خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- دخالت خانوادۀ زوجین، سهم به‌سزایی در سلامت یا فروپاشی زندگی عروس و داماد دارد. در سبک زندگی اسلامی و ایرانی دخالت گاهی به قصد کمک به زوجین بوده و به ثبات زندگی همسران کمک می‌کند؛ مانند دخالت از روی دلسوزی و برای آموزش، ارشاد و راهنمایی خانواده‌هایی که تازه تشکیل شده است. نوع دیگری از دخالت وجود دارد که موجب سلب قدرت در تصمیم‌گیری زوجین می‌شود و احتمال جدایی را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که یکی از عوامل مهم طلاق در کشور، دخالت خانوادۀ زوجین است.
مفهوم‌شناسی
واژۀ «دخالت» به‌معنای مداخله و واردشدن فرد در کاری است که به او ارتباط ندارد.[1] «مداخله‌گر» کسی است که در کار دیگران بدون اجازۀ آنان دست‌اندازی می‌کند.[2] مراد از دخالت خانوادۀ زوجین نیز آن است که پدر یا مادر زن و شوهر با ایجاد فشار و تحمیل ارادۀ خود قصد تغییر در زندگی زوجین را دارند.[3]
گسترۀ دخالت
دخالت در زندگی زوجین هم از لحاظ افراد دخالت‌کننده و هم از نظر قلمرو دخالت، بسیار وسیع و متنوع است. گزارش رخدادهای روزمرۀ خانواده‌ها در رسانه‌ها نشان می‌دهد که به‌دلیل دخالت عمو و عمه،[4] خواهرشوهر یا خواهرزن، برادرشوهر یا برادرزن مشکلات زیادی در روابط زن و شوهر جوان ایجاد و پرونده‌های حقوقی یا کیفری زیادی در دادگاه‌ها تشکیل می‌شود.[5] قلمرو دخالت از نحوۀ لباس‌پوشیدن، محل سکونت، دکوراسیون خانه و رفت‌وآمد گرفته تا کمیت و کیفیت روابط اجتماعی با اطرافیان، فرزنددارشدن، تربیت فرزند و اشتغال زوجین را دربرمی‌گیرد.[6]
میزان اثرگذاری خانواده‌های زوجین
در فرهنگ ایرانی رابطۀ مادر و فرزندان پسر رابطه‌ای مهم و شاخص محسوب می‌شود:
1.نقش مادر از نظر هیجانی و عاطفی بسیار مهم‌تر از نقش پدر برای فرزندان است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد وجود تعارضات زیاد بین عروس و خانوادۀ همسر به‌ویژه مادر یکی از مهمترین عوامل استرس‌زا در خانواده‌های ایرانی بوده و رابطه بین مادرشوهر و عروس خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است.
2. رابطۀ زنان با خانوادۀ همسر نسبت به مردان، بی‌ثبات‌تر و با کیفیت و رضایت پایین‌تر است و از طرف دیگر انتظارات خانوادۀ همسر از عروس نیز بالاتر دیده می‌شود.
3. مادر همسر نسبت به پدر همسر در شکل‌گیری رابطۀ مطلوب یا نامطلوب در زندگی زوجین نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند.[7]
4.در فرهنگ ایرانی عروس‌ها به‌صورت معمول از بی‌احترامی مادرشوهرها و به رسمیت‌نشناختن هویت آنها و دخالت‌های نابه‌جا در زندگی زوجین گله دارند و مادرشوهرها نیز از بی‌تجربگی و غرور عروس و بی‌توجهی به شوهر و آشفتگی خانه و گوش‌سپردن مدام به حرف‌های مادر و خواهر وی شکایت می‌کنند.[8]
5. خانوادۀ داماد نسبت به خانوادۀ عروس، هم در رضایت زناشویی و هم در تعارضات زناشویی سهم بیشتری دارند.[9]
علل دخالت خانوادۀ زوجین
1. نگرانی از جدایی فرزند و اینکه خانواده‌ها تصور می‌کنند فرزند آنها بعد از ازدواج متعلق به شخص دیگری است؛[۱0]
2.انتظارات و تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی و عدم پذیرش عروس و داماد از سوی خانواده‌های اصلی؛[۱1]
3.پدرسالاری و مادرسالاری؛ فرد سلطه‌گر به استقلال افراد حتی پس از ازدواج اهمیتی نمی‌دهد و به‌جای فرزند خود تصمیم می‌گیرد.
4.گاهی والدین از روی عشق و دلسوزی به فرزندان خود در زندگی آنها دخالت می‌کنند، اما درک‌نکردن این مسئله توسط زوج‌های جوان به‌طور معمول منجر به اختلاف می‌شود.
5.اختلافات والدینی در زندگی مشترک، ناخودآگاه به زندگی فرزندان نیز انتقال می‌یابد؛ پدر و مادری که در زندگی مشترک به یکدیگر اعتماد ندارند، حس بی‌اعتمادی را به دختر و پسر جوان خود که ازدواج کرده‌اند نیز انتقال می‌دهند.[۱2]
6.نارضایتی والدین از انتخاب همسر فرزند، باعث فشار و تحمیل عقاید بر زوجین و گاهی سبب فروپاشی زندگی آنها می‌شود. [۱3]
7.وابستگی بیش از حد هر یک از زوجین به خانوادۀ پدر و مادر، این فرصت را به والدین می‌دهد تا با مداخلات بیشتر باعث پایین‌آمدن رضایت زناشویی آنها شوند.[14]
اقسام دخالت
دخالت شیوه‌هایی دارد که برخی، قدیمی و برخی نوپدید است؛ استفاده از زور، تهدید جانی، مالی و روانی از جملۀ آنها است. همچنین مداخله به انواع مستقیم (با رفتار و گفتار) و غیرمستقیم (ایماء و اشاره) و آشکار (اذیت‌کردن) و پنهان (سوءظن و تهمت) تقسیم می‌شود. برخی محققان دخالت را به دخالت مطلوب و نامطلوب تقسیم‌بندی کرده‌اند که به قصد خانواده‌ها مربوط است؛ یعنی اگر دخالت آنها در روابط زوجین موجب سلب قدرت تصمیم‌گیری از زوجین یا افزایش اختلافات خانوادگی و احتمال جدایی و وقوع طلاق شود، دخالت ناپسند است؛ اما دخالتی که به قصد کمک مانند آموزش، راهنمایی و انتقال تجربیات مثبت به زوجین صورت گیرد، دخالت پسندیده است. [15]
دخالت‌های پسندیده
1. حمایت‌های مادی و معنوی
تحقیقات نشان می‌دهد که به‌دلیل حاکمیت روح آموزه‌های دینی بر روابط خانوادگی، سیطرۀ فرهنگ جمع‌گرا و رواج صلۀ رحم و حمایت از نزدیکان، دخالت‌های مسالمت‌آمیز و حمایت‌های مادی و معنوی نیز در سبک زندگی اسلامی و ایرانی زیاد دیده می‌شود. امروزه بسیاری از والدین نسبت به زندگی فرزندان خود که تازه خانواده تشکیل داده‌اند، حساسیت نشان می‌دهند، حسن نیت دارند و خواهان خوشی‌بختی و آرامش فرزندان خود هستند.[16]رسول خدا نیز دخالت خانوادۀ زوجین در این گونه موارد را مطلوب و زندگی بزرگان را دارای برکت دانسته و به استفاده از حمایت‌های آنها توصیه کرده است.[17] پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میان برخی اقوام و خرده‌فرهنگ‌های ایرانی دخالت‌های مطلوب وجود دارد که باعث استحکام خانواده می‌شود. برای مثال یکی از عواملی که باعث پایین‌بودن آمار طلاق در خانواده‌های یزدی می‌شود، حمایت والدین زوجین از زندگی تازه تشکیل‌شده است.[18]
2. مشاوره و حکمیت
بزرگترین تحول ساختاری در خانواده ایرانی در دهه‌های اخیر، تبدیل خانوادۀ گسترده به هسته‌ای است که این امر در چگونگی روابط اعضای خانواده، اهمیت عاطفی اعضای خانواده برای هم، معنا و مفهوم خانواده، اقتصاد خانواده و نقش جنسیت‌ها تغییر اساسی ایجاد کرده و در اثر همین امر، برخی روش‌های جمعی غلبه بر مشکلات خانواده و استفاده از ذخایر عاطفی و تجربی اطرافیان، تاحدی تضعیف شده است. در این شرایط حل مشکل به‌طور غالب بر عهدۀ زوجین است. از سوی دیگر، افراد از ابزار و مهارت‌های ارتباطی کافی برای طرح، تبادل نظر و یافتن راهحلهای ممکن برخوردار نیستند و در نتیجه به جای حل مسائل، به انکار آنها می‌پردازند که این امر پیامدهای مخرب درازمدتی مانند از خودبیگانگی، سرخوردگی و تخرییب متقابل بر جای می‌گذارد.[19] در چنین شرایطی کارشناسان، دخالت مشاوره‌ای و حکمیت والدین را ضروری می‌دانند.[20]
3. ایجاد صلح و آشتی
گاهی اختلاف در زندگی زوجین شدت می‌گیرد و آنها به وظایف خود در فضای خانواده عمل نمی‌کنند و ناسازگاری در پیش می‌گیرند. در متون اسلامی به‌ویژه قرآن کریم از این حالت به «شقاق» به‌معنای قهرکردن و دشمنی زوجین[21] تعبیر می‌شود. در سبک زندگی اسلامی و ایرانی دخالت خانوادۀ زوجین در چنین شرایطی پسندیده توصیف شده است. خانواده‌ها به‌صورت معمول با روش‌های مختلف تلاش می‌کنند تعارض زوجین را کاهش دهند؛ زیرا آنها از وضعیت روانی و شرایط زندگی زوجین آگاه‌ترند، به روش و فنون حل مشکلات زوجین و راه‌های جلب محبت آنها و نقاط مورد اتکای طرفین، آگاهی بیشتری دارند و بهتر می‌توانند به راز نفرت هر دو طرف پی ببرند.[22]
4. ارشاد و نصیحت
در سبک زندگی اسلامی گاهی دخالت خانوادۀ زوجین به قصد خیرخواهی، ارشاد و نصیحت یا امر به معروف و نهی از منکر است و با رعایت موازین عرفی و شرعی هیچ‌گونه پیامد منفی هم ندارد. از آنجا که زوج‌های جوان هنوز به رموز زندگی و آسییب‌های آن، آگاهی کافی ندارند و در اطراف آنها کسانی هستند که در مواجهه با اتفاقات مختلف در زندگی تجارب متفاوتی کسب کرده‌اند و آزمون و خطا برای زوجین نیز وقت‌گیر و هزینه‌بر است، خانوادۀ زوجین از باب دلسوزی و خیرخواهی دخالت می‌کنند تا تجارب خود را برای زوجین در میان گذاشته و آنها را راهنمایی کنند.23۱]
پیامدهای دخالت
در نسل‌های گذشته به‌دلایل فرهنگی، نوع سبک زندگی و رواج خانوادۀ گسترده، همسران جوان سال‌های اول زندگی مشترک خود را در کنار خانوادۀ زوج زندگی می‌کردند و دخالت خانواده، با شکایت از سوی عروس و داماد مواجه نمی‌شد، اما با تغییر فرهنگ و سبک زندگی مردم، زوج‌های جوان دخالت‌های نابه‌جا و حتی گاهی دخالت‌های دلسوزانه و منطقی خانوادۀ همسر را تحمل نمی‌کنند و با داشتن فرزند روانۀ دادگاه می‌شوند.[24] پژوهش‌ها نشان می‌دهد که دخالت نابه‌جای خانوادۀ زوجین حدود 20 درصد[25] تا درصد [26] از دلایل طلاق را به خود اختصاص می‌دهد. این دخالت و پیامدهای آن تا جایی پیش رفته است که گفته می‌شود در ازدواج دختر و پسر، خانواده‌ها با هم ازدواج می‌کنند.[27]
پی‌نوشت:
1.دهخدا، لغت‌نامه، 1341ش، ج7، ص10518.
2.آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، 1379ش، ص190-192.
3.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص3-4.
4.«دخالت‌های عمه‌خانم در زندگی زوج جوان، مرد را خواهان طلاق کرد»، خبرگزاری ایسنا.
5.«درخواست طلاق به دلیل دخالت‌های خواهر شوهر»، خبرگزاری ایسنا؛ «خطر دخالت دیگران بر روابط»، خبرگزاری ایرنا.
6.منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص207.
7.منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص207.
8.سبحانی‌نیا، «روابط عروس و مادرشوهر»، 1394ش، ص69.
9.نجفی، جواهرالکلام، 1362ش، ج 31 ص 206.
10.منتظری، «نقش خانواده‌های زوجین در سازگاری، ثبات و رضایت زناشویی همسران: یک مطالعه مروری»، 1401ش، ص208.
11.میرمحمدی، اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین‌الملل، 1391ش، ص44-45.
12.الحویش، مبدأ عدم التداخل و اتفاقیات تحریر التجارة العالمیة، 2005م، ص218.
13.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص7.
14عزیزی، «پیش‌بینی افزایش و کاهش طلاق با توجه به نقش خانواده همسر در زندگی خصوصی»، 1395ش، ص10.
15.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص6.
16.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص5.
17.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص9.
18.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص7.
19.هلم اشتیرلین، مفاهیم و تئوری‌های کلیدی در خانواده‌درمانی، 1382ش، ص52.
20.فقیهی، مشاوره در آینه علم و دین، 1391ش، ص66-71.
21.سورۀ نساء، آیۀ 35.
22.قائمی، نظام حیات خانواده در اسلام، 1393ش، ص354.
23.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص12.
24.«دخالت خانواده‌ها در زندگی زوجین یکی از مهمترین علل طلاق است.»، خبرگزاری ایمنا.
25.«طلاق بخاطر دخالت خانواده‌ها»، خبرگزاری رکنا.
26.محقق، «دخالت اطرافیان در زندگی زوجین: رویکرد فقهی»، 1399ش، ص3.
27.«طلاق بخاطر دخالت خانواده‌ها»، خبرگزاری رکنا.
نظر شما