به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان می‌گوید که این کشور، سرزمین مردمان نجیب و اصیل است. آن‌ها اهل تسنن هستند، اما برای زیارت به مشهد مقدس می‌آیند. امام رضا(ع) نزد ترکمنها به عنوان امام طلایی مشهور است.
کشور ترکمنستان در شمال شرقی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و با سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان همسایه است. این کشور بعد از عراق، طولانی‌ترین مرز را با ایران دارد. نزدیک‌ترین پایتخت یک کشور خارجی با ایران، شهر عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان است که حدود ۳۵ کیلومتر با مرز باجگیران فاصله دارد.
دو کشور ایران و ترکمنستان از نظر فرهنگ و زبان دارای مشترکات فراوانی هستند؛ به گونه‌ای که شاید بتوان گفت بیش از ۵۰ درصد از کلمات فارسی و ترکمنی اصیل، ریشه مشترک دارند. علاوه بر این، ترکمنها در هر دو کشور برای شخصیت‌هایی چون مختومقلی فراغی، ابوسعید ابوالخیر، نجم‌الدین کبری، خواجه یوسف همدانی، ابوعلی الدقاق، فریدالدین عطار، خیام، فردوسی، نسایی، زمخشری و.. احترام فوق‌العاده‌ای قائل هستند که البته امام رضا (ع) در این بین جایگاه ممتازی دارد.
این دو کشور از نظر زیست و طبیعت و آب و هوا و همچنین عادات و آداب و سنن بسیار به هم نزدیک هستند؛ به گونه‌ای که نه ترکمن در ایران احساس غربت می‌کند و نه ایرانی در ترکمنستان و این ارتباط به اندازه‌ای است که رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با رئیس جمهور ترکمنستان، آقای قربانقلی بردی‌محمداف به این پیوند تاریخی و عاطفی اشاره کرده و فرمودند: ما و مردم ترکمنستان بالاتر از همسایه، بلکه خویشاوند هستیم.
همزمان با برگزاری هفته فرهنگی ترکمنستان در تهران، با رضا خانیان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشور گفتوگو کردیم که مشروح آن در ادامه میآید:
علاقه ترکمنستانی‌ها به فراگیری زبان فارسی
طبیعتاً یکی از فعالیت‌های رایزن‌های فرهنگی کشورمان آموزش زبان و ادبیات فارسی است. این آموزش‌ها در کشور ترکمنستان به چه سطحی رسیده است؟
در ترکمنستان ما تنها کشوری هستیم که خارج از سفارت، رایزنی فرهنگی داریم؛ یعنی خارج از آن، یک ساختمان مستقل داریم و اصلی‌ترین فعالیت ما علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی که بر اساس برنامه مبادلات فرهنگی بین دو کشور و کاملاً با هماهنگی وزارت فرهنگ ترکمنستان انجام میشود، آموزش زبان فارسی است. در این زمینه کلاس‌های متعدد در سطوح مختلف برگزار میشود. نکته خاص این است که کسانی که در سال‌های قبل در رایزنی فرهنگی، زبان فارسی را فرا گرفته‌اند، اکنون با یک مقدار بازآموزی و آموزش، به تدریس زبان فارسی مشغول هستند.
البته در مورد زبان فارسی در ترکمنستان نکته‌ای که خیلی برجسته است و من آن را از نزدیک دیده‌ام، استعداد فراگیری زبان نزد دختران و پسران ترکمنی است. در واقع در رایزنی فرهنگی وقتی با این فارسی‌آموزان روبرو می‌شویم، اغلب می‌بینیم آن‌ها به سه تا چهار زبان مسلط هستند و زبان فارسی یکی از زبان‌هایی است که بسیار علاقه‌مند هستند آن را فرا بگیرند. بنا براین آمار فارسی‌آموزان در آنجا بسیار مطلوب است. البته شیوه‌های آموزشی که در ترکمنستان استفاده می‌کنیم بر اساس شیوه‌های آموزشی بنیاد سعدی است و این بنیاد کتاب و منابع آموزشی ما را تأمین می‌کند. کلاس‌ها در چهار ترم بهار، تابستان، پاییز و زمستان دایر است و پدران و مادران این فارسی‌آموزان هم از شیوه آموزش و از مواجهه، برخورد و پذیرش ما راضی هستند و اظهار رضایت می‌کنند.
با توجه به تشابه فرهنگی که میان ادبیات ایران و ترکمنستان مخصوصاً در ادبیات داستانی وجود دارد، آیا تلاش شده که این اشتراکات در ادبیات معاصر منتقل شود؟
ترکمنستان چندین نشریه از جمله یک ماهنامه به نام «ادبیات جهان» دارد. به جهت اینکه قبلاً این بخش از فعالیت فرهنگی یک مقدار مغفول بوده است، با نهادهای مرتبط صحبت کردیم و در این رابطه کتاب‌هایی از ادبیات معاصر و داستان‌های کوتاه ایران را به آن‌ها معرفی کردیم و در حال بررسی هستند که این داستان‌ها را در این ماهنامه به چاپ برسانند. همچنین پیشنهاد کردیم نویسندگان معاصرمان در ترکمنستان حضور پیدا کنند و در آنجا کارگاه‌هایی را به عنوان کارگاه ادبی تشکیل دهیم که در صورت موافقت دولت ترکمنستان حتماً این فعالیت را خواهیم داشت.
در این زمینه از نویسندگان ترکمن کشورمان هم بهره می‌برید؟
در حوزه ادبیات فعلاً روابطمان بر این اساس است که کار عمیقی را با محوریت دیوان تطبیقی مختومقلی فراغی انجام دهیم. در برنامه‌های فرهنگی گروههای هنری ترکمن‌صحرا را دعوت می‌کنیم که در ترکمنستان اجرای برنامه داشته باشند. ولی در حوزه ادبیات داستانی هنوز ورود نکرده‌ایم؛ یعنی شاید زمینه فعالیتش فراهم نبوده. تلاش می‌کنیم این ارتباط هم در صورت علاقه‌مندی طرفین برقرار شود.
مختومقلی فراغی فراتر از خیلی از شخصیت‌ها نزد ملت‌های دیگر است/ انس ترکمنها به یک شاعر
الان شاعر یا نویسنده ایرانی که خیلی شاخص باشد و ترکمنها او را بشناسند، چه کسی است؟
شاعر شاخص ادبیات سنتی و کلاسیک ترکمنستان، حکیم بزرگ مختومقلی فراغی است. او فراتر از خیلی از شخصیت‌ها نزد ملت‌های دیگر است و می‌توان جایگاه وی را با حافظ در میان مردم کشورمان مقایسه کرد. یک ترکمن در خانه‌اش امکان دارد کتاب‌های مختلفی را نداشته باشد، اما امکان ندارد دیوان مختومقلی فراغی در خانه‌اش نباشد چون ترکمنها با اشعار مختومقلی زندگی می‌کنند و در تمام ایام حتی صبح و شب به مناسبت‌های مختلف، اشعار مختومقلی را هم به یاد طرف مقابل می‌آورند و هم خودشان می‌خوانند. آن‌ها در میان شاعران ایرانی به فردوسی، حافظ و سعدی و به ویژه شهریار علاقه‌مند هستند. رایزنی فرهنگی به خاطر این علاقه‌مندی بوستان و گلستان سعدی و نیز اشعار استاد شهریار را به ترکمنی ترجمه و چاپ کرده است.
آیا تاکنون تلاش شده فیلم مشترک بین ایران و ترکمنستان ساخته شود؟
این مهم از برنامه‌های آینده ما در رایزنی فرهنگی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است. وزارت فرهنگ ترکمنستان اظهار تمایل کرده که در زمینه ساخت فیلم‌های مشترک چه مستند و چه سینمایی با کشورمان همکاری داشته باشد و ما نیز زمینه آشنایی فیلمسازان ایرانی را با ترکمنستانی فراهم کنیم و اکنون هم داریم از طریق معاونت فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پیگیری می‌کنیم که حتماً این ارتباط فراهم شود.
عشق‌آباد هفت سالن سینمای مدرن دارد
الان وضعیت فیلمسازی چطور است؟
در ترکمنستان، در شهر عشق‌آباد حداقل هفت سالن سینمای مدرن وجود دارد و در تمام شهرهای مراکز استان‌های ترکمنستان نیز این امکان وجود دارد. صنعت سینمای ترکمنستان با توجه به گذشت سال‌های اندک از استقلال این کشور جوان است و دولت برای تقویت آن تلاش و برنامه‌ریزی کرده است. بنابراین اغلب فیلم‌هایی که در این سینماها به نمایش در میآید، هندی، روسی یا آمریکایی است.
یعنی بیشتر در آنجا فیلم‌های بالیوودی و هالیوودی به نمایش گذاشته میشود؟
عمدتاٌ فیلم‌های هندی و برخی اوقات فیلم‌های روز آمریکایی در آنجا عرضه میشود.
سینمای ایران مهمان ترکمنستانی‌ها میشود
بهای بلیتشان چقدر است؟
وقتی نمایش فیلم‌های آمریکایی از سوی سفارت آمریکا باشد، رایگان است؛ چون در چارچوب روابط فرهنگی با آمریکا است. البته با توجه با هماهنگی‌های انجام شده و با اعلام آمادگی مقامات وزارت فرهنگ ترکمنستان فیلم‌های سینمایی ایران هم در آنجا نمایش داده خواهد شد. برنامه داریم که فیلم‌های سینمایی ایرانی را در آنجا نمایش دهیم و این جزو برنامه‌های آتی ما است.
راز علاقه ترکمنستانی‌ها به ایران
آیا در ترکمنستان هم با واژه ایران‌هراسی روبرو هستیم؟ مردم ترکمنستان راجع به ایران چه می‌اندیشند؟
مردم ترکمنستان بسیار اصیل و نجیب هستند و در برخوردهایی هم که ما با آن‌ها داریم کاملاً اصالت، نجابت و هم اعتماد و علاقه آن‌ها به ایرانیان کاملاً مشهود است. آن‌ها به کشور ایران هم علاقه‌مند هستند؛ چون جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بوده که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخته است و در برهه‌ها و مشکلات مختلف به ترکمنستان کمک کرده است. ترکمنستانی‌ها به خاطر نجابتی که دارند همیشه این موضوع را مد نظر قرار می‌دهند و در روابط فرهنگی آن‌ها به میراث فرهنگی مشترک فیمابین اشاره می‌کنند و از ما هم می‌خواهند که روابطی را شکل بدهیم که این میراث مشترک نزد نسل‌های جدید ترکمن و نسل‌های جدید ایران به چشم بیاید.
چرایی عدم شکل‌گیری گروههای تکفیری در ترکمنستان
آسیای میانه به نوعی درگیر تفکر تکفیری افراطی شد و بعضی افراد به سمت سوریه و عراق هم کشیده شدند. آیا این گرایش در ترکمنها هم بوده است؟
ترکمنها کاملاً روی این موضوع حساس هستند و تمام توانشان را برای درگیر نشدن در این موضوع گذاشته‌اند. آن‌ها نمی‌خواهند مشکلی که برای جهان اسلام و برای کل کشورهای خاورمیانه، آسیای مرکزی و کشورهای دیگر وجود دارد، به هیچ وجه در ترکمنستان نمود داشته باشد و کاملاً هم در این زمینه موفق بوده‌اند.
کدام یک از مذاهب اسلامی در ترکمنستان از نفوذ بیشتری برخوردارند؟
اکثر مردم ترکمنستان اهل تسنن و حنفی‌مذهب هستند. ولی نظام سیاسی ترکمنستان نظام لائیک است.
اسلام تا چه حد در عرصه اداری ترکمنستان ورود دارد؟
همه مذاهب در ترکمنستان برای برپایی شعائر خودشان آزاد هستند، ولی اسلام به آن معنا که در امور سیاسی باشد، حضور ندارد و ترکمنستان براساس اصول لائیک اداره میشود.
اگر بخواهید به شاخصه‌های پیشرفت این کشور در سال‌های اخیر اشاره کنید، چه مقوله‌هایی را مدنظر دارید؟
بعد از گذشت ۲۷ سال از استقلال این کشور، وقتی به ترکمنستان سفر می‌کنید از پایتخت تا تمامی شهرها، تحرک و توسعه و رشد کاملاً مشهود است. شاید رشد اقتصادی ضعیف، کند و یا شدید باشد، ولی مهم این است که مسیری را که انتخاب کرده‌اند و بر اساس آن پیش می‌روند، مسیر مشخصی است. این مسیر مشخص در همه امور خودش را نشان می‌دهد. توسعه سیستم حمل و نقل، به‌کارگیری معماری زیبا، احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی، پاکیزه بودن معابر در شهرها و روستاها و حتی در راه‌های بین شهری به وضوح قابل رویت است.
جایگاه رسانه و نوع سطح آموزش عمومی آن‌ها چگونه است؟
۷ شبکه تلویزیونی در ترکمنستان وجود دارد و همچنین روزنامه‌های مختلف با موضوعات گوناگون، مانند ادبیات معاصر جهان یا ترکمنستان بی‌طرف که اخبار داخلی و کمی بین‌المللی در این روزنامه‌ها و رسانه‌ها انعکاس پیدا می‌کند.
رفتار زنان ترکمن بسیار سنگین، با وقار و متشخص است
بانوان در این کشور چه جایگاهی دارند؟
نکته جالبی که در بدو ورود به ترکمنستان برای همه کاملاً مشهود است، جایگاه زن در این کشور است. زنان و دختران در ترکمنستان از جایگاه بسیار خاصی برخوردار هستند. رفتار زنان و دختران ترکمن بسیار سنگین، با وقار و متشخص است. این رفتار در سطح خیابان کاملاً دیده میشود. رئیس‌جمهور ترکمنستان آقای قربانقلی بردی‌محمدف درباره زنان و دختران واقعاً به عنوان ناموس ترکمنها، حساسیت خاصی دارد و هر کس وارد ترکمنستان بشود، این حساسیت رئیس‌جمهور را نسبت به زنان و دختران کاملاً درک می‌کند. در روز جهانی زن (۸ مارس) از سوی رئیس‌جمهور به کل زنان و دختران کشور ترکمنستان هدیه نقدی داده میشود.
با این اوصاف نقش زنان در کل ترکمنستان در فعالیت‌های اجتماعی و بخش‌های مختلف کاملاً مشهود است. معاون بین‌الملل وزارت فرهنگ ترکمنستان یک زن است. معاون رئیس‌جمهور در امور فرهنگی هم یک خانم است. یکی از معاونین رئیس جمهور نیز خانم است و رئیس مجلس نیز از زنان سیاستمدار این کشور است.
ترکمنستان سیاست بی‌طرفی را اعلام کرده است
مواجهه دولت ترکمنستان با فضای مجازی چگونه است و موضوع فیلترینگ چقدر در آنجا جاری است؟
دولت ترکمنستان در بحث رسانه‌ای به خاطر شرایط کشور، نظارتی بر فضای مجازی دارد. چون به هر صورت این کاملاً پذیرفته است که ترکمنستان با افغانستان هم‌مرز است و به نحوی با بحران‌های اجتماعی و گروههای تفکیری که در آسیای میانه فعال هستند، مرز مشترک دارد. برای همین بسیار مراقبت می‌کند که فضای اطراف ترکمنستان از آن نواحی، مزاحمتی برای رشد و توسعه ترکمنستان ایجاد نکند. چون ترکمنستان سیاست بی‌طرفی را اعلام کرده و دارد مسیر بی‌طرفی را پیش می‌برد، دوست ندارد نوسازی کشور پس از استقلال توسط بعضی مسائل خدشه ببیند.
اینکه زیرساخت‌ها کاملاً ساخته شود، خطوط راه آهن ایجاد شود، شخص رئیس جمهور روی کشاورزی و معماری در تمام مراکز استان‌های ترکمنستان نظارت می‌کند و نتیجه آن این است که شما در شهری در کنار رود جیحون در ترکمن‌آباد سالن، مرکز فرهنگی و کتابخانه‌ای می‌بینید که عیناً مانند همان چیزی که در عشق‌آباد وجود دارد، ساخته شده است.
امام طلایی ترکمنستانی‌ها/ جشنواره امام رضا (ع) تیرماه در مرو برگزار میشود
ایرانی‌ها چگونه می‌توانند با ترکمنستان تعامل فرهنگی داشته باشند؟
این تعامل، قوانین خاص خودش را دارد. الان روزانه مراجعه به سفارت جمهوری اسلامی ایران برای دریافت ویزا زیاد است. ترکمنها برای مقاصد مختلفی به ایران سفر می‌کنند؛ از تجارت گرفته تا زیارت امام رضا (ع) که به عنوان امام طلایی نزد ترکمنها مشهور است و امام رضا (ع) بسیار احترام خاصی نزد ترکمنها دارد. بنا داریم که جشنواره امام رضا (ع) را در تیر ماه در مرو برگزار کنیم. از سوی دیگر مزار مختومقلی فراغی و پدر این شاعر بزرگ دولت محمد آزادی در ایران است و اکنون هر ساله در سالروز گرامیداشت مختومقلی، ما میزبان فرهیختگان ترکمن هستیم. اینها اندکی از مشترکات فرهنگی ماست و با گسترش آن‌ها می‌توانیم تعامل فرهنگی بیشتری داشته باشیم.
وضعیت مساجد ترکمنستان چگونه است و امامان جماعت مساجد در آنجا به چه شکلی انتخاب می‌شوند؟
امام مسجد در ترکمنستان یک مرتبت دینی است و ائمه جماعات با اشراف و شناختی که از شخصیت‌های دینی در شهرها وجود دارد، توسط شورای دینی ترکمنستان انتخاب می‌شوند. نماز در پنج نوبت در مساجد خوانده میشود. نماز جمعه نیز بسیار باشکوه برگزار میشود. البته اجتماع دینی بزرگی به مناسبت اعیاد فطر و قربان هم شکل می‌گیرد.
«ییلاق نوروز» مکانی برای پاسداشت این عید بین‌المللی است
گویا جشن‌های ملی در ترکمنستان نسبت به سایر کشورهای آسیای میانه از رونق بیشتری برخوردار است.
یکی از باشکو‌ه‌ترین جشن‌های آن‌ها، جشن نوروز است. عید نوروز نزد ترکمنها خیلی باشکوه برگزار میشود. در تمام شهرهای ترکمنستان، مکانی به نام «ییلاق نوروز» وجود دارد. این ییلاق نوروز در عشق‌آباد در منطقه‌ای است که با حضور رئیس‌جمهور ـ در بعضی سال‌ها که به صورت بین‌المللی ـ برگزار میشود، گروههای هنری از کشورهای حوزه نوروز در آنجا شرکت می‌کنند. در ییلاق نوروز تمام آلاچیق‌های نوروزی برپا میشود. در این آلاچیق‌ها نمایشگاه صنایع دستی از جمله فرش‌های ترکمن و آثار و صنایع دستی این کشور به نمایش گذاشته میشود و مردم در کنار هم نوروز را جشن می‌گیرند.
همه مردم ترکمنستان با اسب مانوس هستند
ترکمن ایران را با اسبش می‌شناسند، آنجا هم همین گونه است؟
دقیقاً! آنجا اسب، جایگاه بسیار خاصی دارد و چون به اسب نژاد «آخال» به عنوان یک میراث فرهنگی نگاه می‌کنند، خیلی به آن احترام می‌گذارند و همه مردم این کشور با اسب مانوس هستند. مسابقات باشکوهی برگزار میشود. از نظر ترکمنها در روزی زمین، اسب آن‌ها را همراهی کرده و موجب شده است تا بتوانند در برابر دشمنانشان مقاومت کرده و بتوانند هویت ترکمنی را حفظ کنند. برای همین هم احترام خاصی برای اسب قائل هستند. اسب‌های ترکمنی و نژاد آخالِ تکه هم خیلی زیبا هستند.
رایزن فرهنگی معمولاً رابط بین کشور خودش و کشور مقصد است. نمی‌شود جایی را به عنوان مرکز پیوند ترکمن‌های ایران و ترکمنستان داشته باشیم؟
ترکمنستان نهادی به نام «اتحادیه ترکمن‌های جهان» دارد. این اتحادیه به صورت دوره‌ای در آنجا اجلاسی برگزار می‌کند و از ترکمن‌های ایران هم در آنجا شرکت می‌کنند. ما هم زمینه آن را فراهم می‌کنیم که این ترکمنها در آنجا همدیگر را ببینند.
ترکمنستان سرزمین مردمان نجیب و اصیل است
اگر بخواهید ترکمنستان را در چند واژه معرفی کنید و خلاصه‌ای از این گفتوگو ارائه دهید، چه می‌گویید؟
ترکمنستان سرزمینِ مردمان نجیب و اصیلی است که برای بنده به عنوان رایزن فرهنگی در ترکمنستان کار کردن با دولت و ملت این کشور به خاطر نظمی که در کارها دارند، بسیار لذت‌بخش است.
................
پایان پیام/ 340