خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)-ابنا: در عصر شتاب و اطلاعات، جایی که زندگی انسان بیش از پیش در معرض پیچیدگیها، فشارهای روانی و روزمرگیهای تکراری قرار گرفته است، پدیدهی خستگی و ملال، نه تنها جسم که روح و جان آدمی را نیز فرا میگیرد. این خستگی، گاهی عمیقتر از فرسودگی جسمی است و میتواند شور و نشاط زندگی را از انسان سلب کند. در چنین فضایی، کلام گهربار امیرالمؤمنین علی (ع) همچون نوری امیدبخش، راهگشای حل این معضل روحی است: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ.»(1) این دلها (از فکر و اندیشه در یک موضوع) بستوه آمده خسته میشوند (بجهت یکنواخت بودن اجزاء آن با یکدیگر) چنانکه بدنها و تن ها (از خوردن یک خورش و کار یک رنگ انجام دادن) بستوه آمده خسته میشوند، پس برای (رفع خستگی) آن دلها حکمتها و دانشهای تازه و شگفت آور (که بآنها لذّت و خوشی می برند مانند سخنان گوناگون پیشوایان دین و دانشمندان) را بطلبید (تا در کسب حکمت و بدست آوردن دانش کوشش داشته خسته نشوید).(2)
اهمیت حدیث شریف:
این حدیث شریف، نه تنها بر وجود پدیدهی "ملال قلبی" تأکید میکند، بلکه با تشبیه قلب به بدن، به ما میآموزد که روح نیز مانند جسم، نیاز به مراقبت، تغذیه و استراحت دارد. "طرائف الحکم" یا "حکمتهای بدیع و نوظهور"، در اینجا نقش غذای روح را ایفا میکنند؛ خوراکیهایی که ذهن را تازه کرده، روح را جلا داده و از یکنواختی و خمودگی نجات میبخشند. اما چگونه میتوانیم این "حکمتها" را در زندگی روزمره خود بیابیم و از آنها برای احیای قلبهای خسته خود بهرهمند شویم؟ و چه توصیههایی در قرآن کریم، این اقیانوس بیکران حکمت، برای رفع این ملال و بازیابی نشاط روحی ارائه شده است؟
ابعاد مختلف "طرائف الحکم" و راهکارهای قرآنی
1. معنای "ملال قلبی" و نیاز به "طرائف الحکم"
امیرالمومنین علی (ع) با تشبیه قلب به بدن، به نیازهای روحی انسان اشاره میکنند. همانطور که بدن با کار زیاد و یکنواختی خسته میشود و نیاز به استراحت و تنوع غذایی دارد، روح نیز از یکنواختی افکار، روزمرگیها و فشارهای زندگی ملول میگردد. "طرائف الحکم" در اینجا به معنای دانشهای نو، اندیشههای عمیق، مباحث فکری جذاب، موعظههای دلنشین، یا حتی تجربیات جدید و الهامبخش است که روح را تغذیه کرده و از حالت سکون و خستگی خارج میسازد.
2. حکمت به عنوان منبع اصلی رفع ملال
قرآن کریم، خود سرشار از "حکمت" است. نگاه عمیق به هستی، تأمل در آفرینش و درک هدفمند بودن خلقت، میتواند از مصادیق برجسته "طرائف الحکم" باشد.
﴿یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَن یَشَاءُ ۚ وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا ۗ وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ﴾ (3)
به هر کس بخواهد، حکمت میبخشد؛ و به هر کس حکمت داده شود، خیر کثیری داده شده است. و جز خردمندان، متذکر نمیشوند.
این آیه، ارزش والای حکمت را نشان میدهد. حکمت، بصیرتی عمیق است که انسان را قادر میسازد حقایق را درک کند و بهترین تصمیمات را بگیرد. برای قلب خسته، حکمت مانند آب زلال برای تشنه است. حکمتهای قرآنی، اندیشههای تازهای به ذهن میآورند که از سطح روزمرگیها فراتر رفته و انسان را به ابعاد عمیقتر وجود و هدف زندگی وصل میکند. تأمل در این حکمتها، روح را جلا داده و از ملال خارج میسازد.
3. تذکر و یادآوری: بازگشت به خویشتن خویش
یکی از دلایل ملال، فراموشی هدف اصلی زندگی و غرق شدن در روزمرگیهاست. "طرائف الحکم" شامل تذکراتی است که انسان را به ذات و خالقش پیوند میدهد.
﴿وَلَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّکِرٍ﴾ (4)
و به یقین قرآن را برای پند گرفتن آسان ساختیم، پس آیا پندگیرندهای هست؟
این آیه نشان میدهد که قرآن، منبعی سهلالوصول برای "ذکر" (یادآوری و پند گرفتن) است. تلاوت و تدبر در آیات قرآن، خود یک "حکمت بدیع" است. هر بار که انسان با قلبی خسته به قرآن رجوع میکند، گویی نوری تازه به درونش میتابد. آیات قرآن، اندیشهها و معانی جدیدی را به او ارائه میدهند که روح را از خمودگی رها میسازند و انسان را به یاد هدف متعالی آفرینش و ارتباط با مبدأ هستی میاندازند. این یادآوری، عامل اصلی نشاط روحی است.
4. تأمل در آفرینش: منبع بیپایان حکمت
نگاهی نو و تأملی به اطراف، خود میتواند منبع بیپایانی از "طرائف الحکم" باشد.
﴿إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ﴾ (5)
یقیناً در آفرینش آسمانها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز، نشانههایی (از عظمت خدا) برای صاحبان خرد است.
تأمل در نظم، زیبایی و عظمت آفرینش، یک "حکمت بدیع" است که هرگز کهنه نمیشود. هر بار که انسان با نگاهی عمیقتر به آسمان، زمین، گردش شب و روز و موجودات زنده مینگرد، گویی دریچهای نو به سوی معرفت گشوده میشود. این تأمل، ذهن را از درگیری با مسائل روزمره و خستهکننده رها ساخته و آن را به جهان بیکران عظمت الهی پیوند میدهد. این نوع از حکمت، روح را سرشار از شگفتی، امید و آرامش میکند.
5. آموزش و یادگیری مداوم: غذای اصلی ذهن
علم و دانش، به خودی خود نوعی از "طرائف الحکم" هستند که روح انسان را پویا نگه میدارند.
(اشاره به اهمیت علم): ﴿قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ﴾ (6)
بگو: آیا کسانی که میدانند و کسانی که نمیدانند یکساناند؟ تنها خردمندانند که پند میگیرند.
تفسیر و ارتباط با حدیث: این آیه، به تفاوت بین عالمان و جاهلان اشاره میکند و ارزش علم را بیان میدارد. جستجوی علم، یادگیری چیزهای جدید، مطالعه کتابهای مفید، شرکت در مباحث فکری و حتی آموختن یک مهارت جدید، همگی میتوانند مصداق "طرائف الحکم" باشند. ذهنی که همواره در حال یادگیری است، کمتر دچار ملال و خستگی میشود. دانش جدید، افقهای فکری را گسترش داده و رویکردهای تازهای به زندگی ارائه میدهد که میتواند خستگیهای روحی را برطرف کند.
6. عبادات با حضور قلب: حکمت عملی
نماز، دعا، و نیایش با حضور قلب، نه تنها ارتباط با خالق را تقویت میکند، بلکه به قلب آرامش و طراوت میبخشد.
﴿أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ (7)
آگاه باشید! تنها با یاد خدا دلها آرامش مییابند.
این آیه، به صراحت ذکر خدا را عامل آرامش قلبها معرفی میکند. عبادات، اگر با حضور قلب و تأمل انجام شوند، خود مصداق "حکمتهای بدیع" عملی هستند. نماز با حضور قلب، دعا با توجه، و قرائت قرآن با تدبر، هر بار تجربه جدیدی از ارتباط با خالق را فراهم میآورد و روح را از دغدغههای مادی رها ساخته و به آرامش الهی متصل میکند. این آرامش، بهترین درمان برای ملال و خستگی روحی است.
بنابراین کلام گهربار امیرالمؤمنین علی (ع)، نقشه راهی بیبدیل برای مواجهه با چالش "ملال روحی" است که در هر عصری، به ویژه دنیای امروز، انسان را آزار میدهد. چنان که در پرتو آیات قرآن کریم بررسی شد، قلب انسان نیز مانند جسم، از یکنواختی، فشارها و روزمرگیها خسته میشود و برای پویایی و نشاط، نیاز به تغذیهای متفاوت دارد؛ تغذیهای که امام (ع) آن را "طرائف الحکم" (حکمتهای بدیع) مینامند. این حکمتها، در منابع غنی اسلامی، فراوانند: از ژرفای آیات قرآن که سرشار از حکمت و تذکرند، تا تأمل در شگفتیهای بیکران آفرینش، پیگیری علم و دانش و یادگیری مداوم، و همچنین انجام عبادات با حضور قلب که آرامش و طراوت را به روح هدیه میدهند. همه اینها، مصادیق بارزی از "حکمتهای بدیع" هستند که قلب را از خمودگی رها ساخته و آن را با شور و نشاطی تازه سیراب میکنند. پس، بیایید با الهام از این کلام نورانی و بهرهگیری از آموزههای متعالی قرآن، قلبهایمان را از یکنواختی نجات دهیم. به جای پناه بردن به سرگرمیهای زودگذر که تنها خستگی را عمیقتر میکنند، در جستجوی "طرائف الحکم" باشیم؛ زیرا در نهایت، قلبی که همواره با حکمت تغذیه شود، نه تنها از ملال دور خواهد ماند، بلکه سرچشمه آرامش، بصیرت و نشاط پایدار خواهد بود و انسان را در مسیر کمال یاری خواهد کرد.
پی نوشت:
1.حکمت 89 نهج البلاغه
2.ترجمه و شرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج6، ص1127
3.سوره بقره/آیه 269
4.سوره قمر/آیه17
5.سوره آل عمران/آیه190
6.سوره زمر/آیه9
7.سوره رعد/آیه28
بانو ف. دلداری
نظر شما