به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ نشست تخصصی " تشیع و تصوف نزد اندیشمندان قرن هشتم؛ مطالعه تطبیقی آراء "سید حیدر آملی" و "ابن خلدون"؛ از سلسله نشست های تخصصی شیعه شناسی با ارائه حجت الاسلام دکتر «محمد غفوری نژاد» عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، پیش از ظهر امروز چهارشنبه 20 بهمن 1400 در بستر فضای مجازی برگزار شد.
دکتر غفوری نژاد در این نشست اظهار داشت: کهن ترین منابعی که درباره تشیع و تصوف سخن گفته اند مربوط به قرن هشتم است و قبل از سید حیدر و ابن خلدون کسی را نیافتیم که در این باب سخن گفته باشد. سید حیدر آملیِ شیعی و ابن خلدونِ سنی هر دو درباره تشیع و تصوف بحث کرده اند.
وی درباره دیدگاه های سیدحیدر آملی عنوان کرد: "جامع الاسرار و منبع الانوار" مهمترین اثر سیدحیدر آملی درباره وحدت تشیع و تصوف است و سیدحیدر ادعاهای اصلی خود را در این کتاب مطرح کرده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: سیدحیدر آملی در بحث های آغازین از مناسبات تشیع و تصوف سخن می گوید. ادعای ایشان این است که عداوت بین فرقه های تشیع و تصوف برقرار است. سید حیدر معتقد است مأخذ، مشرب و مرجع تشیع و تصوف واحد است اما نهایت بُعد و دشمنی بین این دو وجود دارد. مشرب و مأخذ و منبع هر دو، حضرت علی(ع) و اولاد ایشان است چرا که شیعه در معارف به خاندان پیامبر(ص) مراجعه می کند و صوفیه تبار خود را به اهل بیت(ع) می رساند.
وی درباره دلیل دیگر سید حیدر آملی عنوان کرد: بر اساس حدیث مشهور پیامبر که می فرماید "حَدِيثُنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لاَ يَحْتَمِلُهُ إِلاَّ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ اِمْتَحَنَ اَللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ" سیدحیدر می گوید که ملک مقرب و نبی مرسل را می دانیم. اما "عبد" ممتحن و غیر ممتحن داریم. لذا مومنان ممتحن، صوفیه هستند، به همین دلیل صوفیه و شیعه متحد هستند.
دکتر غفوری نژاد در ادامه گفت: بر اساس سخن سید حیدر آملی؛ ائمه(ع) بر کتمان اسرار، اصرار داشتند و اسرار، معتقدات ظاهری شیعه نیست. چون معتقدات ظاهری لازم نیست مخفی شود و معلوم است اسرار، مطالب دیگری است. سید حیدر آملی ادعا می کند که اگر اسراری باشد، باید به افرادی منتقل شده باشند. بنابراین حاملان اسرارِ ائمه(ع)، همان صوفیان هستند و صوفیه مأمورند که این اسرار را کتمان کنند.
وی درباره استدلال سوم سیدحیدر آملی عنوان کرد: در بحث نسبت میان شریعت و طریقت دیدگاه هایی بین اندیشمندان مسلمان مطرح است. سید حیدر آملی معتقد است که شریعت، طریقت و حقیقت عینیت دارند، ملازم نیستند و حقیقت واحدی هستند. شریعت، ظاهر شرع است. طریقت، باطن شرع است و حقیقت، باطنِ باطن شرع است. بر این اساس سیدحیدر آملی از مبنای معرفت شناختی در اندیشه های عرفانی خود استفاده می کند که شریعت، طریقت و حقیقت عینیت دارند. صوفیانِ حقیقی در باطن و باطنِ باطن شیعه هستند هر چند در ظاهر شیعه نبوده و سنی باشند! ممکن است آنان در شریعت شیعه نباشند اما در طریقت و حقیقت شیعه باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب درباره دیدگاه ابن خلدون درباره تشیع و تصوف اظهار داشت: ابن خلدون در کتاب "مقدمه" در ضمن بحث از مهدویت در فصل 53 این بحث را طرح کرده است و او از مهدی منتظر به "امر فاطمی" تعبیر می کند.
وی ادامه داد: ابن خلدون می گوید که میان تمام طواطف اسلامی مشهور است مردی از اهل بیت(ع) ظهور می کند و مسلمانان از او تبعیت خواهند کرد. سپس احادیث مهدویت را از لحاظ سندی و رجالی بررسی و نقد می کند. در نهایت هیچ کدام از احادیث را به لحاظ سندی نمی پذیرد و می گوید روایات صحیح السند درباره مهدی نداریم.
وی افزود: ابن خلدون در ادامه از دیدگاه متصوفه و رافضه درباره مهدی سخن می گوید. بصورت تاریخی از تطورات فکری صوفیه و شیعه سخن به میان آورده و هر دو را به هم وصل می کند و معتقد است که صوفیان زمان ما به تشیع گرویده اند. از دیدگاه ابن خلدون بحث مهدویت در کلمات صوفیان متقدم وجود نداشت و آنان دنبال بحث های مجاهده با نفس و خودسازی و ... بودند. همچنین متقدمین امامیه و رافضه از مهدی سخن نمی گفتند.
وی اضافه کرد: ابن خلدون ادعا می کند که به مرور زمان، متأخران از صوفیه در اعتقادات با امامیه و رافضه شریک شدند و صحبت از کشف و شهود در میان صوفیه به میان آمد و صوفیه متأخر تحت تأثیر رافضه واقع شدند. همچنین قول به قطب و ابدال یکی دیگر از شباهت های صوفیه و شیعه است. ابن خلدون سخن را فراتر می برد و می گوید صوفیان متأخر رسما شیعه شدند و در تدین به مذهب شیعه فرو رفتند؛ کار به جایی رسید که لبس خرقه را به حضرت امیر برگرداندند. حضرت امیر خرقه را بر تن حسن بصری پوشاند و از حسن بصری به جنید و از جنید به سلسله های بعدی رسید. ابن خلدون این ادعا را نقد می کند که حضرت علی(ع) خرقه را بر تن حسن بصری پوشانده باشد، چون طریق صریحی نداریم و حضرت امیر با حسن بصری ملاقاتی نداشته است. از سوی دیگر نباید برای حضرت امیر جایگاه خاصی قائل شویم چون همه صحابه در هدایت مساوی بودند.
وی در مقایسه دیدگاه های ابن خلدون و سیدحیدر آملی از منظر منطق تطبیق اظهار داشت: سید حیدر آملی و ابن خلدون معاصر هم هستند هر چند فضای جغرافیایی هر کدام بسیار زیاده بوده است اما اینکه هر دو از یک ادعا سخن بگویند برای پژوهشگر جالب است.
وی افزود: سیدحیدر از درون تشیع مسئله را مطالعه می کند اما ابن خلدون از بیرون نگاه می کند. سیدحیدر وفادار به تصوف است اما ابن خلدون نگاه انتقادی به تصوف دارد. سیدحیدر به موضوع به سان یک مسئله علمی مستقل پرداخته ولی ابن خلدون آن را در ضمن یک مسئله دیگر بررسی کرده است.
وی درباره مقایسه دیدگاه های ابن خلدون و سیدحیدر آملی اظهار داشت: از دیدگاه سیدحیدر تصوف و تشیع آغازی مشترک داشته اند اما از نظر ابن خلدون آغاز مشترکی در کار نبوده است. آغاز تشیع قول به وصایت حضرت علی(ع) و تفضیل او بوده و بعدها قول به امام معصوم در میان آنان پیدا شده است در حالی که آغاز تصوف مجاهده با نفس و دستیابی بر احوال بوده است.
وی افزود: از دیدگاه سید حیدر تصوف و تشیع اساسا با یکدیگر متحدند اما منظر ابن خلدون، این دو در ادامه حیات خود با یکدیگر پیوند برقرار کرده اند. از دیدگاه سید حیدر، تشیع و تصوف همزاد هستند اما از دیدگاه ابن خلدون تشیع بر تصوف تقدم تاریخی دارد و صوفیان بعدها به تشیع پیوسته اند.
وی درباره جمع بندی مطالب خود گفت: اینکه سید حیدر آملی و ابن خلدون با مطالعه تشیع و تصوف یکی از درون تشیع و تصوف و دیگری از بیرون، به شباهت هایی میان آن دو دست یافته و پیوندی میان آن دو احساس کرد اند، حائز اهمیت است و می تواند به عنوان شاهدی بر اصل پیوند تلقی شود.
...............................
پایان پیام/ 167