خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا: بذل و بخشش در راه خدا، از ویژگی‌‌های اخلاقی حضرت امام حسن مجتبی(ع) است که زبانزد خاص و عام بوده است. امام حسن مجتبى(ع) به كريم اهل بيت(ع) معروف است و در طول عمر خود چند بار تمام اموالش را ميان خود و نيازمندان تقسیم نمود.
این بیان مبارک حضرت رسول اکرم(ص) بیانگر تام و تمام این ویژگی حضرت مجتبی(ع) است که فرمود: «وَ لَوْ کَانَ الْفَضْلُ شَخْصاً لَکَانَ الْحَسَنَ»(1)؛ اگر فضل و بخشش به صورت انسانی مجسم شود، همانا به صورت حسن جلوه می‌كند.
شخص كريم هنگامى كه آثار و نشانههاى نياز را در شخصى مشاهده مى كند، فرصت سؤال و تقاضاى كمك نمىدهد، و قبل از آنكه نيازمند تقاضاى كمك كند، نياز او را برطرف مىسازد؛ این تعریفی است که خود امام حسن مجتبی(ع) در پاسخ سؤال كسى كه از معناى كريم پرسيده بود، فرمودند: «الْابْتِداءُ بِالْعَطِيَّةِ قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ»(2)؛ كسى كه قبل از تقاضا، كمك مىكند.
انفاق و احسان به سبک کریم اهل‌بیت(ع)
طبق نقل‌های معتبر و تاریخی، امام حسن مجتبی(ع) بخشنده‌ترین افراد بودند؛ تا جایی که آن حضرت چندین بار تمام اموال خود را بخشیده بودند. مرد عرب فقيرى خدمت امام حسن مجتبى(ع) رسيد و عرض كرد: هر چه داشتم هزينه زندگيم كردم و اكنون چيزی ندارم تا شكم گرسنه زن و فرزندانم را سير كنم. تنها چيزى كه برايم باقيمانده و آن را به هر كس نمىفروشم آبرویم است، امّا شما را شايسته عرضه آن دانستم. امام(ع) صندوقدار خود را فراخواند و فرمود: تمام آنچه در صندوق است را به اين مرد فقير بده كه من از او خجالت مىكشم. عرض كرد: آنوقت چيزی براى هزينه هاى خانه باقى نمىماند. آن حضرت فرمود: نسبت به خداوند حسن ظن داشته باش، جبران خواهد كرد. صندوقدار تمام آنچه بود (دوازده هزار درهم) را به امام(ع) داد. امام آن مرد فقير را طلبيد و پول را به او داد و از او عذرخواهى كرد و فرمود: ما حق تو را نداديم، لكن به مقدارى كه در اختيار داشتيم داديم، سپس فرمود: «فَخُذِ الْقَلِيلَ وَكُنْ كَأَنَّكَ لَمْ تَبِعْ ما صُنْتَهُ وَكَأنَّنا لَمْ نَشْتَرِ»(2)؛ اين مال كم را بگير و اينطور فكر كن كه آنچه را [براى روز مبادا] ذخيره كرده بودى نفروختى و گويا ما هم چيزى از تو نخريديم!
احسان و نیکی؛ حتی به دشمنان
امام مجتبی(ع) حتی به دشمنان‌شان نیز انفاق می‌کردند؛ همچنانکه نقل شده: «روزى مردی شامى امام(ع) را ديد كه سوار بر مركب است. مرد شامی شروع به لعن و ناسزا به آن حضرت كرد، اما امام پاسخى به او نمىگفت. هنگامى كه از لعن و ناسزای مرد شامی تمام شد، امام رو به او با لبخندی سلام کرد و فرمود: گمان مىكنم غريب هستی و حقيقت را نمی‌دانی. هرگاه از ما طلب بخشش كنى، تو را مىبخشم و اگر چيزى خواستی، به تو عطا خواهم کرد و اگر راهنمايى خواستی، راهنمايى‌ات مىكنم، و اگر مركبى نیاز داشتی در اختيارت خواهم گذاشت، اگر گرسنه‌اى سيرت مىكنم، و اگر از جايى رانده شدهاى پناهت مىدهم، و هر حاجتى داشته باشى برآورده مىكنم. اگر دعوت من را بپذيرى و به خانه من بيايى و ميهمان من شوى، تا موقع حركت از تو پذيرايى مىكنم؛ من خانه بزرگى دارم و امكانات زيادى همراه با مال فراوان در اختيار دارم. هنگامى كه آن مرد اين سخن محّبتآميز را شنيد گريه كرد و گفت: گواهى مىدهم كه تو خليفة خدا در زمين هستى، خدا آگاهتر است كه نبوّت را در كدام خاندان قرار دهد. پيش از آن كه اين محبّت را از شما ببينم تو و پدرت مبغوضترين خلق خدا در نزد من بودید و اكنون محبوبترين بندگان خدا در نظر من هستى، اين را گفت و به خانه امام آمد و تا روزى كه مىخواست از آنجا برود، ميهمان امام بود.(3)
نکته کلیدی انفاق در سبک زندگی امام حسن مجتبی(ع)
در حديثی آمده كه امام حسن(ع) هيچگاه سائلی را رد نكرد و در برابر درخواست او «نه» نگفت، و چون به آن حضرت عرض شد: چرا هيچگاه سائلی را رد نميكنيد؟ فرمود: «اني لله سائل و فيه راغب و انا استحيي ان اكون سائلا و ارد سائلا و ان الله تعالي عودني عادة، عودني ان يفيض نعمه علي، و عودته ان افيض نعمه علي الناس، فاخشي ان قطعت العادة ان يمنعني المادة»!(4) من سائل درگاه خدا و راغب در پيشگاه اويم، و من شرم دارم كه خود درخواست‌كننده باشم و سائلی را رد كنم، و خداوند مرا به چیزی عادت داده، كه نعمت‌های خود را بر من فرو ريزد، و من نيز در برابر او عادت دارم كه نعمتش را به مردم بدهم، و ترس آن را دارم كه اگر عادتم را ترك كنم اصل آن نعمت را از من دريغ دارد.
سرتاسر زندگی پربرکت این امام همام مملو از تقوا و زهد و جهاد است، اما حُسن خلق، بخشش و کرامت امام مجتبی(ع) سرآمد رفتارهای آن امام بود که از بهترین سرمشق‌ها برای دوستداران اهل‌بیت(ع) است. یقینا اظهار ادب به محضر بزرگان دين و توسّل به ذيل عنايات حضرات معصومين(ع) امری لازم و ضروری است، اما كافى نيست و بايد اعمال و رفتار و سبک زندگی حضرات معصومین(ع) الگو و نمونه تام و کامل سبک زندگی محبان اهل‌بیت(ع) باشد.
..............................
1. مائة منقبة من مناقب أمیرالمؤمنین و الأئمة من ولده من طریق العامة، ص 135 – 136
2. منتهى الآمال، ج 1، ص 265.
3. بحار الأنوار : 78/102/2.
4. نورالابصار، ص123 و كنز المدفون، ص 434
................................
پایان پیام
