خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا: سؤال: پس از بنیانگذاری صفویه در ایران واقعهای تلخ در تاریخ تشیع رخ داد و درسآموزی از قیام کربلا تا حد زیادی فراموش شد، به عبارت دیگر، امروزه ما از این واقعه درس نمیآموزیم، بلکه هر کدام صرفاً میکوشیم تفسیری از این واقعه به دست دهیم.
جواب: در این باره قضاوت بسیار سطحی و مغایر با واقع است، آنچه در دوران صفویه به وقوع پیوست کم کردن وجهه عبرتآموزی نبود، بلکه رونق برگزاری و اهمیت دادن به برگزاری مراسم عاشورا بود، چنانکه پترچلکووسکی در این زمینه میگوید: مراسم محرم، حمایت و تشویق دربار صفوی را جلب کرد. یادکرد شهادت امام حسین(ع) به صورت عملی میهنپرستانه درآمد، گزارشات متعددی از اجتماعات مزبور که اکثراً توسط فرستادگان سیاسی اروپا، مبلغان، بازرگانان و سیاحان به ثبت رسیده، از اشخاصی سخن میگویند که ملبّس به جامههای رنگارنگ(بوده)، به طور منظم پیادهروی میکردند یا سوار بر اسبها و شترها آفریننده وقایعی بودند که به واقعه حزنانگیز کربلا ختم میشد. نبردهای ساختگی توسط صدها تن از عزاداران ملبس به جامههای همگون و مسلح به تیر و کمان و شمشیر و سلاحهای دیگر، به طور آهسته بازی میشد. سراسر نمایش با سوگ نوا همراهی میشد و تماشاگران که در امتداد گذرگاهها صف میکشیدند، بر سینه میزدند و در حالی که دسته عزا از کنارشان رد میشد، فریاد میزدند: حسین، حسین، یا شاه شهیدان حسین (1)
گرچه روی کار آمدن صفویه موجب پیدایش سبکهای جدید در نوحهسرایی شد، اما مجموع این تکامل در عزاداری موجب رونق مجموعه توجه به واقعه عاشورا حتی در بعد محتوایی شد نه تنها در دوران صفویه عبرتآموزی از واقعه عاشورا به فراموشی سپرده نشد، بلکه شاهان صفوی تلاش میکردند با رواج عبرتآموزی از واقعه عاشورا به اهداف سیاسی خود نیز دست پیدا کند، چنانکه ژان کالمارنین مینویسد: تجدید خاطره فاجعه کربلا به صورتی که در زمان صفویه جانی تازه گرفت، دنباله سنتی قدیمی از آداب مذهبی است، مانند زیارت بُقاع شهیدان کربلا، سینهزنی و روضهخوانی در روز عاشورا و در دهه اول محرم که به وسیله مسلمانانی که گرایشهای عقیدتی گوناگون دارند اجرا میشده است... موضوع گرفتن انتقام خون امام حسین(ع) که از دیر باز بخش اعظم تجدید خاطره فاجعه کربلا حکمفرما بوده و شاه اسماعیل ـ بنیانگذار سلسله پادشاهی صفوی ـ از آن برای تبلیغ و پیشبرد کارهای خود استفاده کرد(2)
بنابراین گرچه روی کار آمدن صفویه موجب رونق عزاداری و پیدایش سبکهای جدید در نوحهسرایی شد، اما مجموع این رونق و تکامل در عزاداری موجب رونق مجموعه توجه به واقعه عاشورا حتی در بعد محتوایی شد، امام خمینی(ره) هم فرمودند: این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگاه داشته است. و با توجه به رویه ایشان بر برگزاری مراسم عزاداری حتماً مقصود ایشان تفکر کردن در آثار عاشورا به جای گریه و عزاداری نبوده است، البته شاید شما امام خمینی(ره) را نیز ادامه همان دیدگاه صفویه دانسته و آن را محکوم به سطحینگری و اقدامی عوامانه به شمار آورید.
چگونه درسآموزی از واقعه عاشورا به فراموشی سپرده شده است، در حالی که اگر از کودکان نیز بپرسی قیام امام حسین(ع) چه درسی به ما داد؟ درس مقابله با ظالم را مطرح میکند، سرودن اشعار مذهبی همراه با اظهار عواطف و تأثر، نوعی همدردی و همراهی با شهیدان راه حق است و از این طریق خواهان حفظ مکتب آنهاست، مکتبی که اساس آن را فداکاری در راه دین و تن ندادن به ذلت وخواری تشکیل میدهد، اگر این مجالس تعطیل شود و یاد شهدا در هر سال تجدید نشود، مکتب ایثار و شهادت به فراموشی سپرده میشود. شیعیان با برپا کردن مجالس سوگواری در ماههای محرم و صفر، منطق حسین بن علی(ع) را که منطق همه شهدا است احیا میکنند.(3)
وجود نازنین رسول خدا(ص) نیز در دوران زندگی با برکت خود برای امام حسین(ع) عزاداری گرفتند و بارها مصیبت ایشان و ظلم لشکریان یزید به ایشان را یادآوری کردند.
3704 - حَدَّثَنَا أَبُو سَعِیدٍ الْأَشَجُّ حَدَّثَنَا أَبُو خَالِدٍ الْأَحْمَرُ حَدَّثَنَا رَزِینٌ قَالَ حَدَّثَتْنِی سَلْمَی قَالَتْ دَخَلْتُ عَلَی أُمِّ سَلَمَةَ وَهِیَ تَبْکِی فَقُلْتُ مَا یُبْکِیکِ؟ قَالَتْ رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ تَعْنِی فِی الْمَنَامِ وَعَلَی رَأْسِهِ وَلِحْیَتِهِ التُّرَابُ فَقُلْتُ مَا لَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ شَهِدْتُ قَتْلَ الْحُسَیْنِ آنِفًا
سلمی میگوید: بر امسلمه وارد شدم، در حالی که ایشان گریه میکردند، عرضه داشتم چرا گریانید؟ ایشان فرمودند: رسول خدا(ص) را در خواب دیدم، در حالی که موهای سر و محاسن ایشان خاکآلود بود، عرضه داشتم: یا رسول الله! شما را چه شده است(چرا شما را به این حالت میبینم)؟ ایشان فرمودند: هم اکنون شاهد کشته شدن حسین بودم، این روایت تنها یکی از دهها روایت عزاداری پیامبر و صحابه بر امام حسین است.
منابع:
1. پتر چلکووسکی، داوود حاتمی(ترجمه)، تعزیه هنر بومی پیشرو ایران، ص 10 تا 11، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، اول، 1367ه.ش
2. پتر چلکووسکی، داوود حاتمی(ترجمه)، تعزیه هنر بومی پیشرو ایران، ص 163تا 164، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، اول، 1367ه.ش
3. آیتالله سبحانی، پاسداری از مرقد پیامبران و امامان، 1جلد، نشر مشعر - تهران، 1387 ش
4. سنن ترمذی،ج 12،ص 195،کتاب فضائل الصحابة باب مناقب الحسن و الحسین
موسسه تحقیقاتی ولیعصر(عج)
نظر شما