خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام ابنا- زندگی معمولی انسانها همواره با فشارهایی همراه بوده که انسان خود مسبب آن است. همه انسانها در هر موقعیتی که هستند خواهان آسایش و زندگی معمولی و بیدغدغه هستند؛ اما همراه شدن زندگی انسانها با اضطرابها، افسردگیها و دلخوریها، انسان را از هدف زندگی دور ساخته است. زندگی به نوبه خود به پازلی سخت و پیچیده میماند؛ حال اگر انسان خود بر این سختی و پیچیدگی بیفزاید دیگر چیزی از آن باقی نمیماند. بهطور معمول انسان در طول زندگی پیوسته به فردا یا اشتباههایی که در گذشته انجام داده فکر کرده و سعی نمیکند در زمان حال زندگی کند. همین موضوع مقدمه بروز دغدغهها و افسردگیها در زندگی میشود. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) میفرماید: «اذا التبست علیکم الفتن، کقطع الیل المظلم فعلیکم بالقرآن؛ [۱]هنگامیکه فتنهها، همچون پارههای شب تاریک، شما را در خود پیچید، برشماست که به قرآن تمسک جویید». این روایت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) انسان را رهنمون میکند که در هنگام مواجهه با فتنهها و سختیها به قرآن پناه برد. قرآن بهترین گفتار است، چون گفتار خدا است و از علم و قدرت بینهایت او سرچشمه یافته است. پس باید دید قرآنکریم چه راهحلی را برای برونشد از این سختیها و رسیدن به سبک زندگی قرآنی بیان کرده است. قرآن که به فرموده حضرت علی (علیهالسلام) خیرخواهی است که هرگز خیانت نمیکند، [۲]برای زندگی انسان، اندیشه و سبک ویژهای را مطرح کرده و نام آن را حیات طیبه گذاشته تا بهواسطه آن به مقام قرب ربوبی و به مظهریت صفات الهی برسد.
- عصر غیبت
شناخت سبک زندگی در عصر حاضر که عصر غیبت است از پرسشهای مهم بهشمار میآید؛ چراکه وظیفه مهم، تربیت نسل متناسب با عصر ظهور برای یاری امام زمان (عجلاللهتعالیفرجهالشریف) است. با دقت در آیات و روایات بروز و ظهور حیات طیبه و رسیدن به حیات صحیح در دوران ظهور، در سایه معرفت حجت خدا تحقق خواهد پذیرفت. حکومت در زمان حضرت ولی عصر (عجلاللهتعالیفرجهالشریف) از آن صالحان بوده و حیات طیبه در سایه ولایت ایشان محقق میگردد. قرآنکریم با معرفی حیات طیبه بهعنوان سبک ویژه قرآنی، در پی بهبود زندگی جوامع بشری بوده و هرگز بهدنبال یکسانسازی سبک زندگی بهطور مطلق نیست. [۳]سبک زندگی طیب و صحیح در جوامع مختلف بر اساس شرایط اقلیم و زیستبوم و ارزشهای هر جامعه وارد شده و آداب و ارزشهای هر جامعه را بر اساس فرهنگ آن جامعه تعریف میکند.
آنچه که این پژوهش بدان اهتمام میورزد آن است که ابتدا سبک زندگی را تعریف کرده و مفهوم حیات طیبه و عوامل کسب آن را در قرآن بیان کند و سپس ضرورت و جایگاه آن را در عصر غیبت برای افراد مختلف تبیین کند. افرادی از آنها که غافلند و افراد مذهبی که در همهی شرایط زندگی پایداری بر دستورات دینی ندارند.
- حیات طیبه
قرآن بایدها و نبایدهای بسیاری برای زندگی دارد که رعایت آنها در زندگی، از عوامل شکلدهنده سبک زندگی میشود. این مقاله در پی بررسی تکتک این بایدها و نبایدها نیست. در اینجا تنها به این موضوع بسنده میشود که قرآن برای سبک زندگی، الگوی خاصی را مدنظر دارد و میتوان از مجموع مباحث اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، عبادی و احکامی قرآن به سبکی خاص در زندگی رسید.
- زندگی پس از مرگ
در قرآن زندگی به دوره تولد تا مرگ، خلاصه نمیشود. بلکه زندگی پس از مرگ نیز ادامه دارد «نحن أَولیاؤکم فی الحیوة الدنیا وفی الاخرة و لکم فیها ما تشتهی أنفسکم لکم فیها ما تدعون؛[4]
ما یاران و مددکاران شما در زندگی دنیا و در آخرت هستیم و برای شما هر چه بخواهید در بهشت فراهم است و هر چه طلب کنید به شما داده میشود». این نکته بسیار مهمی است که مرگ مرحلهی دگرگونی در نظر گرفته شود نه نقطه پایان. دوره پیش از تولد و پس از آن، با یکی از حیاتیترین ابعاد زندگی انسان مواجه بوده و آن تربیت است که در پرتو آن انسان به سعادت مطلوب میرسد. نوع زندگی، رفتار، اخلاق و حتی خوراک مادر در آن دوران دارای اهمیت ویژهای بوده و در سبک زندگی فرزند اثرگذار است. اما بهشکل مطلق نمیتوان آن را در نظر گرفت، بلکه بهعنوان عاملی برای سبک زندگی فرد بهشمار میآید. این عامل بهشکل ژنتیکی از مادر و حتی پدر به فرزند منتقل میشود. پس سبک زندگی والدین را باید بهصورت عاملی اثرگذار در سبک زندگی فرزند در نظر گرفت نه بهشکل مطلق. اصل تربیت برای رسیدن به هدف نهایی آفرینش، امری بسیار روشن است.
از نظر قرآن زندگی دنیایی یا همان مادی و پایینی، اهمیت چندانی ندارد و بازی و سرگرمی دانسته شده که گذرا و کوتاه است. «و ما الحیوة الدنیا إِلا لعب و لهو و للدار الاْخرة خیر للذین یتقُون أَفلا تعقلون؛ [5]و زندگی دنیا چیزی جز بازی و سرگرمی نیست، و سرای آخرت برای آنها که پرهیزگارند بهتر است آیا نمیاندیشید»، اما اینطور نیست که زندگی دنیا را رها کرده و برنامهای را برای آن طراحی نکرده باشد.
- محور حیات
هر حیاتی نیازمند محوری است که تمامی پرسشهای زندگی در پرتو آن محور، معنا و مفهوم یابد. همین محوریت است که انسان را بهسوی خود کشانده و اعمال و رفتار او را سازماندهی میکند. محوریت زندگی در حیات طیبه، خداوند است؛ از اینرو، هرآنچه در این مرحله از زندگی از انسان سر میزند با محوریت او و برای رضای اوست. هرقدر انسان به این محور پایدارتر باشد، بهرهمندی او از حیات طیب بیشتر است [6]یاد خداوند، از راههای بهرهمندی از این حیات با محوریت الله است: «یأیها الذین ءامنوا اذکروا الله ذکرا کثیرا و سبحوه بکرة و أصیلا؛ [7] ای کسانی که ایمان آوردهاید خدا را بسیار یاد کنید• و صبح و شام او را تسبیح نمائید». فراموشی یاد خداوند، مساوی است با سقوط انسان در دامن حیاتی دیگر، با محوریتی غیر از الله که نتیجه آن جز گمراهی و تحیر، چیز دیگری نخواهد بود. بهواسطه حیات طیبه، انسان به مقام قرب ربوبی و به مظهریت صفات الهی میرسد.
تعبیر حیات طیبه در قرآن
تعبیر حیات طیبه تنها در یک آیه قرآن به صراحت بیان شده است. «من عمل صالحا من ذکر أَو أُنثی و هو مومن فلنحیِینه حیوة طیبة و لنجزِینهم أجرهم بأحسن ما کانوا یعملون؛ [8] هر کس عمل صالح کند، در حالی که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه میبخشیم، و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام دادند خواهیم داد». درباره معنای حیات طیبه نظرات گوناگونی توسط مفسران مطرح شده است.
۱. رزق و روزی حلال، زندگی شرافتمندانه همراه با قناعت و خشنودی، بهشت پرطراوت و زیبا و زندگی خوش در آنجا، زندگی خوشبختانه در بهشت برزخی [9]
۲. حیات طیبه، عبادت همراه با رزق حلال. [10]
۳. حیات طیبه، زندگی تازهای که حریم آلودگی در آن نیست و فقط قرب الهی مدنظر است. [11]
۴. حیات طیبه، همین حیات دنیوی است که مقارن با قناعت و رضا به قسمت خدای سبحان باشد؛ زیرا چنین حیاتی پاکیزهترین زندگی است. [12]
۵. حیات طیبه، قناعت است؛ زیرا قناعت سبب عزت و بینیازی از مردم است. [13]
۶. حیات طیبه یعنی سعادت. [14]
۷. حیات طیبه، شناخت پروردگار است. [15]
حیات طیبه در عصر غیبت
در عصر حاضر که عصر غیبت است، افراد جامعه با انواع بیماریها و تهاجمهای دینی و فرهنگی روبهرو هستند. بحران هویت با ابعاد مختلف آن، ارضای غیرمنطقی غرایز و امیال درونی، باورها و عقاید ناصحیح، ویژگیهای روحی آشفته و سرگردان ازجمله عوامل روانی و ماهواره، افزایش مواد مخدر، تجملات، اندیشه کمال رفاهی و معیشتی و... از عوامل اجتماعی است که امروزه افراد با آن مواجه هستند. در نهایت وجود این انحرافات به اینجا رسیده که خط زندگی واقعی محو شود و انسانها سرگردان شوند. انحراف در معناای عام، شامل هر نوع کنشی است که با هنجارهای پذیرفته شده جامعه همنوایی ندارد، بلکه آنها را نقض میکند. مسئله پیشگیری از انحرافات اجتماعی از راهکارهایی است که نقش اساسی در آن حوزه ایفا میکند. در چنین جامعهای با دو دسته از انسانها برخورد میشود:
دسته اول: افرادی که در مسیر تهاجم فرهنگی قرار دارند و دچار بحران هویت شدهاند. به اینگونه افراد باید حیات طیبه آموزش داده شود تا زندگی خود را با محوریت توحید و انجام اعمال صالح سامان دهند تا افکار و رفتار پریشان آنان اصلاح گشته و در نتیجه آرامش حاصل گردد و آنان سربازانی برای امام زمان (عجلاللهتعالیفرجهالشریف) شوند.
دسته دوم: افراد مذهبی که به توحید و انجام عمل صالح اعتقاد دارند، اما در همه دوران و اوقات زندگی پایداری در آن ندارند. به این افراد تذکر داده میشود که بر مسائل حقه دین پایداری کرده و زمینه را برای بستر ظهور آماده کنند.
پی نوشت:
۱) قرآن کریم.
۲) امام علی (علیهالسلام)، نهج البلاغه.
۳) ابنحنبل، احمد، مسند، به تحقیق احمد محمد شاکر، مصر، مؤسسه الکتب الشقافیه، ۱۴۰۴ق.
4) طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۷۴ق.
5) طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات: ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲.
6)طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۳۴۱، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۷۴ق.
7)احزاب/سوره۳۳، آیه۴۱-۴۲.
8).نحل/سوره۱۶، آیه۹۷.
9)طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۹۳، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲.
10) طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان، ج۸، ص۱۸۴، تهران، انتشارات اسلام، ۱۳۷۸.
11) طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۳۴۱، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۷۴ق.
12) عروسی حویزی، عبدعلیبنجمعة، نورالثقلین، ج۳، ص۸۴، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۳۷۳.
13) امام علی (علیهالسلام)، نهج البلاغه، حکمت۲۲۹.
14) طبری، محمدبن جریر، جامع البیان فی تأویل القرآن، ج۱۷، ص۲۹۱، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
15) قرطبی، ابنرشد، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۷۴، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
نظر شما