‌های کلی خود تجدید نظر کنند.

سؤالی که مطرح می‌شود آن است که این کشور به چه دلیلی بعد از مدت‌ها نوع سیاست خود در منطقه را تغییر داده؟ و یا اصلاً چه عواملی او را بر این کار ترغیب کرد‌ه اند؟

در ابتدا باید گفت که این کشور به دلیل وجود دو ویژگی ــ یعنی "وجود حرمین شریفین"  و "ثروت فراوان نفتی و گازی" ــ همواره مورد توجه کشورهای غربی بوده و در میان کشورهای مسلمان و عربی نیز از جایگاهی ویژه‌ برخوردار بوده و هست.

بعد از اشغال فلسطین توسط رژیم غاصب صهیونیستی، کشورهای عربی مثل مصر، سوریه، اردن، عربستان و .... نسبت به این تهاجم واکنش منفی نشان دادند. اگر چه این کشورها در جنگ شش روزه شکست خوردند ولی همچنان برای رژیم اسرائیل تهدید محسوب می‌شدند. به عبارت دقیق‌تر اسرائیل اگرچه از مواهب حامی بزرگی چون آمریکا بهره می‌برد اما با توجه کمبود منابع انسانی و وسعت أرضی، توان مقابله طولانی مدت با دشمنان خود را نداشت.

در این بین مسأله فلسطین به ابزاری بدل شده بود تا هر یک از کشورهای بزرگ عربی مثل مصر، عربستان، سوریه و عراق بر سر رهبری جهان عرب با هم رقابت کنند. عربستان اگر چه از امتیازات خاصی برخوردار بود ولی مصر، عراق و سوریه نیز از جهت وسعت اراضی، قدرت نظامی و ساختاری جایگاه ویژه‌ای داشتند.

همچنین طرف دیگر این جریان ایالات‌ متحده آمریکا بود که عربستان سعی می‌کرد ضمن تاکید بر مخالفت از تشکیل رژیم صهیونیستی، موضعی بی‌طرفانه گرفته و خواسته‌های دو طرف را تامین کند. به عبارتی نقش میانجی را ایفا کرده و بزرگی خود را حفظ کند. چرا که همواره عربستان برای پیشبرد اهداف خود به حمایت آمریکا نیازمند بوده و هست.

در بین کشورهای عربی مصر بیشتر از بقیه بر دشمنی با اسرائیل اصرار داشت. به همین دلیل اسرائیل به کمک آمریکا با او وارد معامله شد و قرار داد «کمپ دیوید» را به امضا رساند. به همین بهانه عربستان، مصر را از اتحادیه عرب اخراج و به این ترتیب اولین رقیب خود را کنار زد.(1)

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عراق هشت سال درگیر جنگ شد و بعد هم توسط آمریکا اشغال و به طور کلی از صحنه مقابله حذف می‌شود.

سوریه نیز با کمک‌های آمریکا به گروههای تروریستی مورد تهاجم قرار گرفت و در بین سکوت کشورهای عربی درحالی که بخشی از خاک خود را از دست داده، از میدان کنار گذاشته شد.

به این ترتیب عربستان در طول زمان به رهبر قدرتمند جهان عرب تبدیل شد. به همین دلیل سیاست محافظه کارانه و تساهل آمیزی را که چند دهه ادامه داشت، با تغییر شرایط منطقه تغییر داد.

این سیاست منفعلانه در منطقه از زمان «ملک فهد» تا «ملک عبدالله» همچنان اجرایی می‌شد؛ اما با به حکومت رسیدن ملک سلمان و ولیعهدی بن سلمان در 2015م شرایط به شکل صد و هشتاد درجه‌ای تغییرکرد. تغییراتی مثل بر سر کار آمدن «عادل الجبیر» به عنوان وزیر خارجه که بشدت مخالف ایران بود؛ حمله به یمن؛ ادامه دخالت نظامی در بحرین؛ کمک تسلیحاتی و مالی به مخالفان اسد در سوریه؛ دخالت در امور سیاسی و داخلی کشورهای منطقه مثل ایران؛ مخالفت و مقابله با جبهه مقاومت در لبنان و فلسطین و... همگی بخش از سیاست‌های تهاجمی عربستان در زمان حاکمیت بن سلمان و پدرش است.

اما چه عواملی باعث شده بود تا عربستان بعداز مدت‌ها این چنین در عرصه سیاست داخلی و خارجی تغییر رفتار داده و به شکلی عملگرایانه در منطقه و جهان جلوه کند؟

یکی از این عوامل، تغییر موازنه قدرت در منطقه بود. یعنی شرایط به گونه‌ای پیش می‌رفت که در آینده ایران به عنوان قدرت منطقه شناخته شده و عربستان جایگاه خود در منطقه را از دست می‌داد. آمریکا به عراق حمله کرده بود و بعد از خروج او این کشور شیعی تحت نفوذ ایران قرار داشت.همچنین با روی کار آمدن اوباما و طرح صلح خاورمیانه‌اش، مذاکرات هسته‌ای با ایران آغاز شده بود. به عبارتی اگر این توافق میان ایران و آمریکا صورت می‌گرفت به معنی از دست رفتن جایگاه عربستان در منطقه بود. از طرف دیگر ایران با حمایت خود از حزب الله لبنان و حماس باعث شده بود که آنان در جنگ‌های 33 روزه و 22روزه بر رژیم اسرائیل پیروز شده و در بین کشورهای عرب زبان، محبوب شود و علاوه بر این بتواند هیمنه اسرائیل در منطقه را ازبین ببرد.

اتفاق دومی که عربستان را تهدید می‌کرد و باعث شد تا او در سیاست‌های خود تغییر رفتار دهد، بهار عربی یا قیام‌های عربی بود که در سال 2011م از تونس آغاز و سپس مصر، لیبی، یمن و بحرین را شعله ور کرد و باعث شد تا عربستان متحدانی مثل «حسنی مبارک»، «علی عبدالله صالح» و ... را از دست دهد.(2)

البته عوامل مختلفی بر سیاست‌های خارجی عربستان تاثیر گزار است که باعث می‌شود این کشور نسبت به این وقایه واکنش نشان دهد. عواملی مثل پیوند مذهب و سیاست و تشکیل ساختار پادشاهی در داخل کشور، اتکا به کشورهای غربی به ویژه آمریکا و نقش آفرینی در معاهدات منطقه‌ای و بین المللی مثل «اتحادیه عرب»، «اجلاس اوپک» و غیره که منجر شد تا سه اصول اساسی رادر عملکرد خوددنبال کند؛ اول این که هژمونی قدرت خود در منطقه و جهان اسلام را حفظ کند. دوم رابطه با غرب و سوم مقابله با به قدرت رسیدن اسلام‌ گرایان در کشورهای منطقه به ویژه اگر آن جریان اسلامی قرابتی هم با ایران داشته باشد.

پس نتیجه می‌توان گرفت مخالفت این کشور با قیام‌های عربی به دلیل نگرانی از ماهیت سیاسی خود در منطقه بوده است؛ چرا که حکومت‌ عربستان با قیام‌های مردمی و تشکیل دولت‌های دموکراتیک ماهیتش مورد تهدید قرار می‌گیرد. اما حمله به یمن و مخالفت با ایران جدا از قدرت طلبی آل سعود دلیل دیگری داشت و آن هم به قدرت رسیدن ایران به ویژه تفکر شیعی در منطقه است که به شدت با مبانی فکری و سیاسی وهابیت عربستان  در تضاد است.(3)

با همه تلاش‌های بن سلمان نه تنها از قدرت و نفوذ ایران در منطقه کاسته نشد، بلکه افزایش هم یافت و در مقابل عربستان، جایگاه خود را در منطقه از دست داد. جنایات او در یمن، قتل و مثله کردن فجیع «خاشقجی» در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه، مقابله با جبهه مقاومت در لبنان و غزه، موضع گیری در مسأله معامله قرن و... از او چهره‌ای منفور در دنیا ساخت. از این روی دوباره تصمیم به تغییر مواضع سیاسی داخلی و خارجی خود گرفت. به طور مثال با یمن اعلام آتش بس کرد تا با یک راه حل سیاسی بحران یمن را خاتمه ببخشد، بازگشایی سفارت امارات در سوریه که البته با اجازه عربستان صورت گرفته، دعوت از سوریه به اتحادیه عرب، تغییر وزیر خارجه و اما در زمینه داخلی وزیر گارد ملی، مدیر امنیت ملی و مشاور امنیت ملی تغییر کرد.(4)

درباره این تحوّلات و تغییرات، تحلیل گران نظرات متفاوتی دارند. برخی معتقدند از آنجایی که این تحولات به دستور پادشاه و ملک سلمان رخ داده نتیجه می‌توان گرفت که بن سلمان با توجه به نفوذ زیاد خود، مقام اول عربستان محسوب نمی‌شود. همچنین این تغییرات، آن هم در سطح امنیتی شاید بیانگر تغییر بن سلمان و معرفی ولیعهد جدید باشد تا عربستان از این طریق بخشی از هویت و جایگاه خود در داخل کشور و منطقه را باز یابد.(5)

در مقابل برخی معتقدند این تغییرات توسط بن سلمان و با کمک مشاوران آمریکایی، اماراتی و بعضاً اسرائیلی صورت گرفته و هدف این بوده که با تغییر افراد، کارهای گذشته را به گردن آنان انداخته و بتوانند موقعیت متزلزل بن سلمان را تثبیت کنند.(6)

در زمینه سیاست خارجه نیز عوض کردن وزیر بیشتر در حد یک حرکت نمایشی و کم اهمیت است و این عملکرد عربستان است که تعیین کننده مواضع حقیقی او خواهد بود و نه نمایش ظاهری و ساختاری در سیاست.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت:

1. فصلنامه مطالعات منطقه ای، پاییز 1390، شماره 42و43، بهرامی مقدم، سجاد، تحول رویکرد عربستان به کشمکش اعراب و اسرائیل، ص140-113.
2. فصلنامه سیاست خارجی، بهار94، سال29، شماره 1، تغییر جهت در سیاست خارجه عربستان سعودی: از استراتژی موازنه تا رهبری ائتلاف، همیانی، مسعود، ص74-53.
3. فصلنامه سپهر سیاست، بهار97، شماره 15، واکاوی زمینه ها و ابعاد سیاست خارجی نوین عربستان در خاورمیانه، جاودانی مقدم، مهدی، حریر فروش، حامد، ص74-51.
4. سیاست وزیر خارجه جدید عربستان در مقابل ایران، سایت با اقتصاد، مثبت اقتصاد، اخبار، بین الملل، کد: 35288، www.baeghtesad.com.
5. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/07/1909396.
http://parstoday.com/fa/middle_east-i156853.
6. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/07/1909597.
http://thelenspost.com/ هكذاتغيرتالسياسةالخارجيةالسعودية 2018/04.

................................
پایان پیام/ 167 ـ 101