درباره استادی که از دستمان رفت/ سید جعفر مرتضی سخت علاقمند به انقلاب بود

خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا / سرویس صفحات فرهنگی:

علامه «سید جعفر مرتضی عاملی» از علمای برجسته شیعه لبنان شامگاه روز شنبه 4 آبان 1398 هجری شمسی، همزمان با شب ارتحال رسول اکرم(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع)، پس از چندین سال تحمل درد و رنج بیماری به دیار باقی شتافت

حجت الاسلام دکتر «رسول جعفریان» مورخ حوزوی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه که افتخار شاگردی علامه سید جعفر مرتضی را داشت در یادداشت زیر گزارشی از حیات و فکر ایشان ارائه داده است:

                

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: رسول جعفریان
(عضو هیات علمی دانشگاه تهران)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

استاد عزیز مرحوم علامه سید جعفر مرتضی در سال 1364 ق./ 1324 ش. در روستای عیتا الجبل در جنوب لبنان به دنیا آمد. در هیجده سالگی در نجف، طلبگی را آغاز کرد و بعد از شش سال، یعنی سال 1388 ق./ 1347 به ایران آمد. این اقامت تا سال 1371 ادامه داشت و در این سال به لبنان بازگشت و شامگاه شنبه 4 آبان 1398 در لبنان به رحمت خدا رفت.

بدون شک سید جعفر مرتضی، در چند دهه اخیر، در پژوهشهای اسلامی و عمدتا در حوزه تاریخ اسلام، در مراکز شیعی، نقش مهمی داشت و در پیشرفت علمی در این زمینه، سخت موثر بود.

دوست دارم در این وقت که ایشان رحلت کرده، اندکی درباره شان بنویسم و دینی را که به خاطر سالها شاگردی و بهره وری از محضران داشتم را تا حدی ادا کنم.

شاید لازم باشد عرض کنم، بنده از سال 61 که با ایشان آشنا شدم، خیلی زود دریافتم که با یک مرد عالم و دانشمند و معلم، و یک مربی اخلاق بسیار عالی روبرو هستم؛ بنابرین در تمام این سالها، هیچ گاه، فرصتی را برای بهره گیری علمی از ایشان، از دست ندادم. اینجا خلاصه ای درباره ایشان می نویسم، و امیدوارم در فرصتی دیگر، متنی کامل تر تهیه کنم.

آقای سید جعفر مرتضی، حاصل سه مکتب فکری بود:

یکی مکتب لبنان که ادبیات نگارشی ایشان، و انس و الفتش با آثار آن دیار، علاوه بر تربیت در دوره کودکی، میراث آن دوره است.
دیگر نجف که چند سالی در آنجا مانده و تحصیل کرده بود، و البته جزو معدود طلبه هایی بود که آنجا را ترک و سال 47 به قم آمد.
سوم مکتب قم که عمده تحصیل و تحقیق و تألیفات ایشان در اینجا بود و تا سال 73 در آن بود.

در قم، بیش از همه با سه استاد همنشین بود. آیت الله سید مهدی روحانی، آیت الله احمدی میانجی و آیت الله میر محمدی. از طریق آنها با جمعی از علمای دیگر مانند آیت الله شبیری زنجانی، آیت الله آذری و... مربوط بود. در کل، بیشتر تحت تأثیر آیت الله روحانی بود. خاطرم هست و شاهد بودم تا زمانی که در ایران بود، همه آثارش را قبل از چاپ به آقای روحانی و احمدی میانجی می‌‌داد تا مرور کنند، چنان که در بسیاری از آنها به ایشان اشاره کرده است. آقای آیت الله سید مهدی روحانی مرد دقیقی بود و علاقه سید جعفر هم از این بابت بود.

سید جعفر مرتضی نبوغ خاصی در استنباط از نصوص تاریخی داشت، متون را زیاد می‌‌خواند و همزمان با سرعت انتقال، در تدوین مطالب هم بسیار سریع بود. ایشان در عین حال از نظرات آقای روحانی و آقای احمدی میانجی استفاده می‌‌کرد. با این حال، خودشان می‌‌گفتند یادداشت نویسی پشت کتابها را که عملا فیش نویسی از داخل کتاب بود، از آثار سید عبدالحسین شرف الدین یاد گرفتند.

نکته دیگر این است که آقای سید جعفر وقتی اوائل دهه پنجاه به ایران آمد، قم در آستانه یک دوره فعالیت علمی جدید بود که بخشی هم ناشی از مهاجرت شماری از علمای و فضلای نجف به قم بود. آن زمان دارالتبلیغ فعال‌ترین مرکز فرهنگی بود. مجلاتی داشت که یکی از آنها، مجله الهادی عربی برای نشر پژوهشهای تازه بود. شماری از ایرانی‌های مقیم عراق هم که از آن کشور بیرون رانده شده بودند، یک تجربه جدیدی را برای نشر آثار عربی در پیش گرفتند. این برای قم یک فرصت تازه بود که سبب نشر مقالات و کتابهای تازه ای شد.

سید جعفر فرد مستقلی بود، اما در کنار اینها، به نشر کارهایش می پرداخت. نخستین اثرش حیات سیاسی امام رضا (ع) به عربی در بیروت چاپ شد. شاید اندکی قبل یا بعد از آن کتاب حدیث الافک را چاپ کرد که قدرت نقادی تاریخی شگرفی از خود در هر دو اثر نشان داد. مقالاتی هم می نوشت که اندکی بعد تحت عنوان مقالات و دراسات در چهار جلد منتشر شد.

در این وقت، به تدریج، ایرانی ها هم روابطی داشتند که عمدتا رفاقتی بود. از جمله مرحوم آقای آئینه وند که همدرس فرزند آقای روحانی بود، به قم می‌‌آمد، و شاید تحت تاثیر آقای مرتضی و آقای روحانی به تاریخ اسلام علاقه مند شد. ایشان دانشجوی ادبیات عرب بود نه تاریخ.

سید جعفر در دو اثر یاد شده یعنی حیات امام رضا و حدیث افک، نشان داد که ورودش در تاریخ متفاوت با دیگران است. هم روش دارد و هم اهل تتبع گسترده است. به هر حال، ایشان در یک فضای پرنشاطی فعالیت نگارشی خود را آغاز کرد. رساله ای در باره مبدأ تاریخ هجری نوشت که به فارسی هم درآمد. مقاله ای هم در باره ابوذر نوشت که با عنوان ابوذر مسلمان یا سوسیالیست ترجمه و منتشر شد. آن وقت ها، پسر آقای احمدی میانجی همین طور برادر خود سید جعفر، یعنی آقای سید مرتضی مرتضی هم در نشر و ترجمه برخی مقالات به فارسی به ایشان کمک می کردند.

اثر مهم ایشان که حوالی سالهای 59 ـ 60 در فکر تألیف آن افتاده بود، الصحیح من سیرة النبی (ص) بود. وقتی بنده در سال 61 خدمتشان رفتم، این کتاب حروفچینی و در حال نشر بود. انقلاب اسلامی، زمینه ای برای استفاده از تاریخ اسلام را فراهم آورده بود. این کتاب قدری هم با احتیاط منتشر شد، و تأثیر جدی در پژوهش های تاریخ اسلامی در قم گذاشت. کتاب تا سالها بعد، ناقص بود، و شامل همه سیره نبوی نمی شد، اما بعدها ایشان آن را بازنویسی و تکمیل کرد. همان وقت ها، یک ترجمه فارسی از چاپ اول منتشر شد و متن کامل هم بعدها ترجمه شد.

سید مرتضی نقادانه کار می‌‌کرد و هرچند، خط کشی مذهبی در بحث‌های انتقادی خود می‌‌کرد، اما کثرت تتبع، نقادی سندی و متنی، و حدس‌های تند و تیز ایشان، راه را برای اظهارات جدید فراهم می‌‌کرد. به همین دلیل الصحیح خیلی تاثیر گذاشت و دیدگاه‌های ایشان شایع گردید. در الصحیح مباحث تازه ای مطرح شده بود که بعدها به صورت کتاب یا کتابچه های مستقلی هم منتشر شد.

در کنار نگارش، تدریس تاریخ اسلام هم برای تعدادی از دانشجویان تربیت مدرس آغاز شد. علاوه بر آن افرادی هم به طور خصوصی نزد ایشان رفت و آمد داشتند و استفاده می کردند. برخی از اینها از میان طلاب لبنانی و اندکی هم ایرانی بودند. همکاری هایی هم با سازمان امور اداری و استخدامی کشور داشت که روی بحث های گزینش ومعیارهای دینی و شرعی آن کار می کردند. ایشان یادداشت های زیادی داشت که بعدها توسط یکی از طلاب لبنانی که حالا موقعیتی در آنجا دارد، در سه جلد منتشر شد.

توجه به وضعیت طلاب لبنانی در ایران، یکی از کارهای اجرایی ایشان بود. منتدی جبل عامل را ساخت، علاوه بر آن یک مدرسه بزرگ، و همین طور تعداد قابل توجهی خانه برای لبنانی ها ساخته شد که تا سالها، اسناد اینها به نام بنده بود و چند سال قبل، همه را به مرکزی که درست کردند، انتقال دادم.

سید جعفر، سخت علاقه مند به انقلاب بود، و از وقتی که بحث های لبنان پیش آمد، و به خصوص زمانی که مرحوم سید محمد حسین فضل الله نفوذ و قدرتی داشت و به قم می آمد، دایما در منزل ایشان وارد می شد. البته و مستقیم خودش درگیر مسائل لبنان نبود. بعدها که مسائلی در اطراف اظهارات آقای فضل الله پیش آمد، تا مدتها تلاش کرد تا این مسائل را حل کند، اما وقتی به جایی نرسید، از ایشان فاصله گرفت و آثاری هم که بعدها در لبنان توسط خودش یا برخی از بستگانش نوشته شده، (مهم ترینش مأساة الزهراء) در نقد آقای فضل الله منتشر شد. همین منازعه به نوعی باعث شد تا ایشان حوالی سالهای 72 یا 73 ایران را ترک کند و به لبنان برود. در آنجا یک مرکز اسلامی و یک مدرسه درست کرد.

ایشان برای چند سالی بسیار کم به ایران آمد اما به تدریج، شاید اوائل دهه هشتاد، این رفت و آمد منظم تر و بیشتر شد. فرزندانش در ایران بودند، و در کار نشر آثار ایشان و نیز ترجمه آنها تلاش می کردند که تاکنون ادامه دارد. در لبنان، علاوه بر تکمیل کتاب سیره نبوی در بحبوحه جنگ میان لبنان و اسرائیل طی 35 جلد، کتابچه های فراوانی به خصوص در تفسیر هم نوشتند. باید اشاره کنم که طی دهه شصت و اوائل هفتاد، آثار متعددی در ایران منتشر کردند که حیات سیاسی امام حسن، زندگانی سلمان فارسی و آثار دیگر بود. کار مهم دیگر در لبنان، تألیف زندگینامه امام علی (ع) در 53 جلد و همین طور نگارش زندگی امام حسین (ع) در 24 جلد، در دوران بیماری سخت خود بود که با همان سبک و سیاق انتشار یافت.

آقای سید جعفر به ایران عشق می ورزید و دوستان ایرانی بسیار خوبی داشت که با ایشان مراوده داشتند. در سالهای اخیر، بیش از همه فرزندانش کارهای ایران را انجام می دادند، اما پیش از آن آقای سید ابوالحسن نواب، از کسانی بود که روابط بسیار نزدیکی با آقای مرتضی داشت و همیشه در کارهای جاری به ایشان کمک می کرد.

طبعا از زمانی که از ایران رفتند، تأثیرشان در ایران، بیشتر از طریق کتابها بود، اما تا پیش از آن در برخی از همایشها و نشست ها حضور داشتند. بنده هم از سال 61 که خدمتشان بودم، تا وقتی که در ایران بودند، به طور مرتب محضرشان را درک می کردم و در کارهای تاریخ اسلامی خودم، تحت تأثیر روشهای ایشان بودم. بعد از آن، بارها در لبنان، خدمتشان رسیدم. از وقتی هم که ایران می آمدند، این ارادت و حضور همیشه استمرار داشت و یک بار هم همایشی برای ایشان و کتابشان الصحیح برگزار کردیم که مقالاتش ضمن کتابی منتشر شد.

در سالهای بیماری، واقعا همه دوستان، از جمله دو دوست عزیزم، آقایان معراجی و مهدوی، همیشه نگران بوده و خدمتشان می رسیدند. این روزهای اخیر، نگرانی همه ما بیشتر شده بود. سه هفته قبل قرار بود به ایران بیایند که به دلیل بیماری شدید، در لبنان بستری و عمل شدند، اما روز به روز حالشان بدتر می شد. این بود تا شامگاه شنبه، شب بیست و هشتم ماه صفر که خبر رحلت ایشان منتشر شد. قرار است امروز (5 آبان 1398) ایشان را در روستای محل تولدشان، عیتا الجبل در جنوب لبنان یا همان منطقه جبل عامل به خاک بسپارند. رحمت و غفران الهی بر او باد.

.........................................
پایان پیام/ 218 ـ 101

آرشیو سرمقاله های خبرگزاری ابنا:
ــ آیا شاهد یک "ترکیه جدید" خواهیم بود؟
ــ رایزنی شکننده در ژنو ؛ دست بالا مال کیست؟
ــ جمعه های خونین تکفیری؛ داعش اسلام را کجا آموخته است؟
ــ آقای درویش، بیایید به احساسات مردم احترام بگذاریم
ــ انفجار اطلاعات؛ غول‌های صنعت فرهنگ؛ و دو نامه
ــ اقتصاد مقاومتی؛ در عرصه فرهنگ و تبلیغ بین الملل
ــ روز جهانی حضرت علی اصغر(ع) ؛ روز حمایت از کودکان قربانی خشونت و تروریسم
ــ نمونه ای موفق در تبلیغ بین المللی؛ ترکیب "حکمت، دانش و مخاطب شناسی"
ــ یادداشت های اربعینی /1/ و کاروان عشق در حرکت است...
ــ یادداشت های اربعینی /2/ به میزبانمان احترام بگذاریم
ــ یادداشت های اربعینی /3/ بیست و هشتم صفر؛ اربعین مکرر؛ و ایثار و مجاهدت عجیب شیعیان عراق
ــ دوران ترامپ؛ دکترین مونرو یا مک کارتیسم نوین؟
ــ هاشمی رفسنجانی؛ فدک؛ و ثبت جهانی "مظلومیت فاطمه زهرا(س)"
ــ گناه روحانیون جمهوری آذربایجان چیست؟
ــ این 10 روز سرنوشت ساز ...
ــ شهر خون، دوباره در آتش
ــ حمله آمریکا به سوریه؛ دوگانگی در برخورد و افشای فریب ترامپ
ــ صحنه های وحشتناک در حی الراشدین 
ــ پاراچنار در "مبعث" هم رنگ خون گرفت
ــ رقابت اخلاقی در انتخابات؛ لازمه اعتلای جامعه
ــ "ترامپ" و "آل سعود" در حال ایجاد اتفاقات بسیار بدی در خاورمیانه هستند
ــ فروپاشی ائتلاف عربی، نخستین نتیجه رقص شمشیر در ریاض
ــ تهدیدهای ملی‌گرایی کاذب/ آیا حج ایرانیان باعث ثروتمند شدن عربستان می شود؟
ــ جنبه‌های تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی آزادسازی موصل
ــ ریاض؛ حرکت به‌ سمت آتش‌افروزی
ــ تحلیل روان‌شناختی "فاجعه قتل آتنا اصلانی"
ــ مردی که در روزگار نامردان، جوانمردی کرد و ایمانش را به رخ کشید...
ــ روز دختر؛ روز مبارزه با جاهلیت مدرن
ــ رویش های اخلاقی و اهل بیتی در ورزش
ــ خبرنگار؛ عنصری متعهد، دلسوز و حرفه ای
ــ مسابقه فوتبال با جماعت "دانشمند کُش" و "داعش پناه" ؟!
ــ عامل جنایت "میرزا وَلَنگ"؛ طالبان، داعش یا هیچکدام؟/ خط "تکذیب" در پی چیست؟
ــ حفظ وحدت مسلمانان؛ بهترین واکنش در قبال غصب مسجدالاقصی
ــ اعجاز قرآن کریم و ثمره ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)
ــ در میانمار چه می گذرد؟
ــ به بهانه همه پرسی استقلال کردستان؛ استقلال طلبی از منظر حقوق خصوصی
ــ پنج درس مهم از مکتب عاشورا
ــ اشتباهات یک نطق ناموزون!
ــ هشدارها و توصیه ها به زائران اربعین
ــ زیبایی های شیعه در برابر زشتی های وهابیت
ــ عربستان سعودی؛ عامل بی‌ثبات سازی منطقه
ــ هفته وحدت؛ همدلی و همکاری، ضرورت همیشگی
ــ هفته وحدت؛ دال مرکزی دیپلماسی اتحاد
ــ از "بالفور" تا "ترامپ"
ــ بازی "هیلی" با آبروی آمریکا 
ــ از موشک های نجم الثاقب تا اسکادهای نقطه زن!
ــ تسویه حساب آل خلیفه با ملت بحرین
ــ نهم دی؛ روز بصیرت و میثاق با ولایت
ــ «آچمز» برجامی ترامپ
ــ پیشنهاد ایجاد مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای خلیج فارس 
ــ آقایان سلبریتی! کسی زیر کرسی لم نداده؛ هیچکس هم در خواب ناز نیست
ــ حق امام خمینی(ره) بر شیعیان جهان 
ــ ارتباط انقلاب اسلامی ایران با فرهنگ مهدویت و ظهور منجی
ــ جايگاه رو به افزايش هند در جهان و بايسته های گسترش روابط با دهلی نو
ــ ایران در هجوم دمنتورها / پشت پرده "ناامیدسازی مردم"
ــ دیدگاه امام خمینی(ره) در باب علوم انسانی اسلامی
ــ احترام مردم نجیب ایران به شب شهادت امام هادی(ع) در تقارن با تحویل سال نو
ــ حمایت از کالای ایرانی؛ راهکاری برای توسعه ملی
ــ ندای حسین(ع) و زینب(س)؛ پیامی از قعر تاریخ برای جنایتکاران آل سعود
ــ درباره واتیکان شدن قـم!
ــ نقش انتظار و رسالت منتظران ظهور
ــ تأثیرات فرا لبنانی پیروزی حزب الله
ــ در اندوه روز خونبار ملت فلسطین
ــ خاطره ای شگفت از مرد ارشاد معنوی و اخلاقی
ــ جامع ترین دیوان شعردرباره امام حسن مجتبی(ع) و فرزندان شهیدش
ــ دلداده علامه!
ــ آیا ادعای ترامپ مبنی بر "تغییر رفتار ایران" درست است؟
ــ الحدیده؛ شکست پنج ارتش در برابر یک ملت
ــ منشور نسل جوان در سیره امام جعفر صادق علیه السلام
ــ پیام سفر ولایتی به مسکو
ــ تغییر بافت سرزمین های شیعی؛ از "قدس" تا "فوعه و کفریا"
ــ قدردان خبرنگاران و اصحاب رسانه متعهد، مردمی و انقلابی باشیم 
ــ خبرنگاران و دنیای گرفتار در بحرانِ بی‌اخلاقی و بی‌معنایی
ــ منحوس ترین شاهان، منفورترین سازمان؛ و وظیفه بزرگ اصحاب رسانه و روایت
ــ به ملت عراق اهانت کردید، آقای نخست وزیر!
ــ به چه جرمی کشته شدند؟!
ــ برای اطلاع سخنران تجمع فیضیه/ نگاهی اجمالی به دروس خارج جدید حوزه علمیه قم
ــ سخنی در تکریم حوزه و مرجعیّت و سکولاریسم ناپذیری اسلام و قرآن
ــ رزمندگان پابرهنه یمنی، در گِل گیر کردن سعودی، ذوق شیخ اماراتی!
ــ پیام اربعین چیست؟
ــ جمال خاشقجی، ورزشگاه آزادی و دروغگویان بالفطره!
ــ "وحدت" اساس است؛ تاکتیک نیست
ــ رهبر معظم انقلاب؛ شخصیتی تحول خواه و روشنفکر
ــ تن دادن سعودی‌ به مذاکرات و اعتراف به شکست گزینه نظامی در یمن
ــ نهم دی؛ تقدس نظام جمهوری اسلامی و دفاع مردم از مرزهای عقیدتی
ــ مرید خمینی؛ مراد مستبصران اروپایی
ــ آیا سخنان رئیس جمهوری مصر درباره آزادی عقیده، به "دستورالعمل" تبدیل می شود؟
ــ چرا لهستان میزبان کنفرانس ضد ایرانی شده است؟
ــ ویژگی های منحصر بفرد انقلاب اسلامی ایران
ــ برای او که "مؤمن" به انقلاب بود!
ــ دستاوردهای بخش تجلی اراده ملی؛ از هم اندیشی تا همکاری
ــ اهداف سفر ناگهانی "بشار اسد" به ایران؛ و ایده راهبردی رهبر انقلاب 
ــ عراق به "روحانی" خوش آمد گفت، در روز روشن!
ــ به مناسبت سال "رونق تولید" / راه اینجاست؛ تولید ملی واقعی
ــ سپاه ۸۰ میلیون نفری و غیظ استکبار جهانی
ــ واکاوی سیاست‌های جدید عربستان در عصر «سلمان» و پسرش!
ــ اسرائيل شناسی امام خمينی(ره)
ــ ابعاد مختلف شخصیت امام خمینی(ره) از قلم شاگردش آیت الله جعفر سبحانی
ــ صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
ــ تفاوت پاسخ های رهبر معظم انقلاب به دو رئیس جمهوری آمریکا
ــ اشتباهات اخوان‌ المسلمین و خطاهای محمد مرسی چه بود؟
ــ بشریت؛ ‌مدیون نهضت علمی امام صادق علیه السلام
ــ محیط زیست از منظر امام رضا علیه السلام
ــ عکسی، اندوهی... و تسلّایی...
ــ خـبرنگاری؛ رسالتی الهی
ــ دلیل خودداری «شیخ زکزکی» از ماندن در هند چه بود/ او منافع چه کسی را به خطر انداخته است؟
ــ علی(ع) ؛ مردی همواره در آغوش خطر، بدون لغزش و ضعف
ــ مبـاهله ؛ از غریب ترین اعیاد شیعه
ــ در سوگ رهپوی راه یافته، یحیی بونو
ــ صبح عاشورا؛ صبح رستاخیز عظیم
ــ امام سجاد(ع) ؛ فرماندهی در لباس اسارت
ــ درباره استادی که از دستمان رفت/ «سید جعفر مرتضی» سخت علاقمند به انقلاب بود
ــ ۱۳ آبان، فتنه های منطقه، و لزوم درس گیری و عبرت آموزی