خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- پرسش/شبهه: چرا موارد مختلفی از آیات قرآن با ادبیات عرب سازگار نیست و باید آن ها را از نظر مثلاً نحوی و صرفی توجیه کرد؟ آیا این به معنای اشتباهات ادبی قرآن نیست؟
پاسخ: ادعای وجود اشتباه ادبی در قرآن پذیرفتنی نیست؛ زیرا قرآن با قطع نظر از جنبه الهی آن، منبع و سرچشمه ادبیات عربی است و در نتیجه، این ادبیات باید با قرآن منطبق و سازگار باشد نه قرآن با آن؛ بنابراین، اگر در جایی واقعاً قرآن با ادبیات عربی در تضاد باشد، این نشانه خطای قواعد این علم است، نه نشان دهنده اشتباه قرآن.
در قرآن موارد متعددی وجود دارد که به حسب ظاهر با قواعد ادبیات عرب در تضاد هستند. برخی، این موارد که از آن ها با عنوان اشتباهات ادبی قرآن یاد می شود را نشانه الهی نبودن قرآن دانسته اند. در ادامه این ادعا بررسی و نقد خواهد شد.
نسبت قرآن با ادبیات عرب
ادبیات، سخنی والاتر و زیباتر از گفتار روزمره است که در میان مردم ثبت و نقل می شود و احساساتی مانند غم، شادی یا لذت را در شنونده یا خواننده خود بر می انگیزد و حال او را بهتر از گذشته می کند.
بر اساس این معنا قرآن حتی با قطع نظر از جنبه قدسی آن، نه تنها بخشی از ادبیات عربی، بلکه شاهکار و به معنای واقعی گل سر سبد آن است؛ چرا که نه تنها در تاریخ زبان عربی، بلکه در تاریخ ادبیات جهان، متنی والاتر و زیباتر از قرآن که مردم از خواندن و شنیدن آن دگرگون شوند و آن را با تمام جان، در میان خود ضبط و نقل کرده باشند، پیدا نمی شود.
ادبیات در معنایی دیگر، مجموعه قواعد زبان عربی است. بر اساس این معنا ادبیات عربی ریشه در قرآن دارد و قرآن منبعی از منابع استخراج قواعد زبان عربی و به تعبیر سوم یکی از آبشخورهای آن است.
افزون بر این، قرآن در حفظ، تدوین، شکوفایی و گسترش ادب عربی نقش مهمی داشته است. برای نمونه، قرآن در لغت، با گسترش دامنه واژگان عربی، مفاهیم مادی را به مفاهیم انسانی و معنوی ارتقا داده، کلمات فاخر و ادبی را جایگزین الفاظ مبتذل کرد.
در نحو، با ایجاد زمینه برای پیدایش این دانش به مثابه مقدمه درست خوانی آیات قرآن و ارائه ترکیبات کلامی بی نظیر، به غنای زبان عربی افزود. در بلاغت، با زمینه سازی برای تدوین علوم بلاغی در راستای پی بردن هرچه بیشتر به اعجاز قرآن و ظرایف معنایی آن و همچنین استفاده از تشبیهات و تمثیلات بدیع، به فصاحت و بلاغت زبان عربی غنا بخشید.(1)
بررسی ادعای ناسازگاری قرآن با ادبیات عربی
برخی در راستای تشکیک در الهی بودن قرآن، مدعی وجود خطاهای مختلف ادبی از جمله نحوی و صرفی در قرآن شده اند؛ اما با توضیحات بالا مشخص شد که ادعای تضاد قرآن با ادبیات عربی، نه تنها صحیح نیست، بلکه کاملاً مضحک و بی اساس است؛ چراکه:
قرآن با قطع نظر از جنبه وحیانی آن، منبع قواعد ادبیات عرب است و این یعنی، در صورت تضاد قرآن با قواعد، قواعد زیر سؤال می روند و نه قرآن.
چنان‌که برای نمونه، منبع علوم طبیعی، طبیعت است و در صورت تضاد این علوم با واقعیت موجود در طبیعت، طبیعت زیر سؤال نمی رود، بلکه خطا و اشتباه بودن علم ثابت می شود؛
حتی اگر قرآن، نازل شده از سوی خدا نبود، بلکه براساس مدعای نادرست برخی از خاورشناسان، حضرت محمد (ص) آن را از پیش خود ساخته بودند، یا حتی چنان که برخی از مستشرقان برخلاف شواهد متقن تاریخی مدعی شده اند، اگر هسته اصلی این متن در زمان پیامبر شکل گرفته و سپس در طول زمان دیگرانی به آن هسته اولیه پر و بال داده بودند و قرآن تدریجا به شکل کنونی درآمده بود، باز ادعای ناسازگاری قرآن با قواعد علم صرف و نحو پذیرفتنی نبود؛
زیرا ادبیات از زبان عرب فصیح نشأت گرفته و این یعنی کلام عرب فصیح که معمولاً تا سال 150 هجری را فصیح به شمار می آورند، ملاک و معیار قواعد ادبیات عربی است؛ بنابراین، ادبیات عربی باید با کلام عرب فصیح مطابق باشد، نه برعکس؛
بررسی خطاهای ادبی ادعایی در قرآن نشان می دهد که اشکال کنندگان یا با ادبیات عربی ناآشنا هستند و تنها یک شناخت اجمالی و ابتدایی از قواعد کلی آن دارند، یا اگر آشنا هستند، شناخت آنان تنها در حد قواعد عام ادبیات عرب است و نسبت به قواعد تخصصی و فنی این زبان بیگانه هستند.
برخی از آنان نیز اگرچه متخصص ادبیات عربی هستند؛ اما به جهت سوگیری در انکار الهی بودن قرآن، ابعاد مختلف مسئله را خواسته یا ناخواسته نادیده می گیرند.(2)
برخی با هدف زیر سؤال بردن الهی بودن قرآن، مدعی وجود خطاهای ادبی در آن شده اند.
این در حالی است که قرآن، فارغ از جنبه وحیانی، ریشه و بنیان ادبیات عربی است؛ لذا اگر قرآن با قواعد ادبیات مغایر باشد، این قواعد اشتباه هستند، نه قرآن.
چنان که حتی اگر قرآن ساخته حضرت محمد (ص) بود، با توجه به فصیح بودن ایشان و لزوم مطابقت ادبیات عرب با کلام عرب فصیح، ادعای وجود خطا در قرآن پذیرفتنی نبود.
پی نوشت ها و منابع:
1- نقیب زاده، محمد، نقش آفرینی قرآن در ادبیات عرب و مهجوریت آن در میان ادیبان، قرآن شناخت، سال2، شماره1، پیاپی3، بهار و تابستان 1388ش، ص27.
2- میری، کرامت، مقاله «نقد و بررسی شبهات آیات موهم ناسازگاری ادبی در قرآن کریم با استناد به قواعد رایج در شعر و نثر عربی»، دوره16، شماره2، فروردین1402ش.
نظر شما