به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ «جورج حنا شکور» یکی از برجسته‌ترین ادبا و شعرای معاصر لبنان، عاشق و دلباخته اهل بیت(ع)، پیرغلام مسیحی و محب و شیفته سرور شهیدان(ع) در روز سه شنبه ۱۳ شهریور ۱۴۰۳ در ۹۰ سالگی درگذشت.
جلوه هایی از این شیفتگی این شاعر مسیحی لبنانی به اهل بیت(ع) در آثار مختلف او از جمله «حماسه پیامبر»(ملحمة الرسول (ص))، «حماسه حضرت علی(ع)»(ملحمة علی (ع)) و «حماسه حسینی»(ملحمة الحسین (ع)) نمایان است.
آنچه در پی می آید، گفت‌وگوی خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری دموکراتیک خلق الجزایر در خصوص زندگی و ویژگی ها و آثار مرحوم جورج شکور شاعر برجسته مسیحی لبنانی است:
ابنا: آشنایی شما با مرحوم جورج شکور چگونه رقم خورد؟
زمانی که من برای ادامه تحصیل به لبنان رفتم، یک سابقه ذهنی از آثار مسیحیان لبنانی در مورد اهل بیت(ع) داشتم. بزرگانی مثل جورج جرداق و پولس سلامه را می شناختم و این موضوع هم برای من به شکل شخصی، یک موضوع جذاب بود. در لبنان برای ادامه تحصیل به دانشگاه سن ژوزف رفتم تا در رشته روابط بین اسلام و مسیحیت، تحصیلم را ادامه بدهم. مسئله آثار مسیحیان در مورد اهل بیت(ع) هم یک مسئله قابل توجه در راستای رشته تحصیلی من بود، لذا در دوره تحصیلم همزمان با علاقه شخصی که از قبل داشتم، وارد کتابفروشی ها که می شدم، دنبال این گونه آثار بودم و برای یافتن آثار مسیحیان در مورد اهل بیت(ع) جستجو می کردم.
در همین فضا روزی شبکه المنار مصاحبه ای را با با یک شاعر مسیحی در مورد امام حسین(ع) پخش کرد، همسرم به من گفت که بیا این مصاحبه را ببین، وقتی که مصاحبه را در تلویزیون دیدم، نام آن شاعر مسیحی را یادداشت کردم که او، جورج شکور بود. برای یافتن این شاعر، دفتر زرد راهنمای تلفن را از اداره مخابرات لبنان گرفتم و چند تا جورج شکور را در این دفتر تلفن پیدا کردم که در بیروت بودند و شروع به تماس گرفتن به آنها کردم. می پرسیدم که آیا شما آن آقای جورج شکور هستید که راجع به امام حسین(ع) شعر دارد؟ یکی شان جواب داد که بله من هستم و با او قرار گذاشتم و به منزلش رفتم. جورج شکور استقبال گرم و صمیمانه ای از من داشت و بسیار با محبت و لطف و بزرگواری با من برخورد کرد این نقطه آغاز من با جورج شکور بود، او کتاب امام حسین(ع) خودش را به من هدیه داد و آنجا این ارتباط به صورت نزدیک و صمیمانه شکل گرفت. در ادامه هم که جورج شکور، کتاب امام علی(ع) و کتاب رسول اکرم(ص) را منتشر کرد، این ارتباط بین ما ادامه داشت. برای همایش باران غدیر نیز جورج شکور را دعوت کردیم و او با همسرش به ایران آمد.
تخصص جورج شکور، ادبیات بود و او یک استاد ادبیات به شمار می رفت. جورج شکور از جمله مولفان کتاب های درسی در لبنان بود و چهره شناخته شده ای در این کشور به شمار می رفت و به نوعی وصی ادبی سعید عقل شاعر و متفکر مسیحی لبنان بود. علاقه به حضرت امیرالمومنین(ع) و اهل بیت(ع) در وجود جورج شکور بود و زمانی که سوالات آزمون های درسی و کنکور و مدارس مسیحی را طراحی می کرد، به شکلی از نهج البلاغه در این سوالات، می آورد و دائم سعی داشت که عبارت نهج البلاغه را برای دانش آموزان، ذکر کند. اولین شعرهای جورج شکور به اقتضای فضای دهه شصت و هفتاد میلادی، شعرهای عاشقانه و رمانتیک بود. اما با گذشت زمان و شکل گیری جریان مقاومت در لبنان، علایق فکری و سیاسی و اعتقادی جورج شکور، بیشتر بروز کرد و او شعرهایی را در دفاع از مقاومت و دفاع از حزب الله و در این اواخر در دفاع از جمهوری اسلامی ایران در ماجرای هسته ای داشت. یکی از اشعار او در دفاع از جمهوری اسلامی ایران خطاب به اوباما رئیس جمهور وقت آمریکا بود که شعری حماسی و بسیار عجیب به شمار می رفت. او چندین شعر در ستایش جمهوری اسلامی ایران و رهبر انقلاب داشت. جورج شکور بسیار با مطالعه شعر می گفت و من از نزدیک شاهد سرودن اشعار دیوان امام علی(ع) و دیوان پیامبر(ص) توسط او بودم، جورج شکور گاهی با من درباره منابع برای مطالعه جهت سرودن اشعار این دو دیوان، مشورت می کرد. او زمان زیادی برای مطالعه تاریخ می گذاشت و در واقع شعر او کاملا مبتنی بر یک کار علمی و تحقیقاتی بود. خیلی از شاعران با جورج شکور در ارتباط بودند و من برخی از شعرای بزرگ معاصر را می شناختم که اشعارشان را به او می دادند تا بخواند و تصحیح کند و نظر بدهد، جورج شکور از جهت ادبی، شخصیت برجسته ای بود. موضوع پایان نامه فوق لیسانس من، اشعار ادبای مسیحی از جمله جورج شکور در مورد اهل بیت(ع) بود و این پایان نامه را جورج شکور از ابتدا تا انتها، ویرایش کرد.
ابنا: نقطه تمایز جورج شکور با شاعران مسیحی دیگر در توجه به اهل بیت(ع) چه بود؟
جورج شکور از یک جهت با بزرگان دیگری همچون سلیمان کتانی و پولس سلامه که درباره اهل بیت(ع) شعر گفتند و قلم زدند، اشتراکاتی داشت. تعداد ادبا و شعرای مسیحی لبنانی که در مورد اهل بیت(ع) اثر داشتند، بسیار فراوان تر از آنچه که ما فکر می کنیم، است. من در این زمینه تحقیقی انجام دادم و به این نتیجه رسیدم که تعداد این افراد بیشتر از تصور ما است، بخشی از این تحقیق را در قالب کتاب «پدر، پسر، روح القدس» و بخشی دیگر را در کتاب «کتاب مقدس» منتشر کردم. این افراد از جبران خلیل جبران که تصویر پیامبر(ص) و امام علی(ع) را نقاشی کرد و برخی از احادیث این دو بزرگوار را منتشر نمودند تا برخی از شعرا و نویسندگان معاصر لبنان که ما حتی آنها را نشناسیم را شامل می شود. همه آنها در زمینه ارادت به اهل بیت(ع) دارای اشتراک هستند و از میان اهل بیت(ع) به خصوص به حضرت امیرالمومنین(ع) از زاویه ادبی و عظمت نهج البلاغه، توجه داشتند.
اما شاید نقطه تمایز جورج شکور با شاعران مسیحی محب اهل بیت(ع) دیگر، این بود که نگاهش به اهل بیت(ع) مثل سلیمان کتانی، نگاه معرفتی بود. یک روزی جورج شکور در خلال صحبت های دو نفره به من گفت که شما چرا یوم الغدیر می گویید، باید یوم الوصایه یا یوم الولایه بگویید. باید برای این روز، اسمی را انتخاب کنید که درون آن، موضع وجود داشته باشد. بعد شروع به درد دل کرد که چند روز پیش با فلان شاعر شیعه در پشت صحنه یکی از برنامه های رادیو تلویزیونی مشغول گپ زدن بودم که او ناگهان به من گفت که چرا تو کاسه داغ تر از آش شدی، ما خودمان شیعه هستیم، ولی این قدر از این چیزها نمی گوییم، ولی تو مدام کارهایی درباره امام حسین(ع) و امام علی(ع) منتشر می کنی و در این باره، شعر می گویی و این ور و آن سخنرانی انجام می دهی و از این حرف ها می زنی، جورج شکور گفت که من برگشتم و به آن شاعر شیعه گفتم که مسئله یک مسئله ساده نیست، مسئله انتخاب و تصمیم بین حق و باطل است و به راحتی نمی توان از آن گذشت. اعتقاد و حسش واقعا این بود که اگر من روز عاشورا بودم، شمشیر برمی داشتم و با امام حسین(ع) همراه می شدم، واقعا حسش این بود که اگر من بعد از وفات پیامبر اسلام(ص) بودم، کنار حضرت علی بن ابی طالب(ع) می ایستادم و از حق او دفاع می کردم. حس و حال و حال و هواش، این جوری بود و خودش را وامدار امام حسین علیه السلام می دانست. جورج شکور می گفت که من برکاتی که بعد از کتاب امام حسین(ع) به زندگی ام رسید را با چشم خودم می بینیم. او عکسی را از یک اسب به دیوار خانه ای نصب کرده بود و می گفت که این اسب امام حسین(ع) است و من آن را به دیوار زدم تا دائم جلوی چشمم باشد، به حصان الحسین، نعمت هایی که امام حسین(ع) بهم داده است را به من یادآوری می کند.
ابنا: مرحوم جورج شکور چه میراثی از خودش برجای گذاشت؟
مهم ترین آثار جورج شکور، سه کتاب در مورد امام علی(ع)، رسول اکرم(ص) و امام حسین(ع) بود که این کتاب ها را در اواخر عمرش چاپ کرد. خداوند به من توفیق داد که کتاب امام حسین(ع) جورج شکور را به فارسی ترجمه کردم و منتشر شد، کتاب امام علی(ع) او هم به فارسی ترجمه شده است و امیدوارم که ان شاء الله در آینده منتشر شود. جورج شکور در حیات خود هماهنگ کرده بود که این کتاب توسط یک استاد برجسته به انگلیسی ترجمه شود و او دست نویس های این ترجمه را به من سپرد تا بتوانیم آن را منتشر کنیم که متاسفانه هنوز چاپ نشده است. جورج شکور در زمینه مواضع اعتقادی و سیاسی خود، بسیار جدی بود و برای مواضع خود هم هزینه زیادی داد، ولی او به تعبیر خودمانی، روحیه قلدری مردانه ای داشت که در این چیزها کوتاه نمی آمد. مواضع سیاسی جورج در لبنان برایش هزینه زیادی در پی داشت، ولی در دفاع از حزب الله و جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت، کوتاه نیامد. یک دوره ای معمر قذافی در لیبی به جورج شکور پیشنهاد داده بود که تو با سعید عقل به لیبی بیا و هر چقدر که بخواهید برایتان هزینه می کنم، ولی جورج شکور قبول نکرد. یک بار هم واسطه ای پیش جورج شکور آمد و چک سفیدی برای آورد و گفت که این چک را معمر قذافی فرستاده و گفته است که جورج شکور هر رقمی که می خواهد را بنویسد و امضا کند تا این رقم را تقدیمش کنیم، اما جورج شکور این چک را قبول نکرد. او به آن واسطه گفته بود که من تا زنده ام، پایم را در لیبی نمی گذارم، چون لیبی امام موسی صدر را از ما گرفت و من با لیبی، کنار نمی آیم. جورج شکور همچین روحیاتی داشت، خیلی ها در لبنان سعی کردند که از او، اظهارنظرهایی و تمایلاتی به سمت جبهه های دیگر جلب کنند، ولی او به هیچ وجه زیر بار نمی رفت.
ابنا: دلیل توجه زیاد ادبای مسیحی لبنان به اهل بیت(ع) چه بوده است؟
راستش این سوال مهمی هست که دلیل توجه ادبای مسیحی چیست؟ دو جور می توان به این سوال پاسخ داد، یکی توجه بI بافت فرهنگی و اجتماعی لبنان است که به هر حال مسیحیان و مسلمانان در این کشور در کنار هم زندگی می کنند. مرحوم جوزف حرب یکی دو اثر برجسته در مورد حضرت سیدالشهداء دارد، از او پرسیدم که چه شد که به این سمت کشیده شدید، او پاسخ داد که دست خودم نبود، من شش هفت ساله که بودم با مادرم در روستا به روضه های همسایه های شیعه مان می رفتیم و آن گریه و حال و هوا و آن روضه ها از کودکی در ذهنم است. یک جهت دیگر این قضیه هم این است که این ادبای مسیحی، عظمت ادبی و فکری و فرهنگی اهل بیت(ع) را در نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، درک کردند و برای آن ارزش زیادی قائل بودند. ولی واقعیتش این قضیه یک بعد دیگری هم دارد، اهل بیت(ع) در جریان سفر اسارت از کوفه به شام در عراق و شام، آزار و اذیت زیادی دیدند و مصیبت های بسیاری کشیدند، اما زمانی که به لبنان رسیدند که مقام سر مبارک حضرت سیدالشهداء(ع) هم در بعلبک است، از سوی مسیحیان لبنانی مورد احترام و تجلیل و تکریم، قرار گرفتند. شاید بشود این جوری به قصه نگاه کرد، که به هر حال آن دعای خیر خاندان پیامبر(ص) و حضرت زینب کبری(س) نسبت به این مهمان نوازی و عاطفه ای که مسیحیان لبنان، ابراز کردند، باعث شده است که در طول تاریخ، یک اثری داشته باشد.
از طرف دیگر خیلی از مسیحیان لبنان به لحاظ ژنتیک، سابقه و پیشینه خانواده هایشان، اسلامی و شیعه بوده است. در بعضی از مراحل تاریخی، مناطق سکونت شیعیان لبنان مورد هجوم قرار گرفت و این مناطق غارت شد و بسیاری از شیعیان ساکن این مناطق، جان باختند، برخی از آن ها که به غارها رفتند، هم سوزانده شدند. بخشی از کسانی که در لبنان زنده ماندند، مثل اتفاقی که بعد از سقوط اندلس در اسپانیا، افتاد، خانواده های شیعی بودند که اظهار مسیحیت کردند و ظاهرا مسیحی شدند. در لبنان خانواده های بسیاری مانند خانواده الهاشم و خانواده الحسینی داریم که مسیحی هستند، اما اجدادشان مسلمان شیعی بودند. جوزف الهاشم از جمله سادات مسیحی است که دوره ای هم کاندیدای ریاست جمهوری لبنان بود و اشعاری زیادی را در درباره اهل بیت(ع)، حضرت زینب(س)، امام حسین(ع) و حضرت امیرالمومنین(ع) دارد. او برای من تعریف می کرد که ما هنوز اموات را در روستاهایمان در حالی که با کت و شلوار و کراوات داخل تابوت هستند، رو به قبله به دفن می کنیم. این پیشینه شیعی در این خانواده های مسیحی بوده است و اعضای این خانواده ها خودشان می دانند که اجدادشان، مسلمان و شیعه بودند، یعنی طرف مسیحی است، ولی سید و از نسل خاندان پیامبر(ص) می باشد و اجدادش مسلمان شیعه بودند. لذا به صورت خواسته یا ناخواسته، آن کشش و علاقه درونی آنها به سمت اهل بیت(ع) اثر خودش را گذاشت.
مرحوم علامه شرف الدین و بعد از ایشان امام موسی صدر در این روند، موثر بودند. مرحوم شرف الدین برای پولس سلامه انگیزه ایجاد کرد تا کتاب حماسه غدیر را بنویسد. مرحوم شرف الدین گفته بود که دلم می خواست مرا در اوراق کتاب حماسه غدیر این شاعر مسیحی، کفن کنند. پسر مرحوم پولس سلامه برای من نقل کرد که یک بار امام موسی صدر برای بدرقه پدرم از شهر صور تا خانه مان در شهر بیروت، آمده بود، زمانی که به خانه مان رسید، امام موسی صدر دوباره سوار ماشین شد تا به شهر صور برگردد، پدرم تازه آنجا فهمید که امام موسی صدر فقط برای بدرقه اش از شهر صور تا بیروت آمده است، از یک طرف ناراحت شد و از یک طرف هم ابراز قدردانی می کرد که امام موسی صدر چقدر بزرگوار و با محبت و با لطف و انسانیت است. نوع برخورد مرحوم شرف الدین و امام موسی صدر با شاعران مسیحی لبنان برای آنها انگیزه ایجاد می کرد تا چنین آثاری را رقم بزنند. البته اصل پرداختن این شاعران به اهل بیت(ع)، درونی است. مثلا جورج جرداق پیشینه ای داشت و او و برادرش از خاندانی بودند که در چنین فضایی، قرار داشتند و پدر جورج جرداق به خاندان رسالت، ابراز محبت می کرد. جورج جرداق می گفت من وقتی دوازده سالم بود، برادرم کتاب نهج البلاغه را به من داد و گفت که این کتاب را بخوان هر چه که می خواهی در نهج البلاغه، پیدا می کنی، در آنجا شخصیت ادبی بی نظیر و برجسته جورج جرداق، شکل می گیرد. مرحوم علامه حکیمی گفته بود که ما بعد از الغدیر، کتابی به عظمت کتاب جورج جرداق در تبیین شخصیت امام علی علیه السلام نداریم.
ابنا: آيا ادبای مسیحی لبنانی در آینده هم مسیر جورج شکور را در سرودن و نوشتن از اهل بیت خواهند پیمود؟
واقعیت این است که اکنون هم چنین فضایی در بین ادبای مسیحی لبنانی، وجود دارد، اما شاید با گسترش رسانه ها و تعدد وسایل ارتباط جمعی، تمرکز زیادی روی این شخصیت های ادبی، صورت نمی گیرد. هدف همایش باران غدیر که چندین سال به صورت پیاپی برگزار شد، این بود که چنین نمونه هایی را به عموم نشان بدهد و برجسته کند. لذا ما همین الان هم شخصیت های مسیحی در لبنان داریم که در زمینه اهل بیت(ع) کار می کنند و ما چندین شخصیت جدید را در لبنان کشف کردیم که شناخته شده نبودند. یک بار من به صورت اتفاقی، کتابی را در مورد امام علی(ع) در یکی از کتابفروشی ها دیدم و بعد از دو سال پیگیری توانستم که شاعر این کتاب را در یکی از شهرهای لبنان، پیدا کنم. او می گفت که من این کتاب را سی چهل سال پیش نوشته بودم و سال ها است که می خواهم کتابی را در مورد امام حسین(ع) بنویسم، اما ممکن نشده است، من از او خواهش کردم که این کار را انجام بدهد و مقداری از منابع و تالیفات و کتاب ها را به دست او رساندم و خوشبختانه او، کتابی در مورد امام حسین(ع) نوشت.
یک چهره مسیحی برجسته دیگری که به همین ترتیب پیدا کردیم، میشل کعدی بود که آثار جدیدی را هم در سال های اخیر، تالیف کرد. چند چهره مسیحی دیگر هم در این حوزه داشتیم که این چهره ها را به همایش باران غدیر، دعوت کردیم و آنها در همایش حضور یافتند و آثار خودشان را ارائه کردند. منتها در واقع این کار و این حوزه نیاز به استمرار و ارتباط و زمینه شناسی و قدردانی و شناسایی این چهره ها و معرفی آنها، دارد. همین چند نفری که من نام آنها را آوردم، بسیاری از آنها گمنام بودند و تا زمانی که ما به سراغ شان نرفتیم، کسی سراغشان نمی رفت. من یک بار با یکی از سفرای خارجی در همایشی صحبت می کردم که همسر این سفیر، یک خانم مسیحی لبنانی بود، زمانی که همسر آن سفیر موضوع پایان نامه من را شنید، به من گفت که پدرش یک کتاب درباره امام علی(ع) چاپ کرده است. از این نمونه ها، زیاد است و نیاز به پژوهش و تحقیق و کار علمی در این زمینه وجود دارد. من خودم زمانی برای انجام کار پژوهشی در این خصوص در سطح پایان نامه ارشد و دکترا، حدود ۱۵ تا ۲۰ عنوان را احصاء کردم و به نظرم می رسد که ارزش دارد کسی کار علمی درباره این موضوع، داشته باشد.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
